Перевод: с латинского на английский

с английского на латинский

and this further

  • 1 amplissime

    amplus, a, um, adj. [some regard this as a shortened form of anapleôs, = filled up, full; others, as for ambulus from amb-, rounded out, as superus from super, etc.; v. Doed. Syn. II. p. 113; but perh. it is better to form it from am- and -plus, akin to -pleo, plenus, q. v. Pott], thus pr., full all round; hence, great, large. —In space, of large extent, great, large, wide, ample, spacious (the forms amplus and amplior are very rare in the ante-class. per., and rare in all periods. Amplius is com. in the ante-class., freq. in the class., and very freq. in the post-class. per., the Vulg. rarely using the other forms, but using this 121 times. Amplissimus belongs to prose, and is scarcely used before Cicero, with whom it was a very favorite word. It was also used by Plin. Maj. and Min., but never by Tac., Sall. (in his genuine works), nor the Vulg. Catullus used only the form amplius, and Prop. only amplus, while Tib. and Pers. never used this word in any form. Ampliter is found mostly in Plaut.; and ample and amplissime are used a few times by Cic. and by writers that followed him; syn.: magnus, ingens, latus, late patens, spatiosus, laxus).
    I.
    Lit.:

    amplus et spectu protervo ferox,

    Pac. Trag. Rel. p. 94 Rib.:

    qui (Pluto) ter amplum Geryonen compescit unda,

    Hor. C. 2, 14, 7:

    ampla domus dedecori domino fit, si est in ea solitudo,

    Cic. Off. 1, 39, 139; so Verg. A. 2, 310:

    admodum amplum et excelsum signum,

    Cic. Verr. 4, 74:

    collis castris parum amplus,

    Sall. J. 98, 3:

    porticibus in amplis,

    Verg. A. 3, 353:

    per amplum mittimur Elysium,

    id. ib. 6, 743:

    vocemque per ampla volutant Atria,

    id. ib. 1, 725:

    nil vulva pulchrius ampla,

    Hor. Ep. 1, 15, 41:

    amplae aures,

    Plin. 11, 52, 114, § 274:

    milium amplum grano,

    id. 18, 7, 10, § 55:

    cubiculum amplum,

    Plin. Ep. 2, 17, 6:

    baptisterium amplum atque opacum,

    id. ib. 5, 6, 25.— Comp.:

    quanto est res amplior,

    Lucr. 2, 1133:

    Amplior Urgo et Capraria,

    Plin. 3, 6, 12, § 81:

    avis paulo amplior passere,

    id. 10, 32, 47, § 89:

    amplior specie mortali,

    Suet. Aug. 94; id. Caes. 76 (for the neutr. amplius, v. infra).— Sup.:

    amplissima curia... gymnasium amplissimum,

    Cic. Verr. 2, 4, 53:

    urbs amplissima atque ornatissima,

    id. Agr. 2, 76:

    amplissimum peristylum,

    id. Dom. 116:

    (candelabrum) ad amplissimi templi ornatum esse factum,

    id. Verr. 4, 65:

    mons Italiae amplissimus,

    Plin. 3, 5, 7, § 48:

    amplissimum flumen,

    Plin. Ep. 8, 8, 3:

    amplissimus lacus,

    id. ib. 10, 41, 2:

    amplissima insula,

    Plin. 6, 20, 23, § 71:

    amplissimi horti,

    Plin. Ep. 8, 18, 11:

    amplissima arborum,

    Plin. 16, 39, 76, § 200:

    est (topazon) amplissima gemmarum,

    id. 37, 8, 32, § 109:

    amplissimum cubiculum,

    Plin. Ep. 5, 6, 23.—
    B.
    Transf., great, abundant, ample, much, long:

    bono atque amplo lucro,

    Plaut. Am. prol. 6 and Ep. 2, 2, 117:

    pabula miseris mortalibus ampla,

    Lucr. 5, 944:

    ampla civitas,

    Cic. Verr. 4, 81; 4, 96:

    civitas ampla atque florens,

    Caes. B. G. 4, 3:

    gens ampla,

    Plin. 5, 30, 33, § 125:

    amplae copiae,

    Caes. B. G. 5, 19:

    ampla manus militum,

    Liv. Epit. 1, 4, 9:

    pecuaria res ampla,

    Cic. Quinct. 12:

    res familiaris ampla,

    id. Phil. 13, 8:

    (res) ampla,

    Sall. H. Fragm. 3, 82, 20 Kritz:

    patrimonium amplum et copiosum,

    Cic. Sex. Rosc. 6; id. Dom. 146: id. Phil. 2, 67:

    amplae divitiae,

    Hor. S. 2, 2, 101:

    esse patri ejus amplas facultates,

    Plin. Ep. 1, 14, 9:

    in amplis opibus heres,

    Plin. 9, 36, 59, § 122.— Comp.:

    amplior numerus,

    Cic. Mil. 57; Sall. J. 105, 3; Tac. A. 14, 53:

    ampliores aquae,

    Plin. 5, 9, 10, § 58:

    amplior exercitus,

    Sall. J. 54, 3; Suet. Vesp. 4:

    commeatus spe amplior,

    Sall. J. 75, 8:

    amplior pecunia, Auct. B. Alex. 56: pecunia amplior,

    Plin. Ep. 3, 11, 2:

    pretia ampliora,

    Plin. 10, 29, 43, § 84:

    omnia longe ampliora invenire quam etc.,

    Plin. Ep. 1, 14, 10:

    ampliores noctes,

    Plin. 18, 26, 63, § 232:

    ut ampliori tempore maneret,

    Vulg. Act. 18, 20.— Sup.:

    peditatus copiae amplissimae e Gallia,

    Cic. Font. 8:

    exercitus amplissimus,

    Plin. Ep. 2, 13, 2; 9, 13, 11:

    amplissima pecunia,

    Cic. Rosc. Am. 31:

    amplissimae fortunae,

    id. Verr. 2, 5, 8; id. Quinct. 49; id. Phil. 10, 4:

    amplissimae patrimonii copiae,

    id. Fl. 89:

    amplissimas summas emptionibus occupare,

    Plin. Ep. 8, 2, 3:

    opes amplissimae,

    id. ib. 8, 18, 4:

    amplissima dies horarum quindecim etc.,

    the longest day, Plin. 6, 34, 39, § 218.—Also subst. in comp. neutr. (v. amplius, adv. infra), more:

    ut quirem exaudire amplius,

    Att. Trag. Rel. p. 173 Rib.:

    si vis amplius dari, Dabitur,

    Plaut. Trin. 2, 1, 18:

    jam amplius orat,

    id. ib. 2, 1, 19:

    daturus non sum amplius,

    Cic. Verr. 2, 2, 29:

    non complectar in his libris amplius quam quod etc.,

    id. de Or. 1, 6, 22:

    tantum adfero quantum ipse optat, atque etiam amplius,

    Plaut. Capt. 4, 1, 10:

    ni amplius etiam, quod ebibit,

    id. Trin. 2, 1, 20: Ph. Etiamne amplius? Th. Nil, Ter. Eun. 1, 2, 63: Tr. Dimidium Volo ut dicas. Gr. Immo hercle etiam amplius, Plaut. Rud. 4, 3, 21: Th. Nempe octoginta debentur huic minae? Tr. Haud nummo amplius, id. Most. 3, 3, 16:

    etiam amplius illam adparare condecet,

    Turp. Com. Rel. p. 100 Rib.:

    hoc onere suscepto amplexus animo sum aliquanto amplius,

    Cic. Verr. 2, 1:

    si sit opus liquidi non amplius urna,

    Hor. S. 1, 1, 54:

    omnis numerus amplius octingentis milibus explebat,

    Vell. 2, 110, 3:

    Segestanis imponebat aliquanto amplius quam etc.,

    Cic. Verr. 4, 76:

    illa corona contentus Thrasybulus neque amplius requisivit,

    Nep. Thras. 4, 3:

    amplius possidere,

    Plin. 18, 4, 3, § 17:

    Ille imperio ei reddito haud amplius, quam ut duo ex tribus filiis secum militarent, exegit,

    Curt. 8, 4, 21:

    dedit quantum maximum potuit, daturus amplius, si potuisset,

    Plin. Ep. 3, 21, 6:

    cum hoc amplius praestet, quod etc.,

    id. ib. 7, 25, 1.—Also with part. gen., more of, a greater quantity or number of:

    gaudeo tibi liberorum esse amplius,

    Plaut. Cist. 5, 4:

    te amplius bibisse praedicet loti,

    Cat. 39, 21:

    amplius frumenti auferre,

    Cic. Verr. 3, 49:

    expensum est auri viginti paulo amplius,

    id. Fl. 6, 8:

    amplius negotii contrahi,

    id. Cat. 4, 9:

    si amplius obsidum vellet,

    Caes. B. G. 6, 9, ubi v. Herz.:

    quanto ejus amplius processerat temporis,

    id. B. C. 3, 25.—
    II.
    Fig.
    A.
    Of internal power or force, great, strong, violent, impetuous:

    pro viribus amplis,

    Lucr. 5, 1174:

    amplae vires peditum,

    Plin. 6, 20, 23, § 75;

    ampla nepotum Spes,

    Prop. 4, 22, 41:

    poena sera, sed ampla,

    full, strict, id. 4, 5, 32. — Comp.:

    haec irae factae essent multo ampliores,

    Ter. Hec. 3, 1, 9:

    si forte morbus amplior factus siet, i. e. gravior,

    id. ib. 3, 1, 50:

    amplior metus,

    Cic. Clu. 128:

    amplior potentia feris,

    Plin. 28, 10, 42, § 153:

    ampliorem dicendi facultatem consequi,

    Quint. 2, 3, 4:

    amplior eoque acrior impetus,

    Flor. 4, 2, 66:

    spes amplior,

    Sall. J. 105, 4:

    amplius accipietis judicium,

    severer, Vulg. Matt. 23, 14:

    amplior auctoritas,

    Plin. 37, 3, 12, § 47:

    amplior virtus,

    higher merit, Quint. 8, 3, 83:

    idem aut amplior cultus (dei),

    Plin. 28, 2, 4, § 18:

    amplior est quaestio,

    Quint. 3, 5, 8:

    ampliora verba,

    of larger meaning, id. 8, 4, 2: scientia intellegentiaque ac sapientia ampliores inventae sunt in te, Vulg. Dan. 5, 14:

    quo legatis animus amplior esset,

    Sall. C. 40, 6; 59, 1:

    spiritus amplior,

    Vulg. Dan. 5, 12; 6, 3.— Sup.:

    (honos) pro amplissimis meritis redditur,

    Cic. Phil. 5, 41:

    cujus sideris (Caniculae) effectus amplissimi in terra sentiuntur,

    very violent, Plin. 2, 40, 40, § 107:

    amplissima spes,

    Suet. Caes. 7:

    his finis cognitionis amplissimae,

    most important trial, Plin. Ep. 2, 11, 23.—
    B.
    Of external splendor, great, handsome, magnificent, splendid, glorious:

    illis ampla satis forma, pudicitia,

    great enough, Prop. 1, 2, 24:

    haec ampla sunt, haec divina,

    Cic. Sest. 102; id. Arch. 23:

    res gestae satis amplae,

    Sall. C. 8, 2:

    cur parum amplis adfecerit praemiis,

    Cic. Mil. 57:

    ampla quidem, sed pro ingentibus meritis praemia acceperunt,

    Tac. A. 14, 53:

    amplum in modum praemia ostentare,

    Aur. Vict. Caes. 26, 6:

    amplis honoribus usi,

    Sall. J. 25, 4:

    amplis honoribus auctos,

    Hor. S. 1, 6, 11.—Sometimes in mal. part. or ironically:

    amplam occasionem calumniae nactus,

    a fine opportunity, Cic. Verr. 2, 61:

    spolia ampla refertis Tuque puerque tuus,

    glorious spoils, Verg. A. 4, 93.— Comp.:

    ne ullum munus aedilitatis amplius aut gratius populo esse possit,

    Cic. Verr. 2, 1, 5; id. Mur. 37:

    praemiis ad perdiscendum amplioribus commoveri,

    id. de Or. 1, 4, 13:

    alicui ampliorem laudem tribuere,

    id. Sest. 27:

    in aliqua re esse laudem ampliorem,

    id. Marcell. 4:

    corporis membris plus dedit, id amplius atque augustius ratus (Zeuxis),

    Quint. 12, 10, 5:

    ut Augustus vocaretur ampliore cognomine,

    Suet. Aug. 7.— Subst.:

    in potestatibus eo modo agitabat, ut ampliore, quam gerebat, dignus haberetur,

    of something greater, Sall. J. 63, 5.— Sup.:

    ut consules monumentum quam amplissimum faciundum curent,

    Cic. Phil. 14, 38; 14, 31; id. Verr. 4, 82:

    hoc munus aedilitatis amplissimum,

    id. ib. 1, 12, 36; Aur. Vict. Vir. Ill. 1, 74:

    alicui amplissimas potestates dare,

    Cic. Agr. 2, 31:

    insignibus amplissimis ornatus,

    id. ib. 2, 101:

    dona amplissima conferre,

    Plin. 18, 3, 3, § 9:

    praemia legatis dedistis amplissima,

    Cic. Cat. 4, 5; id. Phil. 2, 32:

    spe amplissimorum praemiorum adduci,

    id. Mil. 5; id. de Or. 1, 5, 16:

    velut praemium quoddam amplissimum longi laboris,

    Quint. 10, 7, 1:

    munera amplissima mittere,

    Caes. B. G. 1, 43:

    vestris beneficiis amplissimis adfectus,

    Cic. Imp. Pomp. 51; id. Dom. 98:

    laudi amplissimae lauream concedere,

    id. Pis. 74:

    laudibus amplissimis adficere,

    id. Phil. 7, 11:

    amplissimam gloriam consequi,

    id. Prov. Cons. 39:

    ut eum amplissimo regis honore et nomine adfeceris,

    id. Deiot. 14:

    amplissimis aliquem efferre honoribus,

    Aur. Vict. Epit. 17, 3:

    amplissimis uti honoribus,

    Cic. Fl. 45:

    amplissimos honores adipisci,

    id. Verr. 5, 181:

    honores adsequi amplissimos,

    id. Mil. 81:

    aliquem ad honores amplissimos perducere,

    id. Am. 20, 73:

    meus labor fructum est amplissimum consecutus,

    id. Imp. Pomp 2:

    mihi gratiae verbis amplissimis aguntur,

    in the handsomest termis, id. Cat. 3, 14; id. Phil. 2, 13; id. Quir. 15:

    ei amplissimis verbis gratias egimus,

    id. Phil. 1, 3:

    provincia Gallia merito ornatur verbis amplissimis ab senatu,

    id. ib. 4, 9:

    amplissimis verbis conlaudatus,

    Suet. Caes. 16:

    amplissimo populi senatusque judicio exercitus habuistis,

    Cic. Agr. 1, 12; id. Fl. 5; id. Dom. 86; id. Planc. 93:

    de meo consulatu amplissima atque ornatissima decreta fecerunt,

    id. Dom. 74:

    quam universi populi, illius gentis, amplissimum testimonium (said of Cic.),

    Plin. 7, 30, 31, § 116.—
    C.
    In respect of the opinion of others, esteemed, renowned, etc.:

    quicquid est, quamvis amplum sit, id est parum tum cum est aliquid amplius,

    Cic. Marcell. 26:

    quid hunc hominem magnum aut amplum de re publica cogitare (putare possumus), qui etc.,

    great or noble, id. Imp. Pomp. 37:

    omnia, quae vobis cara atque ampla sunt,

    id. Agr. 2, 9; id. Arch. 23:

    convenerunt corrogati et quidem ampli quidam homines,

    id. Phil. 3, 20:

    hoc studium parvi properemus et ampli,

    small and great, Hor. Ep. 1, 3, 28:

    amplis doctoribus instructus,

    Tac. A. 14, 52:

    sin autem sunt amplae et honestae familiae plebeiae,

    Cic. Mur. 7, 15.— Comp.:

    cum est aliquid amplius,

    Cic. Marcell. 26:

    ampliores ordines,

    Caes. B. C. 1, 77, where Dinter reads priores: quo (ingenio) neque melius neque amplius aliud in natura mortalium est, [p. 112] Sall. J. 2, 4:

    nihil amplius potes (tribuere) amicitia tua,

    Plin. Ep. 2, 13, 10:

    quid amplius facitis?

    Vulg. Matt. 5, 47.— Sup.:

    ex amplissimo genere nubere,

    Cic. Cael. 34:

    amplissimo genere natus,

    Caes. B. G. 4, 12:

    genere copiisque amplissimus, id. ib 6, 15: quam (familiam) vidit amplissimam,

    Cic. Phil. 13, 12:

    amplissimos patruos habere,

    id. Sex. Rosc. 147:

    amplissima civitas,

    id. Verr. 5, 122:

    apud illos Fabiorum nomen est amplissimum,

    id. Font. 36; id. Caecin. 104; id. Verr. 3, 96; id. Deiot. 14:

    mihi hic locus ad agendum amplissimus est visus,

    id. Imp. Pomp. 1:

    non adgrediar ad illa maxima atque amplissima prius quam etc.,

    id. Sest. 5:

    licet tribuas ei quantum amplissimum potes, nihil tamen amplius potes amicitia tua,

    Plin. Ep. 2, 13, 10:

    amplissimis operibus increscere,

    id. ib. 8, 4, 3:

    honores in amplissimo consilio collocare,

    Cic. Sen. 2:

    amplissimi orbis terrae consilii principes,

    id. Phil. 3, 34: honoris amplissimi puto esse accusare improbos, I esteem it to be the greatest honor, etc., id. Div. in Caecil. 70:

    promotus ad amplissimas procurationes,

    Plin. Ep. 7, 31, 3:

    praeter honores amplissimos cognomenque etc.,

    Plin. 7, 44, 45, § 142:

    spes amplissimae dignitatis,

    Cic. Agr. 2, 49; id. Sen. 19, 68; Suet. Vit. 2.—
    D.
    Hence, amplissimus (almost always thus in sup.) as a title for persons holding great and honored offices, as consul, senator, etc., or as an honorable epithet of the office itself or the body of officers, distinguished, very distinguished, honorable, right honorable, most honorable, etc.:

    is mihi videtur amplissimus, qui sua virtute in altiorem locum pervenit,

    Cic. Sex. Rosc. 83:

    homo et suis et populi Romani ornamentis amplissimus,

    id. Mur. 8:

    P. Africanus rebus gestis amplissimus,

    id. Caecin. 69:

    ut homines amplissimi testimonium de sua re non dicerent,

    id. Sex. Rosc. 102; id. Clu. 197:

    Q. Catuli atque ceterorum amplissimorum hominum auctoritas,

    id. Imp. Pomp. 63:

    vir amplissimus ejus civitatis,

    id. Verr. 4, 17; id. Fl. 32:

    exercitum Cn. Domitii, amplissimi viri, sustentavit,

    id. Deiot. 5, 14:

    cum habeas amplissimi viri religionem (of L. Lucullus),

    id. Arch. 4, 8; id. Lig. 22:

    in quo consilio amplissimi viri judicarent,

    id. Mil. 5; id. Balb. 1; id. Dom. 2:

    comitatus virorum amplissimorum,

    id. Sull. 9:

    viros primarios atque amplissimos civitatis in consilium advocare,

    id. Verr. 3, 18:

    ordinis amplissimi esse,

    Aur. Vict. Caes. 13, 1; 37, 6:

    cives amplissimos legare,

    Cic. Balb. 42:

    hoc amplissimum nomen, i. e. senatorium,

    id. Verr. 3, 96:

    amplissimus honos, i. e. consulatus,

    id. Rep. 1, 6; so,

    amplissimo praeditus magistratu,

    Suet. Aug. 26:

    amplissimus ordo, i. e. senatorius,

    Plin. Ep. 10, 3; Suet. Calig. 49:

    amplissimi ordines, i. e. senatus et equites,

    id. Vesp. 9:

    amplissimum collegium decemvirale,

    Cic. Verr. 2, 4, 49:

    an vero vir amplissimus, P. Scipio, pontifex maximus, etc.,

    id. Cat. 1, 3:

    amplissimum sacerdotium,

    id. Verr. 2, 126; id. Phil. 13, 8:

    sacerdotium amplissimum,

    id. Verr. 2, 127.—
    E.
    As rhet. epithet:

    amplus orator,

    one that speaks richly and with dignity, Cic. Or. 9; id. Brut. 68:

    herous (pes), qui est idem dactylus Aristoteli amplior, iambus humanior videatur,

    grander, more stately, Quint. 9, 4, 88:

    amplius compositionis genus,

    more copious style, id. 9, 4, 129.— Adv. (on the extent of the use of the different forms of the adverb, v. supra init.), largely, abundantly, copiously.
    I.
    Lit.
    a.
    Form amplĭter:

    benigne ei largi atque ampliter,

    Att. Trag. Rel. p. 173 Rib.:

    aptate munde atque ampliter convivium,

    Pomp. Com. Rel. p. 234 Rib.:

    extructam ampliter mensam,

    Lucil. 13, 7 Mull.:

    opsonato ampliter,

    Plaut. Cas. 2, 8, 65:

    adpositum est ampliter,

    id. Mil. 3, 1, 163:

    acceptus hilare atque ampliter,

    id. Merc. prol. 98:

    modeste melius facere sumptum quam ampliter,

    id. Stich. 5, 4, 10:

    parum (digitulos) immersisti ampliter,

    not deep enough, id. Bacch. 4, 4, 26.—
    b.
    Form amplē:

    exornat ample magnificeque triclinium,

    Cic. Verr. 4, 62: qui ample valetudinarios nutriunt, in great numbers (v. the context), Cels. praef. med.
    II.
    Trop., fully, handsomely.
    a.
    Form amplĭter:

    ampliter dicere,

    fully, particularly, Gell. 10, 3, 4:

    laudare ampliter,

    id. 2, 6, 11.—
    b.
    Form amplē: duo genera sunt: unum attenuate presseque, alterum sublate ampleque dicentium, with great fulness, richly (v. amplus, II. E.), Cic. Brut. 55, 201; so,

    elate ampleque loqui,

    id. Tusc. 5, 9, 24:

    satis ample sonabant in Pompeiani nominis locum Cato et Scipio,

    full grandly filled the place of, Flor. 4, 2, 65.— Comp.: amplĭus, more, longer, further, besides (syn.: ultra, praeterea); of time, number, and action (while plus denotes more in quantity, measure, etc.; magis, more, in the comparison of quality, and sometimes of action; and potius, rather, the choice between different objects or acts), constr. absol., with comp. abl., and, in the case of numerals, like minus, plus, propius, q. v., without quam with the nom., acc., or gen., or rarely with the abl. comp., or with quam, but chiefly in the post-Aug. per.; cf. Zumpt, § 485; Madv. § 305; Roby, § 1273; Herz. ad Caes. B. G. 4, 12; and Draeger, Hist. Synt. I. p. 521 sq.
    a.
    In gen.:

    deliberatum est non tacere [me] amplius,

    Afran. Com. Rel. p. 199 Rib.:

    otium ubi erit, de istis rebus tum amplius tecum loquar,

    Plaut. Truc. 4, 4, 18:

    cui amplius male faxim,

    id. Aul. 3, 2, 6: De. Etiam? Li. Amplius, id. As. 1, 1, 29: Ar. Vale. Ph. Aliquanto amplius valerem, si hic maneres, id. ib. 3, 3, 2:

    etiam faxo amabit (eam) amplius,

    id. Men. 5, 2, 40:

    multo tanto illum accusabo, quam te accusavi, amplius,

    id. ib. 5, 2, 49:

    quo populum servare potissit amplius,

    Lucil. 1, 15 Mull.:

    At ego amplius dico,

    Cic. Verr. 2, 26:

    amplius posse,

    Sall. J. 69, 2:

    armis amplius valere,

    id. ib. 111, 1:

    si lamentetur miser amplius aequo,

    Lucr. 3, 953:

    tribus vobis opsonatumst an opsono amplius Tibi et parasito et mulieri?

    besides, Plaut. Men. 2, 2, 45:

    Quam vellem invitatum, ut nobiscum esset amplius,

    Ter. Heaut. 1, 2, 11:

    in illo exercitu cuncta (probra) fuere et alia amplius,

    Sall. J. 44, 5:

    felices ter et amplius,

    Hor. C. 1, 13, 17:

    binas aut amplius domos continuare,

    Sall. C. 20, 11:

    ter nec amplius,

    Suet. Caes. 25:

    cum non solum de his scripserit, sed amplius praecepta (reliquerit),

    Quint. 12, 11, 24:

    multa promi amplius possunt,

    Plin. 2, 17, 15, § 77:

    si studere amplius possum,

    Quint. 6, prooem. 4:

    auram communem amplius haurire potui?

    id. 6, prooem. 12:

    sagum, quod amplius est,

    Vulg. Exod. 26, 12.—
    b.
    And so very often with the pron. quid, etc.; with the negatives nihil, non, neque, nec, ne; and sometimes with nemo and haud.
    (α).
    With quid, etc.:

    Quid faciam amplius?

    Ter. Ad. 4, 7, 14, and Cic. Har. Resp. 42:

    quid dicam amplius?

    Quint. 8, 4, 7:

    quid a me amplius dicendum putatis?

    Cic. Verr. 3, 60:

    quid quaeris amplius?

    id. Sex. Rosc. 145; id. Dom. 41; id. Verr. 2, 191:

    quid vultis amplius?

    id. Mil. 35:

    quid amplius vis?

    Hor. Epod. 17, 30:

    quid exspectatis amplius?

    Cic. Verr. 2, 174:

    quid amplius exspectabo,

    Vulg. 4 Reg. 6, 33:

    quid loquar amplius de hoc homine?

    Cic. Caecin. 25:

    quid amplius laboremus?

    Quint. 8, prooem. 31:

    quid habet amplius homo?

    Vulg. Eccl. 1, 3; 6, 8:

    quid ego aliud exoptem amplius, nisi etc.,

    Plaut. As. 3, 3, 134:

    quid amplius debeam optare?

    Quint. 4, 1, 51: Lo. Numquid amplius? Ly. Tantum est, Plaut. Merc. 2, 2, 11; Ter. And. 2, 1, 25: De. An quid est etiam amplius? He. Vero amplius, id. Ad. 3, 4, 22:

    quid est quod tibi mea ars efficere hoc possit amplius?

    more than this, id. And. 1, 1, 4:

    Etenim quid est, Catilina, quod jam amplius exspectes, si etc.,

    Cic. Cat. 1, 3, 6; id. Sull. 90:

    si quid amplius scit,

    Plaut. Rud. 2, 2, 23:

    si quid ego addidero amplius,

    id. Trin. 4, 2, 13:

    si amplius aliquid gloriatus fuero,

    Vulg. 2 Cor. 10, 8.—And often hoc amplius, where hoc is commonly an abl., but sometimes may be regarded as a nom. or an acc.:

    hoc amplius si quid poteris,

    any thing beyond this, Cic. de Or. 1, 10, 44: et hoc amplius (additur), quod etc., and this further, that etc., id. Sull. 44; so Quint. 5, 13, 36:

    de paedagogis hoc amplius, ut aut sint etc.,

    id. 1, 1, 8:

    Mario urbe Italiaque interdicendum, Marciano hoc amplius, Africa,

    Plin. Ep. 2, 11, 19; Quint. 1, 5, 50; 1, 5, 55; sometimes in plur., his amplius:

    his amplius apud eundem (est) etc.,

    Quint. 9, 3, 15;

    so rarely eo amplius: inferiasque his annua religione, publice instituit, et eo amplius matri Circenses,

    Suet. Calig. 15:

    quaeris quid potuerit amplius adsequi,

    Cic. Planc. 60: prius quam (hic) turbarum quid faciat amplius, Plaut. Men. 5, 2, 93:

    quare jam te cur amplius excrucies?

    Cat. 76, 10.—
    (β).
    With nihil, etc.:

    habet nihil amplius quam lutum,

    Lucil. 9, 46 Mull.:

    nihil habui amplius, quod praeciperem,

    Quint. 7, 1, 64:

    nihil enim dixit amplius,

    Cic. Deiot. 21:

    Nihil dico amplius: causa dicta est,

    I say no more; I have done with my case, id. ib. 8:

    nihil amplius dico, nisi me etc.,

    id. Planc. 96:

    nihil amplius dicam quam victoriam etc.,

    id. Marcell. 17.—Hence, nihil dico or dicam amplius, when one fears to wound by declaring his opinion, etc., I say no more, have nothing further to say or add:

    vetus est, Nihili cocio est. Scis cujus? non dico amplius,

    Plaut. As. 1, 3, 51:

    si, quod equitis Romani filius est, inferior esse debuit: omnes tecum equitum Romanorum filii petiverunt. Nihil dico amplius,

    Cic. Planc. 7 (tacite significat eos dignitate inferiores esse Plancio, Manut. ad h.l.):

    Alterius vero partis nihil amplius dicam quam id, quod etc.,

    id. Marcell. 6, 17:

    amplius nihil respondit,

    Vulg. Marc. 15, 5:

    nihil amplius addens,

    ib. Deut. 5, 22:

    nihil noverunt amplius,

    ib. Eccl. 9, 5:

    nihil amplius optet,

    Hor. Ep. 1, 2, 46:

    nihil amplius potes,

    Plin. Ep. 2, 13, 10:

    amplius quod desideres, nihil erit,

    this will leave nothing to be desired, Cic. Tusc. 1, 11, 24:

    nil amplius oro, nisi ut etc.,

    Hor. S. 2, 6, 4:

    ipse Augustus nihil amplius quam equestri familia ortum se scribit,

    Suet. Aug. 2:

    si non amplius, ad lustrum hoc protolleret unum,

    Lucil. 1, 33 Mull.:

    non luctabor tecum, Crasse, amplius,

    Cic. de Or. 1, 17, 74; id. Tusc. 5, 34, 98:

    verbum non amplius addam,

    Hor. S. 1, 1, 121:

    non amplius me objurgabis,

    Quint. 5, 10, 47:

    non amplius posse,

    Sall. Fragm. Hist. 3, 82, 19 Kritz:

    non habent amplius quid faciant,

    Vulg. Luc. 12, 4: non videbitis amplius faciem meam. ib. Gen. 44, 23; ib. Heb. 10, 17:

    amplius illa jam non inveniet,

    ib. Apoc. 18, 14:

    studium, quo non aliud ad dignitatem amplius excogitari potest,

    Tac. Or. 5:

    extra me non est alia amplius,

    Vulg. Soph. 2, 15:

    neque hoc amplius quam quod vides nobis quicquamst,

    Plaut. Rud. 1, 5, 21:

    neque va dari amplius neque etc.,

    Cic. Quinct. 23:

    nec jam amplius ullae Adparent terrae,

    Verg. A. 3, 192; 3, 260; 5, 8; 9, 426; 9, 519; 11, 807; 12, 680; id. G. 4, 503:

    nec irascar amplius,

    Vulg. Ezech. 16, 42; ib. Apoc. 7, 16:

    ne amplius dona petas,

    Cat. 68, 14:

    urere ne possit calor amplius aridus artus,

    Lucr. 4, 874;

    ne quos amplius Rhenum transire pateretur,

    Caes. B. G. 1, 43:

    ut ne quem amplius posthac discipulum reciperet,

    Suet. Gram. 17:

    ne amplius morando Scaurum incenderet,

    Sall. J. 25, 10; id. Fragm. Hist. 1, 2, 10 Kritz;

    3, 82, 17: ne amplius divulgetur,

    Vulg. Act. 4, 17:

    ut nequaquam amplius per eamdem viam revertamini,

    ib. Deut. 17, 16:

    nolite amplius accipere pecuniam,

    ib. 4 Reg. 12, 7.—
    (γ).
    With nemo:

    cur non restipulatur neminem amplius petiturum?

    Cic. Q. Rosc. 12, 36:

    cum amplius nemo occurreret,

    nobody further, no one more, Curt. 8, 10, 2; so,

    neminem amplius viderunt,

    Vulg. Marc. 9, 7:

    nemo emet amplius,

    no one will buy any longer, any more, ib. Apoc. 18, 11 (for cases of haud with amplius, v. c. a and g).—
    c.
    With numerals and numeral forms.
    (α).
    Without quam:

    amplius horam suffixum in cruce me memini esse,

    Cat. 69, 3:

    horam amplius jam in demoliendo signo homines moliebantur,

    Cic. Verr. 4, 95:

    amplius annos triginta tribunus fuerat,

    Sall. C. 59, 6:

    me non amplius novem annos nato,

    Nep. Hann. 2, 3:

    per annos amplius quadraginta,

    Suet. Aug. 72; 32:

    quid si tandem amplius triennium est?

    Cic. Q. Rosc. 8:

    Tu faciem illius noctem non amplius unam Falle dolo,

    Verg. A. 1, 683:

    inveniebat Sabim flumen non amplius milia passuum decem abesse,

    Caes. B. G. 2, 16; 4, 12:

    reliquum spatium, quod est non amplius pedum sexcentorum, mons continet,

    id. ib. 1, 28;

    2, 29: amplius sestertium ducentiens acceptum hereditatibus rettuli,

    Cic. Phil. 2, 40; id. Fl. 68; so Plin. Ep. 10, 39, 1:

    huic paulo amplius tertiam partem denegem?

    id. ib. 5, 7, 3:

    cum eum amplius centum cives Romani cognoscerent,

    Cic. Verr. 1, 14; 5, 155:

    victi amplius ducenti ceciderunt,

    Liv. 21, 29, 3: non amplius quattuordecim cohortes, Pompei. ap. Cic. Att. 8, 12, C:

    ex omni multitudine non amplius quadraginta locum cepere,

    Sall. J. 58, 3: torrentes amplius centum, [p. 113] Plin. 5, 28, 29, § 103; 9, 5, 4, § 10.—And very rarely placed after the numeral:

    qui septingentos jam annos amplius numquam mutatis legibus vivunt,

    Cic. Fl. 63:

    pugnatum duas amplius horas,

    Liv. 25, 19, 15 Weissenb.:

    duo haud amplius milia peditum effugerunt,

    id. 28, 2:

    decem amplius versus perdidimus,

    Plin. Ep. 3, 5, 12:

    tris pateat caeli spatium non amplius ulnas,

    Verg. E. 3, 105.—
    (β).
    With the comp. abl. (rare but class.):

    cum jam amplius horis sex continenter pugnaretur,

    Caes. B. G. 3, 5; 4, 37:

    pugnatum amplius duabus horis est,

    Liv. 27, 12:

    neque triennio amplius supervixit,

    Suet. Caes. 89:

    uti non amplius quinis aut senis milibus passuum interesset,

    Caes. B. G. 1, 15; 1, 23; 2, 7;

    6, 29: non amplius patet milibus quinque et triginta,

    Sall. Fragm. Hist. 4, 1, 34 Kritz:

    est ab capite paulo amplius mille passibus locus,

    Plin. Ep. 10, 90, 1:

    ab Capsa non amplius duum milium intervallo,

    Sall. J. 91, 3:

    (Catilina) cum initio non amplius duobus milibus (militum) habuisset,

    id. C. 56, 2; so,

    denas alii, alii plures (uxores) habent, set reges eo amplius,

    id. J. 80, 7.—

    And prob. the following ambiguous cases: cum mille non amplius equitibus,

    Sall. J. 105, 3:

    oppidum non amplius mille passuum abesse,

    id. ib. 68, 3.—
    (γ).
    With quam (postAug. and eccl.):

    non amplius, cum plurimum, quam septem horas dormiebat,

    Suet. Aug. 78:

    nec amplius quam septem et viginti dies Brundisii commoratus,

    id. ib. 17:

    Toto triennio semel omnino eam nec amplius quam uno die paucissimis vidit horis,

    id. Tib. 51:

    demoratus dies non amplius quam octo aut decem,

    Vulg. Act. 25, 6:

    ut non amplius apud te quam quarta (pars) remaneret,

    Plin. Ep. 5, 19:

    ut vexillum veteranorum, non amplius quam quingenti numero, copias fuderint,

    Tac. A. 3, 21:

    haud amplius quam ducentos misit,

    id. ib. 14, 32:

    insidiantur ei ex iis viri amplius quam quadraginta,

    Vulg. Act. 23, 21.—
    d. (α).
    Amplius, t. t. of judges when they deferred an important case for future examination:

    Amplius adeo prolixum temporis spatium significat, ut judices quotienscunque significarent, adhuc se audire velle, amplius dicebant. Itaque negotium differebant, unde hodieque ampliari judicium differri dicitur,

    Charis. 176 P.; so Don. ad Ter. Eun. 2, 3, 39; cf.

    also amplio and ampliatio: cum consules re audita amplius de consilii sententia pronuntiavissent,

    Cic. Brut. 22, 86:

    antea vel judicari primo poterat vel amplius pronuntiari,

    id. Verr. 2, 1, 26:

    ut de Philodamo amplius pronuntiaretur,

    id. ib. 2, 1, 29.—

    And metaph.: ego amplius deliberandum censeo,

    Ter. Phorm. 2, 4, 17.—
    (β).
    Amplius non petere, judicial t. phr., to bring no further action, to make no further claim:

    quid ita satis non dedit, AMPLIVS [A SE] NEMINEM PETITVRVM?

    Cic. Rosc. Com. 12, 35:

    Tibi ego, Brute, non solvam, nisi prius a te cavero amplius eo nomine neminem, cujus petitio sit, petiturum,

    id. Brut. 5, 18:

    sunt duo, quae te rogo: primum, ut si quid satis dandum erit, AMPLIVS EO NOMINE NON PETI, cures etc.,

    id. Fam. 13, 28 A:

    quod ille recusarit satis dare amplius abs te non peti,

    id. Att. 1, 8, 1.—
    (γ).
    Hoc amplius, beside the general use given above (II. Comp. b. a), as t. phr. of senators when they approved a measure, but amended it by addition:

    Servilio adsentior et HOC AMPLIVS CENSEO, magnum Pompeium fecisse etc.,

    Cic. Phil. 12, 21, 50:

    cui cum essem adsensus, decrevi HOC AMPLIVS, ut etc.,

    id. ad Brut. 1, 5, 1;

    so Seneca: fortasse et post omnes citatus nihil improbabo ex iis, quae priores decreverint, et dicam HOC AMPLIVS CENSEO, Vit. Beat. 3, 2: Quaedam ex istis sunt, quibus adsentire possumus, sed HOC AMPLIVS CENSEO,

    id. Q. N. 3, 15, 1.—
    (δ).
    To this may be added the elliptical phrases, nihil amplius and si nihil amplius:

    nihil amplius, denoting that there is nothing further than has been declared: sese ipsum abs te repetit. Nihil amplius,

    Cic. Verr. 5, 49, 128;

    (res publica) ulta suas injurias est per vos interitu tyranni. Nihil amplius,

    id. Fam. 12, 1, 2; and, si nihil amplius, marking a limit, if nothing more, at least:

    excedam tectis? An, si nihil amplius, obstem?

    Ov. M. 9, 148.
    The form amplius has the ambiguity of the Engl.
    word more, which is sometimes an adj., sometimes a subst., and sometimes an adv., and some of the above examples would admit of different classifications; as, non amplius dicere, not to speak further (adv.) or not to say more (subst.), Plaut. As. 1, 3, 51; but some of them would admit of only one explanation;

    as, ne quos amplius Rhenum transire pateretur,

    Caes. B. G. 1, 43. Sup.: amplissimē.
    I.
    Lit., very largely, most abundantly:

    ut quibus militibus amplissime (agri) dati adsignati essent,

    in the largest shares, Cic. Phil. 5, 53:

    duumviri (deos) tribus quam amplissume tum apparari poterat stratis lectis placavere,

    Liv. 5, 13, 6 Weissenb.—
    II.
    Fig., most generously, most handsomely:

    qui amplissime de salute mea decreverint,

    Cic. Dom. 44:

    amplissime laudare,

    in the handsomest style, Plin. 18, 3, 3, § 11; Suet. Calig. 15:

    honores amplissime gessit,

    Cic. Verr. 2, 112:

    pater cum amplissime ex praetura triumphasset,

    with the greatest pomp, id. Mur. 15:

    placere eum quam amplissime supremo suo die efferri,

    should be carried forth with every possible solemnity, id. Phil. 9, 7, 16. V. on this word, Hand, Turs. I. pp. 287-296.

    Lewis & Short latin dictionary > amplissime

  • 2 amplus

    amplus, a, um, adj. [some regard this as a shortened form of anapleôs, = filled up, full; others, as for ambulus from amb-, rounded out, as superus from super, etc.; v. Doed. Syn. II. p. 113; but perh. it is better to form it from am- and -plus, akin to -pleo, plenus, q. v. Pott], thus pr., full all round; hence, great, large. —In space, of large extent, great, large, wide, ample, spacious (the forms amplus and amplior are very rare in the ante-class. per., and rare in all periods. Amplius is com. in the ante-class., freq. in the class., and very freq. in the post-class. per., the Vulg. rarely using the other forms, but using this 121 times. Amplissimus belongs to prose, and is scarcely used before Cicero, with whom it was a very favorite word. It was also used by Plin. Maj. and Min., but never by Tac., Sall. (in his genuine works), nor the Vulg. Catullus used only the form amplius, and Prop. only amplus, while Tib. and Pers. never used this word in any form. Ampliter is found mostly in Plaut.; and ample and amplissime are used a few times by Cic. and by writers that followed him; syn.: magnus, ingens, latus, late patens, spatiosus, laxus).
    I.
    Lit.:

    amplus et spectu protervo ferox,

    Pac. Trag. Rel. p. 94 Rib.:

    qui (Pluto) ter amplum Geryonen compescit unda,

    Hor. C. 2, 14, 7:

    ampla domus dedecori domino fit, si est in ea solitudo,

    Cic. Off. 1, 39, 139; so Verg. A. 2, 310:

    admodum amplum et excelsum signum,

    Cic. Verr. 4, 74:

    collis castris parum amplus,

    Sall. J. 98, 3:

    porticibus in amplis,

    Verg. A. 3, 353:

    per amplum mittimur Elysium,

    id. ib. 6, 743:

    vocemque per ampla volutant Atria,

    id. ib. 1, 725:

    nil vulva pulchrius ampla,

    Hor. Ep. 1, 15, 41:

    amplae aures,

    Plin. 11, 52, 114, § 274:

    milium amplum grano,

    id. 18, 7, 10, § 55:

    cubiculum amplum,

    Plin. Ep. 2, 17, 6:

    baptisterium amplum atque opacum,

    id. ib. 5, 6, 25.— Comp.:

    quanto est res amplior,

    Lucr. 2, 1133:

    Amplior Urgo et Capraria,

    Plin. 3, 6, 12, § 81:

    avis paulo amplior passere,

    id. 10, 32, 47, § 89:

    amplior specie mortali,

    Suet. Aug. 94; id. Caes. 76 (for the neutr. amplius, v. infra).— Sup.:

    amplissima curia... gymnasium amplissimum,

    Cic. Verr. 2, 4, 53:

    urbs amplissima atque ornatissima,

    id. Agr. 2, 76:

    amplissimum peristylum,

    id. Dom. 116:

    (candelabrum) ad amplissimi templi ornatum esse factum,

    id. Verr. 4, 65:

    mons Italiae amplissimus,

    Plin. 3, 5, 7, § 48:

    amplissimum flumen,

    Plin. Ep. 8, 8, 3:

    amplissimus lacus,

    id. ib. 10, 41, 2:

    amplissima insula,

    Plin. 6, 20, 23, § 71:

    amplissimi horti,

    Plin. Ep. 8, 18, 11:

    amplissima arborum,

    Plin. 16, 39, 76, § 200:

    est (topazon) amplissima gemmarum,

    id. 37, 8, 32, § 109:

    amplissimum cubiculum,

    Plin. Ep. 5, 6, 23.—
    B.
    Transf., great, abundant, ample, much, long:

    bono atque amplo lucro,

    Plaut. Am. prol. 6 and Ep. 2, 2, 117:

    pabula miseris mortalibus ampla,

    Lucr. 5, 944:

    ampla civitas,

    Cic. Verr. 4, 81; 4, 96:

    civitas ampla atque florens,

    Caes. B. G. 4, 3:

    gens ampla,

    Plin. 5, 30, 33, § 125:

    amplae copiae,

    Caes. B. G. 5, 19:

    ampla manus militum,

    Liv. Epit. 1, 4, 9:

    pecuaria res ampla,

    Cic. Quinct. 12:

    res familiaris ampla,

    id. Phil. 13, 8:

    (res) ampla,

    Sall. H. Fragm. 3, 82, 20 Kritz:

    patrimonium amplum et copiosum,

    Cic. Sex. Rosc. 6; id. Dom. 146: id. Phil. 2, 67:

    amplae divitiae,

    Hor. S. 2, 2, 101:

    esse patri ejus amplas facultates,

    Plin. Ep. 1, 14, 9:

    in amplis opibus heres,

    Plin. 9, 36, 59, § 122.— Comp.:

    amplior numerus,

    Cic. Mil. 57; Sall. J. 105, 3; Tac. A. 14, 53:

    ampliores aquae,

    Plin. 5, 9, 10, § 58:

    amplior exercitus,

    Sall. J. 54, 3; Suet. Vesp. 4:

    commeatus spe amplior,

    Sall. J. 75, 8:

    amplior pecunia, Auct. B. Alex. 56: pecunia amplior,

    Plin. Ep. 3, 11, 2:

    pretia ampliora,

    Plin. 10, 29, 43, § 84:

    omnia longe ampliora invenire quam etc.,

    Plin. Ep. 1, 14, 10:

    ampliores noctes,

    Plin. 18, 26, 63, § 232:

    ut ampliori tempore maneret,

    Vulg. Act. 18, 20.— Sup.:

    peditatus copiae amplissimae e Gallia,

    Cic. Font. 8:

    exercitus amplissimus,

    Plin. Ep. 2, 13, 2; 9, 13, 11:

    amplissima pecunia,

    Cic. Rosc. Am. 31:

    amplissimae fortunae,

    id. Verr. 2, 5, 8; id. Quinct. 49; id. Phil. 10, 4:

    amplissimae patrimonii copiae,

    id. Fl. 89:

    amplissimas summas emptionibus occupare,

    Plin. Ep. 8, 2, 3:

    opes amplissimae,

    id. ib. 8, 18, 4:

    amplissima dies horarum quindecim etc.,

    the longest day, Plin. 6, 34, 39, § 218.—Also subst. in comp. neutr. (v. amplius, adv. infra), more:

    ut quirem exaudire amplius,

    Att. Trag. Rel. p. 173 Rib.:

    si vis amplius dari, Dabitur,

    Plaut. Trin. 2, 1, 18:

    jam amplius orat,

    id. ib. 2, 1, 19:

    daturus non sum amplius,

    Cic. Verr. 2, 2, 29:

    non complectar in his libris amplius quam quod etc.,

    id. de Or. 1, 6, 22:

    tantum adfero quantum ipse optat, atque etiam amplius,

    Plaut. Capt. 4, 1, 10:

    ni amplius etiam, quod ebibit,

    id. Trin. 2, 1, 20: Ph. Etiamne amplius? Th. Nil, Ter. Eun. 1, 2, 63: Tr. Dimidium Volo ut dicas. Gr. Immo hercle etiam amplius, Plaut. Rud. 4, 3, 21: Th. Nempe octoginta debentur huic minae? Tr. Haud nummo amplius, id. Most. 3, 3, 16:

    etiam amplius illam adparare condecet,

    Turp. Com. Rel. p. 100 Rib.:

    hoc onere suscepto amplexus animo sum aliquanto amplius,

    Cic. Verr. 2, 1:

    si sit opus liquidi non amplius urna,

    Hor. S. 1, 1, 54:

    omnis numerus amplius octingentis milibus explebat,

    Vell. 2, 110, 3:

    Segestanis imponebat aliquanto amplius quam etc.,

    Cic. Verr. 4, 76:

    illa corona contentus Thrasybulus neque amplius requisivit,

    Nep. Thras. 4, 3:

    amplius possidere,

    Plin. 18, 4, 3, § 17:

    Ille imperio ei reddito haud amplius, quam ut duo ex tribus filiis secum militarent, exegit,

    Curt. 8, 4, 21:

    dedit quantum maximum potuit, daturus amplius, si potuisset,

    Plin. Ep. 3, 21, 6:

    cum hoc amplius praestet, quod etc.,

    id. ib. 7, 25, 1.—Also with part. gen., more of, a greater quantity or number of:

    gaudeo tibi liberorum esse amplius,

    Plaut. Cist. 5, 4:

    te amplius bibisse praedicet loti,

    Cat. 39, 21:

    amplius frumenti auferre,

    Cic. Verr. 3, 49:

    expensum est auri viginti paulo amplius,

    id. Fl. 6, 8:

    amplius negotii contrahi,

    id. Cat. 4, 9:

    si amplius obsidum vellet,

    Caes. B. G. 6, 9, ubi v. Herz.:

    quanto ejus amplius processerat temporis,

    id. B. C. 3, 25.—
    II.
    Fig.
    A.
    Of internal power or force, great, strong, violent, impetuous:

    pro viribus amplis,

    Lucr. 5, 1174:

    amplae vires peditum,

    Plin. 6, 20, 23, § 75;

    ampla nepotum Spes,

    Prop. 4, 22, 41:

    poena sera, sed ampla,

    full, strict, id. 4, 5, 32. — Comp.:

    haec irae factae essent multo ampliores,

    Ter. Hec. 3, 1, 9:

    si forte morbus amplior factus siet, i. e. gravior,

    id. ib. 3, 1, 50:

    amplior metus,

    Cic. Clu. 128:

    amplior potentia feris,

    Plin. 28, 10, 42, § 153:

    ampliorem dicendi facultatem consequi,

    Quint. 2, 3, 4:

    amplior eoque acrior impetus,

    Flor. 4, 2, 66:

    spes amplior,

    Sall. J. 105, 4:

    amplius accipietis judicium,

    severer, Vulg. Matt. 23, 14:

    amplior auctoritas,

    Plin. 37, 3, 12, § 47:

    amplior virtus,

    higher merit, Quint. 8, 3, 83:

    idem aut amplior cultus (dei),

    Plin. 28, 2, 4, § 18:

    amplior est quaestio,

    Quint. 3, 5, 8:

    ampliora verba,

    of larger meaning, id. 8, 4, 2: scientia intellegentiaque ac sapientia ampliores inventae sunt in te, Vulg. Dan. 5, 14:

    quo legatis animus amplior esset,

    Sall. C. 40, 6; 59, 1:

    spiritus amplior,

    Vulg. Dan. 5, 12; 6, 3.— Sup.:

    (honos) pro amplissimis meritis redditur,

    Cic. Phil. 5, 41:

    cujus sideris (Caniculae) effectus amplissimi in terra sentiuntur,

    very violent, Plin. 2, 40, 40, § 107:

    amplissima spes,

    Suet. Caes. 7:

    his finis cognitionis amplissimae,

    most important trial, Plin. Ep. 2, 11, 23.—
    B.
    Of external splendor, great, handsome, magnificent, splendid, glorious:

    illis ampla satis forma, pudicitia,

    great enough, Prop. 1, 2, 24:

    haec ampla sunt, haec divina,

    Cic. Sest. 102; id. Arch. 23:

    res gestae satis amplae,

    Sall. C. 8, 2:

    cur parum amplis adfecerit praemiis,

    Cic. Mil. 57:

    ampla quidem, sed pro ingentibus meritis praemia acceperunt,

    Tac. A. 14, 53:

    amplum in modum praemia ostentare,

    Aur. Vict. Caes. 26, 6:

    amplis honoribus usi,

    Sall. J. 25, 4:

    amplis honoribus auctos,

    Hor. S. 1, 6, 11.—Sometimes in mal. part. or ironically:

    amplam occasionem calumniae nactus,

    a fine opportunity, Cic. Verr. 2, 61:

    spolia ampla refertis Tuque puerque tuus,

    glorious spoils, Verg. A. 4, 93.— Comp.:

    ne ullum munus aedilitatis amplius aut gratius populo esse possit,

    Cic. Verr. 2, 1, 5; id. Mur. 37:

    praemiis ad perdiscendum amplioribus commoveri,

    id. de Or. 1, 4, 13:

    alicui ampliorem laudem tribuere,

    id. Sest. 27:

    in aliqua re esse laudem ampliorem,

    id. Marcell. 4:

    corporis membris plus dedit, id amplius atque augustius ratus (Zeuxis),

    Quint. 12, 10, 5:

    ut Augustus vocaretur ampliore cognomine,

    Suet. Aug. 7.— Subst.:

    in potestatibus eo modo agitabat, ut ampliore, quam gerebat, dignus haberetur,

    of something greater, Sall. J. 63, 5.— Sup.:

    ut consules monumentum quam amplissimum faciundum curent,

    Cic. Phil. 14, 38; 14, 31; id. Verr. 4, 82:

    hoc munus aedilitatis amplissimum,

    id. ib. 1, 12, 36; Aur. Vict. Vir. Ill. 1, 74:

    alicui amplissimas potestates dare,

    Cic. Agr. 2, 31:

    insignibus amplissimis ornatus,

    id. ib. 2, 101:

    dona amplissima conferre,

    Plin. 18, 3, 3, § 9:

    praemia legatis dedistis amplissima,

    Cic. Cat. 4, 5; id. Phil. 2, 32:

    spe amplissimorum praemiorum adduci,

    id. Mil. 5; id. de Or. 1, 5, 16:

    velut praemium quoddam amplissimum longi laboris,

    Quint. 10, 7, 1:

    munera amplissima mittere,

    Caes. B. G. 1, 43:

    vestris beneficiis amplissimis adfectus,

    Cic. Imp. Pomp. 51; id. Dom. 98:

    laudi amplissimae lauream concedere,

    id. Pis. 74:

    laudibus amplissimis adficere,

    id. Phil. 7, 11:

    amplissimam gloriam consequi,

    id. Prov. Cons. 39:

    ut eum amplissimo regis honore et nomine adfeceris,

    id. Deiot. 14:

    amplissimis aliquem efferre honoribus,

    Aur. Vict. Epit. 17, 3:

    amplissimis uti honoribus,

    Cic. Fl. 45:

    amplissimos honores adipisci,

    id. Verr. 5, 181:

    honores adsequi amplissimos,

    id. Mil. 81:

    aliquem ad honores amplissimos perducere,

    id. Am. 20, 73:

    meus labor fructum est amplissimum consecutus,

    id. Imp. Pomp 2:

    mihi gratiae verbis amplissimis aguntur,

    in the handsomest termis, id. Cat. 3, 14; id. Phil. 2, 13; id. Quir. 15:

    ei amplissimis verbis gratias egimus,

    id. Phil. 1, 3:

    provincia Gallia merito ornatur verbis amplissimis ab senatu,

    id. ib. 4, 9:

    amplissimis verbis conlaudatus,

    Suet. Caes. 16:

    amplissimo populi senatusque judicio exercitus habuistis,

    Cic. Agr. 1, 12; id. Fl. 5; id. Dom. 86; id. Planc. 93:

    de meo consulatu amplissima atque ornatissima decreta fecerunt,

    id. Dom. 74:

    quam universi populi, illius gentis, amplissimum testimonium (said of Cic.),

    Plin. 7, 30, 31, § 116.—
    C.
    In respect of the opinion of others, esteemed, renowned, etc.:

    quicquid est, quamvis amplum sit, id est parum tum cum est aliquid amplius,

    Cic. Marcell. 26:

    quid hunc hominem magnum aut amplum de re publica cogitare (putare possumus), qui etc.,

    great or noble, id. Imp. Pomp. 37:

    omnia, quae vobis cara atque ampla sunt,

    id. Agr. 2, 9; id. Arch. 23:

    convenerunt corrogati et quidem ampli quidam homines,

    id. Phil. 3, 20:

    hoc studium parvi properemus et ampli,

    small and great, Hor. Ep. 1, 3, 28:

    amplis doctoribus instructus,

    Tac. A. 14, 52:

    sin autem sunt amplae et honestae familiae plebeiae,

    Cic. Mur. 7, 15.— Comp.:

    cum est aliquid amplius,

    Cic. Marcell. 26:

    ampliores ordines,

    Caes. B. C. 1, 77, where Dinter reads priores: quo (ingenio) neque melius neque amplius aliud in natura mortalium est, [p. 112] Sall. J. 2, 4:

    nihil amplius potes (tribuere) amicitia tua,

    Plin. Ep. 2, 13, 10:

    quid amplius facitis?

    Vulg. Matt. 5, 47.— Sup.:

    ex amplissimo genere nubere,

    Cic. Cael. 34:

    amplissimo genere natus,

    Caes. B. G. 4, 12:

    genere copiisque amplissimus, id. ib 6, 15: quam (familiam) vidit amplissimam,

    Cic. Phil. 13, 12:

    amplissimos patruos habere,

    id. Sex. Rosc. 147:

    amplissima civitas,

    id. Verr. 5, 122:

    apud illos Fabiorum nomen est amplissimum,

    id. Font. 36; id. Caecin. 104; id. Verr. 3, 96; id. Deiot. 14:

    mihi hic locus ad agendum amplissimus est visus,

    id. Imp. Pomp. 1:

    non adgrediar ad illa maxima atque amplissima prius quam etc.,

    id. Sest. 5:

    licet tribuas ei quantum amplissimum potes, nihil tamen amplius potes amicitia tua,

    Plin. Ep. 2, 13, 10:

    amplissimis operibus increscere,

    id. ib. 8, 4, 3:

    honores in amplissimo consilio collocare,

    Cic. Sen. 2:

    amplissimi orbis terrae consilii principes,

    id. Phil. 3, 34: honoris amplissimi puto esse accusare improbos, I esteem it to be the greatest honor, etc., id. Div. in Caecil. 70:

    promotus ad amplissimas procurationes,

    Plin. Ep. 7, 31, 3:

    praeter honores amplissimos cognomenque etc.,

    Plin. 7, 44, 45, § 142:

    spes amplissimae dignitatis,

    Cic. Agr. 2, 49; id. Sen. 19, 68; Suet. Vit. 2.—
    D.
    Hence, amplissimus (almost always thus in sup.) as a title for persons holding great and honored offices, as consul, senator, etc., or as an honorable epithet of the office itself or the body of officers, distinguished, very distinguished, honorable, right honorable, most honorable, etc.:

    is mihi videtur amplissimus, qui sua virtute in altiorem locum pervenit,

    Cic. Sex. Rosc. 83:

    homo et suis et populi Romani ornamentis amplissimus,

    id. Mur. 8:

    P. Africanus rebus gestis amplissimus,

    id. Caecin. 69:

    ut homines amplissimi testimonium de sua re non dicerent,

    id. Sex. Rosc. 102; id. Clu. 197:

    Q. Catuli atque ceterorum amplissimorum hominum auctoritas,

    id. Imp. Pomp. 63:

    vir amplissimus ejus civitatis,

    id. Verr. 4, 17; id. Fl. 32:

    exercitum Cn. Domitii, amplissimi viri, sustentavit,

    id. Deiot. 5, 14:

    cum habeas amplissimi viri religionem (of L. Lucullus),

    id. Arch. 4, 8; id. Lig. 22:

    in quo consilio amplissimi viri judicarent,

    id. Mil. 5; id. Balb. 1; id. Dom. 2:

    comitatus virorum amplissimorum,

    id. Sull. 9:

    viros primarios atque amplissimos civitatis in consilium advocare,

    id. Verr. 3, 18:

    ordinis amplissimi esse,

    Aur. Vict. Caes. 13, 1; 37, 6:

    cives amplissimos legare,

    Cic. Balb. 42:

    hoc amplissimum nomen, i. e. senatorium,

    id. Verr. 3, 96:

    amplissimus honos, i. e. consulatus,

    id. Rep. 1, 6; so,

    amplissimo praeditus magistratu,

    Suet. Aug. 26:

    amplissimus ordo, i. e. senatorius,

    Plin. Ep. 10, 3; Suet. Calig. 49:

    amplissimi ordines, i. e. senatus et equites,

    id. Vesp. 9:

    amplissimum collegium decemvirale,

    Cic. Verr. 2, 4, 49:

    an vero vir amplissimus, P. Scipio, pontifex maximus, etc.,

    id. Cat. 1, 3:

    amplissimum sacerdotium,

    id. Verr. 2, 126; id. Phil. 13, 8:

    sacerdotium amplissimum,

    id. Verr. 2, 127.—
    E.
    As rhet. epithet:

    amplus orator,

    one that speaks richly and with dignity, Cic. Or. 9; id. Brut. 68:

    herous (pes), qui est idem dactylus Aristoteli amplior, iambus humanior videatur,

    grander, more stately, Quint. 9, 4, 88:

    amplius compositionis genus,

    more copious style, id. 9, 4, 129.— Adv. (on the extent of the use of the different forms of the adverb, v. supra init.), largely, abundantly, copiously.
    I.
    Lit.
    a.
    Form amplĭter:

    benigne ei largi atque ampliter,

    Att. Trag. Rel. p. 173 Rib.:

    aptate munde atque ampliter convivium,

    Pomp. Com. Rel. p. 234 Rib.:

    extructam ampliter mensam,

    Lucil. 13, 7 Mull.:

    opsonato ampliter,

    Plaut. Cas. 2, 8, 65:

    adpositum est ampliter,

    id. Mil. 3, 1, 163:

    acceptus hilare atque ampliter,

    id. Merc. prol. 98:

    modeste melius facere sumptum quam ampliter,

    id. Stich. 5, 4, 10:

    parum (digitulos) immersisti ampliter,

    not deep enough, id. Bacch. 4, 4, 26.—
    b.
    Form amplē:

    exornat ample magnificeque triclinium,

    Cic. Verr. 4, 62: qui ample valetudinarios nutriunt, in great numbers (v. the context), Cels. praef. med.
    II.
    Trop., fully, handsomely.
    a.
    Form amplĭter:

    ampliter dicere,

    fully, particularly, Gell. 10, 3, 4:

    laudare ampliter,

    id. 2, 6, 11.—
    b.
    Form amplē: duo genera sunt: unum attenuate presseque, alterum sublate ampleque dicentium, with great fulness, richly (v. amplus, II. E.), Cic. Brut. 55, 201; so,

    elate ampleque loqui,

    id. Tusc. 5, 9, 24:

    satis ample sonabant in Pompeiani nominis locum Cato et Scipio,

    full grandly filled the place of, Flor. 4, 2, 65.— Comp.: amplĭus, more, longer, further, besides (syn.: ultra, praeterea); of time, number, and action (while plus denotes more in quantity, measure, etc.; magis, more, in the comparison of quality, and sometimes of action; and potius, rather, the choice between different objects or acts), constr. absol., with comp. abl., and, in the case of numerals, like minus, plus, propius, q. v., without quam with the nom., acc., or gen., or rarely with the abl. comp., or with quam, but chiefly in the post-Aug. per.; cf. Zumpt, § 485; Madv. § 305; Roby, § 1273; Herz. ad Caes. B. G. 4, 12; and Draeger, Hist. Synt. I. p. 521 sq.
    a.
    In gen.:

    deliberatum est non tacere [me] amplius,

    Afran. Com. Rel. p. 199 Rib.:

    otium ubi erit, de istis rebus tum amplius tecum loquar,

    Plaut. Truc. 4, 4, 18:

    cui amplius male faxim,

    id. Aul. 3, 2, 6: De. Etiam? Li. Amplius, id. As. 1, 1, 29: Ar. Vale. Ph. Aliquanto amplius valerem, si hic maneres, id. ib. 3, 3, 2:

    etiam faxo amabit (eam) amplius,

    id. Men. 5, 2, 40:

    multo tanto illum accusabo, quam te accusavi, amplius,

    id. ib. 5, 2, 49:

    quo populum servare potissit amplius,

    Lucil. 1, 15 Mull.:

    At ego amplius dico,

    Cic. Verr. 2, 26:

    amplius posse,

    Sall. J. 69, 2:

    armis amplius valere,

    id. ib. 111, 1:

    si lamentetur miser amplius aequo,

    Lucr. 3, 953:

    tribus vobis opsonatumst an opsono amplius Tibi et parasito et mulieri?

    besides, Plaut. Men. 2, 2, 45:

    Quam vellem invitatum, ut nobiscum esset amplius,

    Ter. Heaut. 1, 2, 11:

    in illo exercitu cuncta (probra) fuere et alia amplius,

    Sall. J. 44, 5:

    felices ter et amplius,

    Hor. C. 1, 13, 17:

    binas aut amplius domos continuare,

    Sall. C. 20, 11:

    ter nec amplius,

    Suet. Caes. 25:

    cum non solum de his scripserit, sed amplius praecepta (reliquerit),

    Quint. 12, 11, 24:

    multa promi amplius possunt,

    Plin. 2, 17, 15, § 77:

    si studere amplius possum,

    Quint. 6, prooem. 4:

    auram communem amplius haurire potui?

    id. 6, prooem. 12:

    sagum, quod amplius est,

    Vulg. Exod. 26, 12.—
    b.
    And so very often with the pron. quid, etc.; with the negatives nihil, non, neque, nec, ne; and sometimes with nemo and haud.
    (α).
    With quid, etc.:

    Quid faciam amplius?

    Ter. Ad. 4, 7, 14, and Cic. Har. Resp. 42:

    quid dicam amplius?

    Quint. 8, 4, 7:

    quid a me amplius dicendum putatis?

    Cic. Verr. 3, 60:

    quid quaeris amplius?

    id. Sex. Rosc. 145; id. Dom. 41; id. Verr. 2, 191:

    quid vultis amplius?

    id. Mil. 35:

    quid amplius vis?

    Hor. Epod. 17, 30:

    quid exspectatis amplius?

    Cic. Verr. 2, 174:

    quid amplius exspectabo,

    Vulg. 4 Reg. 6, 33:

    quid loquar amplius de hoc homine?

    Cic. Caecin. 25:

    quid amplius laboremus?

    Quint. 8, prooem. 31:

    quid habet amplius homo?

    Vulg. Eccl. 1, 3; 6, 8:

    quid ego aliud exoptem amplius, nisi etc.,

    Plaut. As. 3, 3, 134:

    quid amplius debeam optare?

    Quint. 4, 1, 51: Lo. Numquid amplius? Ly. Tantum est, Plaut. Merc. 2, 2, 11; Ter. And. 2, 1, 25: De. An quid est etiam amplius? He. Vero amplius, id. Ad. 3, 4, 22:

    quid est quod tibi mea ars efficere hoc possit amplius?

    more than this, id. And. 1, 1, 4:

    Etenim quid est, Catilina, quod jam amplius exspectes, si etc.,

    Cic. Cat. 1, 3, 6; id. Sull. 90:

    si quid amplius scit,

    Plaut. Rud. 2, 2, 23:

    si quid ego addidero amplius,

    id. Trin. 4, 2, 13:

    si amplius aliquid gloriatus fuero,

    Vulg. 2 Cor. 10, 8.—And often hoc amplius, where hoc is commonly an abl., but sometimes may be regarded as a nom. or an acc.:

    hoc amplius si quid poteris,

    any thing beyond this, Cic. de Or. 1, 10, 44: et hoc amplius (additur), quod etc., and this further, that etc., id. Sull. 44; so Quint. 5, 13, 36:

    de paedagogis hoc amplius, ut aut sint etc.,

    id. 1, 1, 8:

    Mario urbe Italiaque interdicendum, Marciano hoc amplius, Africa,

    Plin. Ep. 2, 11, 19; Quint. 1, 5, 50; 1, 5, 55; sometimes in plur., his amplius:

    his amplius apud eundem (est) etc.,

    Quint. 9, 3, 15;

    so rarely eo amplius: inferiasque his annua religione, publice instituit, et eo amplius matri Circenses,

    Suet. Calig. 15:

    quaeris quid potuerit amplius adsequi,

    Cic. Planc. 60: prius quam (hic) turbarum quid faciat amplius, Plaut. Men. 5, 2, 93:

    quare jam te cur amplius excrucies?

    Cat. 76, 10.—
    (β).
    With nihil, etc.:

    habet nihil amplius quam lutum,

    Lucil. 9, 46 Mull.:

    nihil habui amplius, quod praeciperem,

    Quint. 7, 1, 64:

    nihil enim dixit amplius,

    Cic. Deiot. 21:

    Nihil dico amplius: causa dicta est,

    I say no more; I have done with my case, id. ib. 8:

    nihil amplius dico, nisi me etc.,

    id. Planc. 96:

    nihil amplius dicam quam victoriam etc.,

    id. Marcell. 17.—Hence, nihil dico or dicam amplius, when one fears to wound by declaring his opinion, etc., I say no more, have nothing further to say or add:

    vetus est, Nihili cocio est. Scis cujus? non dico amplius,

    Plaut. As. 1, 3, 51:

    si, quod equitis Romani filius est, inferior esse debuit: omnes tecum equitum Romanorum filii petiverunt. Nihil dico amplius,

    Cic. Planc. 7 (tacite significat eos dignitate inferiores esse Plancio, Manut. ad h.l.):

    Alterius vero partis nihil amplius dicam quam id, quod etc.,

    id. Marcell. 6, 17:

    amplius nihil respondit,

    Vulg. Marc. 15, 5:

    nihil amplius addens,

    ib. Deut. 5, 22:

    nihil noverunt amplius,

    ib. Eccl. 9, 5:

    nihil amplius optet,

    Hor. Ep. 1, 2, 46:

    nihil amplius potes,

    Plin. Ep. 2, 13, 10:

    amplius quod desideres, nihil erit,

    this will leave nothing to be desired, Cic. Tusc. 1, 11, 24:

    nil amplius oro, nisi ut etc.,

    Hor. S. 2, 6, 4:

    ipse Augustus nihil amplius quam equestri familia ortum se scribit,

    Suet. Aug. 2:

    si non amplius, ad lustrum hoc protolleret unum,

    Lucil. 1, 33 Mull.:

    non luctabor tecum, Crasse, amplius,

    Cic. de Or. 1, 17, 74; id. Tusc. 5, 34, 98:

    verbum non amplius addam,

    Hor. S. 1, 1, 121:

    non amplius me objurgabis,

    Quint. 5, 10, 47:

    non amplius posse,

    Sall. Fragm. Hist. 3, 82, 19 Kritz:

    non habent amplius quid faciant,

    Vulg. Luc. 12, 4: non videbitis amplius faciem meam. ib. Gen. 44, 23; ib. Heb. 10, 17:

    amplius illa jam non inveniet,

    ib. Apoc. 18, 14:

    studium, quo non aliud ad dignitatem amplius excogitari potest,

    Tac. Or. 5:

    extra me non est alia amplius,

    Vulg. Soph. 2, 15:

    neque hoc amplius quam quod vides nobis quicquamst,

    Plaut. Rud. 1, 5, 21:

    neque va dari amplius neque etc.,

    Cic. Quinct. 23:

    nec jam amplius ullae Adparent terrae,

    Verg. A. 3, 192; 3, 260; 5, 8; 9, 426; 9, 519; 11, 807; 12, 680; id. G. 4, 503:

    nec irascar amplius,

    Vulg. Ezech. 16, 42; ib. Apoc. 7, 16:

    ne amplius dona petas,

    Cat. 68, 14:

    urere ne possit calor amplius aridus artus,

    Lucr. 4, 874;

    ne quos amplius Rhenum transire pateretur,

    Caes. B. G. 1, 43:

    ut ne quem amplius posthac discipulum reciperet,

    Suet. Gram. 17:

    ne amplius morando Scaurum incenderet,

    Sall. J. 25, 10; id. Fragm. Hist. 1, 2, 10 Kritz;

    3, 82, 17: ne amplius divulgetur,

    Vulg. Act. 4, 17:

    ut nequaquam amplius per eamdem viam revertamini,

    ib. Deut. 17, 16:

    nolite amplius accipere pecuniam,

    ib. 4 Reg. 12, 7.—
    (γ).
    With nemo:

    cur non restipulatur neminem amplius petiturum?

    Cic. Q. Rosc. 12, 36:

    cum amplius nemo occurreret,

    nobody further, no one more, Curt. 8, 10, 2; so,

    neminem amplius viderunt,

    Vulg. Marc. 9, 7:

    nemo emet amplius,

    no one will buy any longer, any more, ib. Apoc. 18, 11 (for cases of haud with amplius, v. c. a and g).—
    c.
    With numerals and numeral forms.
    (α).
    Without quam:

    amplius horam suffixum in cruce me memini esse,

    Cat. 69, 3:

    horam amplius jam in demoliendo signo homines moliebantur,

    Cic. Verr. 4, 95:

    amplius annos triginta tribunus fuerat,

    Sall. C. 59, 6:

    me non amplius novem annos nato,

    Nep. Hann. 2, 3:

    per annos amplius quadraginta,

    Suet. Aug. 72; 32:

    quid si tandem amplius triennium est?

    Cic. Q. Rosc. 8:

    Tu faciem illius noctem non amplius unam Falle dolo,

    Verg. A. 1, 683:

    inveniebat Sabim flumen non amplius milia passuum decem abesse,

    Caes. B. G. 2, 16; 4, 12:

    reliquum spatium, quod est non amplius pedum sexcentorum, mons continet,

    id. ib. 1, 28;

    2, 29: amplius sestertium ducentiens acceptum hereditatibus rettuli,

    Cic. Phil. 2, 40; id. Fl. 68; so Plin. Ep. 10, 39, 1:

    huic paulo amplius tertiam partem denegem?

    id. ib. 5, 7, 3:

    cum eum amplius centum cives Romani cognoscerent,

    Cic. Verr. 1, 14; 5, 155:

    victi amplius ducenti ceciderunt,

    Liv. 21, 29, 3: non amplius quattuordecim cohortes, Pompei. ap. Cic. Att. 8, 12, C:

    ex omni multitudine non amplius quadraginta locum cepere,

    Sall. J. 58, 3: torrentes amplius centum, [p. 113] Plin. 5, 28, 29, § 103; 9, 5, 4, § 10.—And very rarely placed after the numeral:

    qui septingentos jam annos amplius numquam mutatis legibus vivunt,

    Cic. Fl. 63:

    pugnatum duas amplius horas,

    Liv. 25, 19, 15 Weissenb.:

    duo haud amplius milia peditum effugerunt,

    id. 28, 2:

    decem amplius versus perdidimus,

    Plin. Ep. 3, 5, 12:

    tris pateat caeli spatium non amplius ulnas,

    Verg. E. 3, 105.—
    (β).
    With the comp. abl. (rare but class.):

    cum jam amplius horis sex continenter pugnaretur,

    Caes. B. G. 3, 5; 4, 37:

    pugnatum amplius duabus horis est,

    Liv. 27, 12:

    neque triennio amplius supervixit,

    Suet. Caes. 89:

    uti non amplius quinis aut senis milibus passuum interesset,

    Caes. B. G. 1, 15; 1, 23; 2, 7;

    6, 29: non amplius patet milibus quinque et triginta,

    Sall. Fragm. Hist. 4, 1, 34 Kritz:

    est ab capite paulo amplius mille passibus locus,

    Plin. Ep. 10, 90, 1:

    ab Capsa non amplius duum milium intervallo,

    Sall. J. 91, 3:

    (Catilina) cum initio non amplius duobus milibus (militum) habuisset,

    id. C. 56, 2; so,

    denas alii, alii plures (uxores) habent, set reges eo amplius,

    id. J. 80, 7.—

    And prob. the following ambiguous cases: cum mille non amplius equitibus,

    Sall. J. 105, 3:

    oppidum non amplius mille passuum abesse,

    id. ib. 68, 3.—
    (γ).
    With quam (postAug. and eccl.):

    non amplius, cum plurimum, quam septem horas dormiebat,

    Suet. Aug. 78:

    nec amplius quam septem et viginti dies Brundisii commoratus,

    id. ib. 17:

    Toto triennio semel omnino eam nec amplius quam uno die paucissimis vidit horis,

    id. Tib. 51:

    demoratus dies non amplius quam octo aut decem,

    Vulg. Act. 25, 6:

    ut non amplius apud te quam quarta (pars) remaneret,

    Plin. Ep. 5, 19:

    ut vexillum veteranorum, non amplius quam quingenti numero, copias fuderint,

    Tac. A. 3, 21:

    haud amplius quam ducentos misit,

    id. ib. 14, 32:

    insidiantur ei ex iis viri amplius quam quadraginta,

    Vulg. Act. 23, 21.—
    d. (α).
    Amplius, t. t. of judges when they deferred an important case for future examination:

    Amplius adeo prolixum temporis spatium significat, ut judices quotienscunque significarent, adhuc se audire velle, amplius dicebant. Itaque negotium differebant, unde hodieque ampliari judicium differri dicitur,

    Charis. 176 P.; so Don. ad Ter. Eun. 2, 3, 39; cf.

    also amplio and ampliatio: cum consules re audita amplius de consilii sententia pronuntiavissent,

    Cic. Brut. 22, 86:

    antea vel judicari primo poterat vel amplius pronuntiari,

    id. Verr. 2, 1, 26:

    ut de Philodamo amplius pronuntiaretur,

    id. ib. 2, 1, 29.—

    And metaph.: ego amplius deliberandum censeo,

    Ter. Phorm. 2, 4, 17.—
    (β).
    Amplius non petere, judicial t. phr., to bring no further action, to make no further claim:

    quid ita satis non dedit, AMPLIVS [A SE] NEMINEM PETITVRVM?

    Cic. Rosc. Com. 12, 35:

    Tibi ego, Brute, non solvam, nisi prius a te cavero amplius eo nomine neminem, cujus petitio sit, petiturum,

    id. Brut. 5, 18:

    sunt duo, quae te rogo: primum, ut si quid satis dandum erit, AMPLIVS EO NOMINE NON PETI, cures etc.,

    id. Fam. 13, 28 A:

    quod ille recusarit satis dare amplius abs te non peti,

    id. Att. 1, 8, 1.—
    (γ).
    Hoc amplius, beside the general use given above (II. Comp. b. a), as t. phr. of senators when they approved a measure, but amended it by addition:

    Servilio adsentior et HOC AMPLIVS CENSEO, magnum Pompeium fecisse etc.,

    Cic. Phil. 12, 21, 50:

    cui cum essem adsensus, decrevi HOC AMPLIVS, ut etc.,

    id. ad Brut. 1, 5, 1;

    so Seneca: fortasse et post omnes citatus nihil improbabo ex iis, quae priores decreverint, et dicam HOC AMPLIVS CENSEO, Vit. Beat. 3, 2: Quaedam ex istis sunt, quibus adsentire possumus, sed HOC AMPLIVS CENSEO,

    id. Q. N. 3, 15, 1.—
    (δ).
    To this may be added the elliptical phrases, nihil amplius and si nihil amplius:

    nihil amplius, denoting that there is nothing further than has been declared: sese ipsum abs te repetit. Nihil amplius,

    Cic. Verr. 5, 49, 128;

    (res publica) ulta suas injurias est per vos interitu tyranni. Nihil amplius,

    id. Fam. 12, 1, 2; and, si nihil amplius, marking a limit, if nothing more, at least:

    excedam tectis? An, si nihil amplius, obstem?

    Ov. M. 9, 148.
    The form amplius has the ambiguity of the Engl.
    word more, which is sometimes an adj., sometimes a subst., and sometimes an adv., and some of the above examples would admit of different classifications; as, non amplius dicere, not to speak further (adv.) or not to say more (subst.), Plaut. As. 1, 3, 51; but some of them would admit of only one explanation;

    as, ne quos amplius Rhenum transire pateretur,

    Caes. B. G. 1, 43. Sup.: amplissimē.
    I.
    Lit., very largely, most abundantly:

    ut quibus militibus amplissime (agri) dati adsignati essent,

    in the largest shares, Cic. Phil. 5, 53:

    duumviri (deos) tribus quam amplissume tum apparari poterat stratis lectis placavere,

    Liv. 5, 13, 6 Weissenb.—
    II.
    Fig., most generously, most handsomely:

    qui amplissime de salute mea decreverint,

    Cic. Dom. 44:

    amplissime laudare,

    in the handsomest style, Plin. 18, 3, 3, § 11; Suet. Calig. 15:

    honores amplissime gessit,

    Cic. Verr. 2, 112:

    pater cum amplissime ex praetura triumphasset,

    with the greatest pomp, id. Mur. 15:

    placere eum quam amplissime supremo suo die efferri,

    should be carried forth with every possible solemnity, id. Phil. 9, 7, 16. V. on this word, Hand, Turs. I. pp. 287-296.

    Lewis & Short latin dictionary > amplus

  • 3 amplius

        amplius indecl.    [ comp n. of amplus], orig. a neut. adj. used with indef. subj., or substantively; also As adv.; and with numerals, etc., without grammatical construction.    I. adj.—With indef subjj., nihil, quid, hoc, etc., more, further, besides, in addition: quid faciam amplius? T.: Numquid nam amplius tibi cum illā fuit? T.: quid a me amplius dicendum putatis?: Quid tibi mea ars efficere hoc possit amplius? T.: nec rei amplius quicquam fuit, T.: nihil amplius dicam quam victoriam, etc.: et hoc amplius censeo, make this further motion: nihil amplius, that is all: Excedam tectis, an, si nihil amplius, obstem? i. e. if I can do no more, O.—    II. As subst, more, a greater amount, larger sum: aedilis, hoc est paulo amplius quam privatus, something more: nescio an amplius mihi negoti contrahatur: si sit opus liquidi non amplius urnā, H.: at ego amplius dico, make a broader assertion: Segestanis imponere amplius quam ferre possent: amplius frumenti auferre: si amplius obsidum velit, dare pollicentur, Cs.: alii plures (uxores) habent, sed reges eo amplius, i. e. as many more as they are able to have, being kings, S.: at ne quos amplius Rhenum transire pateretur, no more, Cs.—Esp., with comp abl. of space, time, and number: uti... non amplius quinis aut senis milibus passuum interesset, no greater space, Cs.: ab Capsā non amplius duum millium intervallo, S.: cum iam amplius horis sex continenter pugnaretur, longer than, Cs.: amplius uno die morari, S.: non amplius duobus milibus habere, more, S.—    III. As adv., more, further, besides, beyond: ut esset amplius populo cautum, give further security: non luctabor tecum amplius: vadari amplius, to exact additional bail: quoniam amplius arma valuissent, S.: nec amplius armis, sed votis... exposcere pacem, no longer, V.: nec se celare tenebris amplius... potuit, V.: in illo exercitu cuncta fuere et alia amplius, S.: felices ter et amplius, H.: neque amplius potestatem faciundam, nisi de eo indicaret, S.—Esp., in court, in postponing a cause: amplius pronuntiare. —    IV. Idiomat., mostly with numerals, more than: amplius viginti urbes incenduntur, more than twenty, Cs.: amplius annos triginta tribunus fuerat, S.: me non amplius novem annos nato, N.: noctem non amplius unam, V.: non amplius milia passuum decem abesse, Cs.: spatium, quod est non amplius pedum sexcentorum, Cs.: amplius sestertium ducentiens: amplius centum cives: cum mille non amplius equitibus, S.: binas aut amplius domos continuare, i. e. occupy two or more residences each, S.: medium non amplius aequor Puppe secabatur, not more than half-way, O.: ne reiciendi quidem amplius quam trium iudicum... potestas (the phrase amplius quam trium is treated as a num.): non amplius quam terna milia... expensum, N.
    * * *
    I
    greater number (than); further, more, beyond, besides; more than (w/numerals)
    II
    greater amount/number/distance, more, any more/further; "judgment reserved"

    Latin-English dictionary > amplius

  • 4 aedilis

    aedīlis, is, m. (abl. aedili, Tac. A. 12, 64; Serv. ad Verg. A. 7, 4; Dig. 18, 6, 13;

    but aedile is more usual,

    Charis. p. 96 P.; Varr. 1, 22; Cic. Sest. 44, 95; Liv. 3, 31; Plin. 7, 48, 49, § 158; Inscr. Orell. 3787, 8; cf. Schneid. Gr. II. p. 221; Koffm. s. v.) [aedes], an œdile, a magistrate in Rome who had the superintendence of public buildings and works, such as temples, theatres, baths, aqueducts, sewers, highways, etc.; also of private buildings, of markets, provisions, taverns, of weights and measures (to see that they were legal), of the expense of funerals, and other similar functions of police. The class. passages applying here are: Plaut. Rud. 2, 3, 42; Varr. L. L. 5, § 81 Müll.; Cic. Leg. 3, 3; id. Verr. 2, 5, 14; id. Phil. 9, 7; Liv. 10, 23; Tac. A. 2, 85; Juv. 3, 162; 10, 101; Fest. s. h. v. p. 12; cf. Manut. ad Cic. Fam. 8, 3 and 6.—Further, the aediles, esp. the curule ædiles (two in number), were expected to exhibit public spectacles; and they often lavished the most exorbitant expenses upon them, in order to prepare their way toward higher offices, Cic. Off. 2, 16; Liv. 24, 33; 27, 6. They inspected the plays before exhibition in the theatres, and rewarded or punished the actors according to their deserts, Plaut. Trin. 4, 2, 148; id. Cist. ep. 3;

    for this purpose they were required by oath to decide impartially,

    Plaut. Am. prol. 72.—It was the special duty of the aediles plebeii (of whom also there were two) to preserve the decrees of the Senate and people in the temple of Ceres, and in a later age in the public treasury, Liv. 3, 55. The office of the aediles curules (so called from the sella curulis, the seat on which they sat for judgment (v. curulis), while the aediles plebeii sat only on benches, subsellia) was created A.U.C. 387, for the purpose of holding public exhibitions, Liv. 6, 42, first from the patricians, but as early as the following year from the plebeians also, Liv. 7, 1.—

    Julius Cæsar created also the office of the two aediles Cereales, who had the superintendence of the public granaries and other provisions,

    Suet. Caes. 41.—The free towns also had ædiles, who were often their only magistrates, Cic. Fam. 13, 11; Juv. 3, 179; 10, 102; Pers. 1, 130; v. further in Smith's Dict. Antiq. and Niebuhr's Rom. Hist. 1, 689 and 690.
    Plaut.
    uses the word once adject.: aediles ludi, œdilic sports, Poen. 5, 2, 52.

    Lewis & Short latin dictionary > aedilis

  • 5 ac

    atque or āc (atque is used before vowels and consonants, ac, in class. lang., only before consonants; v. infra, I.), conj. [at has regularly in the compound atque a continuative, as in atqui it has an adversative force; pr. and further, and besides, and also; cf. in Gr. pros de, pros de eti, eti kai, eti de, and te kai; v. at init., and for the change of form atque, ac, cf. neque, nec; in MSS. and inscriptions sometimes written adque, and sometimes by confusion atqui ], a copulative particle, and also, and besides, and even, and (indicating a close internal connection between single words or whole clauses; while et designates an external connection of diff. objects with each other, v. et; syn.: et, -que, autem, praeterea, porro, ad hoc, ad haec).
    I.
    In joining single words, which is its most common use.
    A.
    In gen. (The following representation is based on a collection of all the instances of the use of atque and ac in Cic. Imp. Pomp., Phil. 2, Tusc. 1, and Off. 1; in Caes. B. G. 1 and 2; in Sall. C.; and in Liv. 21; and wherever in the account either author or work is not cited, there atque or ac does not occur.)
    1.
    The form atque.
    a.
    Before vowels and h. —Before a (very freq.):

    sociorum atque amicorum,

    Cic. Imp. Pomp. 2, 6; 3, 7; id. Phil. 2, 13, 33; id. Tusc. 1, 34, 122; Caes. B. G. 1, 2; 1, 18; 1, 26; 2, 14; Sall. C. 5, 8; 7, 5; Liv. 21, 3; 21, 12.—Before e (very freq.):

    deposci atque expeti,

    Cic. Imp. Pomp. 2, 5; 6, 16; 10, 28; id. Phil, 2, 21, 51; 2, 21, 52; id. Tusc. 1, 20, 46; Caes. B. G. 1, 6; 1, 15; 1, 18; 2, 19; Sall. C. 14, 6; 49, 4; Liv. 21, 4; 21, 37.—Before i (very freq.):

    excitare atque inflammare,

    Cic. Imp. Pomp. 2, 6; 3, 7; 7, 18; id. Phil. 2, 15, 37; 2, 21, 50; id. Tusc. 1, 20, 46; 1, 40, 97; Caes. B. G. 1, 17; 1, 20; 1, 22; 2, 1 bis; Sall. C. 2, 3; 3, 5; 14, 4; Liv. 21, 4; 21, 6; 21, 10.—Before o (freq. in Cic.):

    honestissimus atque ornatissimus,

    Cic. Imp. Pomp. 7, 17; 8, 21; 11, 31; id. Off. 1, 25, 86; 1, 27, 94; Caes. B. G. 1, 40; 2, 14; Sall. C. 10, 6; Liv. 21, 8.—Before u (very rare), Cic. Imp. Pomp. 3, 7; 5, 11; 6, 15; Caes. B. G. 1, 26; 2, 20; Sall. C. 31, 6; 42, 1.—Before h (not infreq.):

    Sertorianae atque Hispaniensis,

    Cic. Imp. Pomp. 4, 10; 7, 19; id. Tusc. 1, 28, 69; id. Off. 1, 24, 87; Caes. B. G. 1, 19; 2, 9; 2, 10; Sall. C. 6, 1; 12, 2; Liv. 21, 37.—
    b.
    Before consonants.—Before b (very rare):

    Gallorum atque Belgarum,

    Caes. B. G. 1, 6; so,

    Cassius atque Brutus,

    Tac. A. 3, 76.—Before c (infreq. in Cic., freq. in Sall.):

    in portubus atque custodiis,

    Cic. Imp. Pomp. 6, 16; 8, 21; id. Phil. 2, 8, 18; id. Tusc. 1, 18, 42; id. Off. 1, 25, 88; Sall. C. 2, 3; 7, 4; 16, 3; 26, 4; 29, 3.—Before d (infreq.):

    superatam esse atque depressam,

    Cic. Imp. Pomp. 8, 21; id. Phil. 2, 44, 114: id. Off. 1, 6, 19; 1, 25, 85; 1, 33, 119; Sall. C. 4, 1; 20, 7; 20, 10.—Before f (infreq.):

    vitiis atque flagitiis,

    Cic. Imp. Pomp. 30, 72; id. Off. 1, 28, 98; 1, 28, 100; Caes. B. G. 1, 2; Sall. C. 1, 4; 2, 9; 11, 2.— Before g (very rare):

    dignitate atque gloria,

    Cic. Imp. Pomp. 4, 11; 5, 12:

    virtute atque gloria,

    Sall. C. 3, 2; 61, 9.—Before j (very rare):

    labore atque justitia,

    Sall. C. 10, 1; 29, 3.—Before l (rare):

    hilari atque laeto,

    Cic. Tusc. 1, 42, 100; id. Off. 1, 19, 64; Sall. C. 14, 3; 21, 2; 28, 4.—Before m (infreq. in Cic., once in Caes.):

    multae atque magnae,

    Cic. Imp. Pomp. 9, 23; 17, 50; id. Phil. 2, 39, 100; id. Off. 1, 29, 103; 1, 31, 110; Caes. B. G. 1, 34; Sall. C. 18, 4; 31, 7; 34, 1; 51, 1.—Before n (infreq.):

    adventu atque nomine,

    Cic. Imp. Pomp. 5, 13; 20, 60; id. Off. 1, 28, 101; Sall. C. 2, 2 bis. —Before p (infreq. in Cic.):

    magna atque praeclara,

    Cic. Imp. Pomp. 4, 10; 11, 31; 16, 48; id. Off. 1, 44, 156; Sall. C. 4, 1; 4, 4; 16, 2; 20, 3.—Before q (does not occur).—Before r (rare):

    se conlegit atque recreavit,

    Cic. Phil. 2, 24, 58.— Before s (rare in Cic.):

    provinciarum atque sociorum,

    Cic. Imp. Pomp. 1, 24, 71; id. Off. 1, 9, 30; 1, 21, 72; Sall. C. 2, 5; 2, 7; 6, 1.— Before t (infreq.):

    parietum atque tectorum,

    Cic. Phil. 2, 28, 69; id. Tusc. 1, 24, 57; id. Off. 1, 35, 126; Sall. C. 42, 2; 50, 3; 51, 38.—Before v (infreq.):

    gravis atque vehemens,

    Cic. Imp. Pomp. 9, 23; 9, 25; id. Tusc. 1, 23, 54; Sall. C. 1, 1; 12, 3; 45, 4; Liv. 21, 4; 21, 30.—
    2.
    The form ac before consonants.—Before b (very rare):

    sentientes ac bene meritos,

    Cic. Off. 1, 41, 149:

    feri ac barbari,

    Caes. B. G. 1, 31 and 33.—Before c (very rare):

    liberis ac conjugibus,

    Liv. 21, 30:

    Romae ac circa urbem,

    id. 21, 62.—Before d (freq. in Cic.):

    periculum ac discrimen,

    Cic. Imp. Pomp. 5, 12; 9, 23; 12, 33; id. Tusc. 1, 17, 40; 1, 28, 69; id. Off. 1, 14, 42:

    usus ac disciplina,

    Caes. B. G. 1, 40; 2, 31; Sall. C. 5, 4; 5, 8; 28, 1; Liv. 21, 10; 21, 18; 21, 19.—Before f (infreq.):

    opima est ac fertilis,

    Cic. Imp. Pomp. 6, 14; 7, 19; id. Tusc. 1, 1, 2; 1, 27, 66; id. Off. 1, 29, 103:

    potentissimos ac firmissimos,

    Caes. B. G. 1, 3; 1, 48; 2, 12;

    2, 13: pessuma ac flagitiosissima,

    Sall. C. 5, 9; Liv. 21, 17; 21, 20.—Before g (does not occur).—Before j (very rare):

    nobilitatis ac juventutis,

    Cic. Phil. 2, 15, 37.—Before l (not infreq. in Liv.), Cic. Imp. Pomp. 4, 9; 23, 66; id. Phil. 2, 22, 54; Caes. B. G. 1, 12; 1, 23; 2, 23; Liv. 21, 13; 21, 14; 21, 35.—Before m (not infreq. in Cic.):

    terrore ac metu,

    Cic. Imp. Pomp. 9, 23; 18, 54 bis; 20, 59; id. Tusc. 1, 40, 95; id. Off. 1, 30, 106; Caes. B. G. 1, 39; 2, 14; Sall. C. 2, 4; 10, 1; Liv. 21, 8; 21, 60.—Before n (not infreq. in Cic.):

    insedit ac nimis inveteravit,

    Cic. Imp. Pomp. 3, 7:

    gentes ac nationes,

    id. ib. 11, 31; 12, 35 bis; id. Phil. 2, 21, 50; id. Tusc. 1, 21, 48; Caes. B. G. 1, 20; 2, 28; Liv. 21, 32.—Before p (not infreq. in Cic., Caes., and Liv.):

    celeberrimum ac plenissimum,

    Cic. Imp. Pomp. 12, 33; 12, 35; 13, 36; id. Phil. 2, 15, 39; id. Tusc. 1, 17, 41; id. Off. 1, 20, 68; Caes. B. G. 1, 18; 1, 20; 2, 13; 2, 19; Sall. C. 5, 9; Liv. 21, 25; 21, 34; 21, 35.—Before q (does not occur).—Before r (infreq.):

    firmamenti ac roboris,

    Cic. Imp. Pomp. 4, 10; 8, 21; 15, 45; id. Off. 1, 5, 15; Caes. B. G. 1, 25; Liv. 21, 41; 21, 44.—Before s (freq. in Cic. and Liv., infreq. in Caes.):

    vectigalibus ac sociis,

    Cic. Imp. Pomp. 2, 4; 4, 10; 11, 30; id. Phil. 2, 27, 66; Caes. B. G. 1, 25; 1, 31; 1, 33; 2, 24; Liv. 21, 4; 21, 33 bis; 21, 36.—Before t (infreq. in Cic., freq. in Liv.):

    tantis rebus ac tanto bello,

    Cic. Imp. Pomp. 10, 27 bis; 19, 56; 20, 59; Caes. B. G. 1, 26; 1, 39; 2, 6; Liv. 21, 7 ter; 21, 10; 21, 14; 21, 25.—Before v (not in Cic., only once in Caes. and Sall., but freq. in Liv.):

    armatos ac victores,

    Caes. B. G. 1, 40:

    inconsulte ac veluti etc.,

    Sall. C. 42, 2:

    opera ac vineae,

    Liv. 21, 7; 21, 22; 21, 40; 21, 43. —(So in the phrases treated below: atque adeo, atque alter or alius, atque eccum, atque eo, atque etiam, atque illuc, atque is or hic, atque iterum, atque omnia, atque ut, atque late, atque sic, atque velut, but ac ne, ac si, and ac tamen).—With simul:

    Britannorum acies in speciem simul ac terrorem editioribus locis constiterat,

    Tac. Agr. 35:

    in se simul atque in Herculem,

    id. G. 34:

    suos prosequitur simul ac deponit,

    id. ib. 30; so,

    sociis pariter atque hostibus,

    id. H. 4, 73:

    innocentes ac noxios juxta cadere,

    id. A. 1, 48.—Hence, sometimes syn. with et—et, ut—ita, aeque ac; both—and, as—so, as well—as, as well as: hodie sero ac nequiquam [p. 190] voles, Ter. Heaut. 2, 3, 103 (cf. Cic. Quinct. 25, 79:

    verum et sero et nequidquam pudet): copia sententiarum atque verborum,

    Cic. Cael. 19, 45:

    omnia honesta atque inhonesta,

    Sall. C. 30, 4:

    nobiles atque ignobiles,

    id. ib. 20, 7:

    caloris ac frigoris patientia par,

    Liv. 21, 4; 6, 41; Vell. 2, 127:

    vir bonus et prudens dici delector ego ac tu,

    Hor. Ep. 1, 16, 32.—
    B.
    Esp.
    a.
    In a hendiadys:

    utinam isto animo atque virtute in summa re publica versari quam in municipali maluisset,

    with this virtuous feeling, Cic. Leg. 3, 16, 36:

    de conplexu ejus ac sinu,

    of his bosom embrace, id. Cat. 2, 10, 22:

    me eadem, quae ceteros, fama atque invidia vexabat, i. e. invidiosa fama,

    Sall. C. 3 fin.:

    clamore atque adsensu,

    shout of applause, Liv. 21, 3.—
    b.
    In joining to the idea of a preceding word one more important, and indeed, and even, and especially (v. Kritz ad Sall. J. 4, 3).
    (α).
    Absol.: Pa. Nempe tu istic ais esse erilem concubinam? Sc. Atque arguo me etc., yea and I maintain that I etc., Plaut. Mil. 2, 3, 66: Ph. Tun vidisti? Sc. Atque his quidem oculis, id. ib. 2, 4, 15: Ps. Ecquid habet is homo aceti in pectore? Ch. Atque acidissimi, id. Ps. 2, 4, 49; so id. Bacch. 3, 6, 9; id. Men. 1, 2, 40: Py. Cognoscitne (ea)? Ch. Ac memoriter, Ter. Eun. 5, 3, 6:

    Faciam boni tibi aliquid pro ista re ac lubens,

    and with a good will, id. Heaut. 4, 5, 15:

    rem difficilem (dii immortales) atque omnium difficillimam,

    and indeed, Cic. Or. 16, 52:

    magna diis immortalibus habenda est gratia atque huic ipsi Jovi Statori, etc.,

    and especially, id. Cat. 1, 5, 11:

    hebeti ingenio atque nullo,

    and in fact, id. Tusc. 5, 15, 45:

    ex plurimis periculis et insidiis atque ex media morte,

    and even, id. Cat. 4, 9:

    fratre meo atque eodem propinquo suo interfecto,

    and at the same time, Sall. J. 14, 11:

    intra moenia atque in sinu urbis,

    id. C. 52, 35.—
    (β).
    With adeo, and that too, and even:

    intra moenia atque adeo in senatu,

    Cic. Cat. 1, 2, 5:

    qui in urbe remanserunt atque adeo qui contra urbis salutem etc.,

    id. ib. 2, 12, 27:

    insto atque urgeo, insector, posco atque adeo flagito crimen,

    id. Planc. 19 fin.:

    non petentem atque adeo etiam absentem,

    Liv. 10, 5.—And with autem also added:

    atque adeo autem quor etc.,

    Ter. Eun. 5, 4, 42.—
    (γ).
    With etiam:

    id jam populare atque etiam plausibile factum est,

    and also, Cic. Div. in Caecil. 3, 8:

    ne Verginio commeatum dent atque etiam in custodia habeant,

    Liv. 3, 46.—
    (δ).
    With the dem. pron. hic, is:

    negotium magnum est navigare atque id mense Quintili,

    and besides, and that, and that too, Cic. Att. 5, 12; 1, 14:

    maximis defixis trabibus atque eis praeacutis,

    Caes. B. C. 1, 27:

    Asseres pedum XII. cuspidibus praefixis atque hi maximis ballistis missi,

    id. ib. 2, 2:

    duabus missis subsidio cohortibus a Caesare, atque his primis legionum duarum,

    id. B. G. 5, 15; id. B. C. 3, 70:

    flumen uno omnino loco pedibus atque hoc aegre transiri potest,

    id. B. G. 5, 18:

    ad celeritatem onerandi subductionesque paulo facit humiliores... atque id eo magis, quod, etc.,

    id. ib. 5, 1; cf. without id (perh. to avoid the repetition of the pron.): qua (sc. virtute) nostri milites facile superabant, atque eo magis, quod, etc., and that the more because etc., id. ib. 3, 8 fin.:

    dicendi artem apta trepidatione occultans atque eo validior,

    Tac. H. 1, 69; 2, 37; id. A. 4, 22; 4, 46.—
    II.
    In comparisons.
    A.
    Of equality (Rudd. II. p. 94; Zumpt, § 340); with par, idem, item, aequus, similis, juxta, talis, totidem, etc., as: et nota, quod ex hujus modi structura Graeca (sc. homoios kai, etc.) frequenter Latini ac et atque in significatione similitudinis accipiunt, Prisc. pp. 1192 and 1193 P.; cf. Gell. 10, 29; Lidd. and Scott, s. v. kai, III.:

    si parem sententiam hic habet ac formam,

    Plaut. Mil. 4, 6, 36: quom opulenti loquuntur pariter atque ignobiles, Enn. ap. Gell. 11, 4:

    Ecastor pariter hoc atque alias res soles,

    Plaut. Men. 5, 1, 52:

    pariter nunc opera me adjuves ac re dudum opitulata es,

    Ter. Phorm. 5, 3, 3:

    neque enim mihi par ratio cum Lucilio est ac tecum fuit,

    Cic. N. D. 3, 1, 3:

    parique eum atque illos imperio esse jussit,

    Nep. Dat. 3, 5:

    magistrum equitum pari ac dictatorem imperio fugavit,

    id. Hann. 5, 3:

    pariter patribus ac plebi carus,

    Liv. 2, 33: nam et vita est eadem et animus te erga idem ac fuit, Ter. Heaut. 2, 3, 24:

    In hanc argumentationes ex eisdem locis sumendae sunt atque in causam negotialem,

    Cic. Inv. 2, 23, 70:

    equi quod alii sunt ad rem militarem idonei, alii ad vecturam... non item sunt spectandi atque habendi,

    Varr. R. R. 2, 7, 15; id. L. L. 10, § 74 Mull.:

    cum ex provincia populi Romani aequam partem tu tibi sumpseris atque populo Romano miseris,

    Cic. Verr. 2, 3, 19:

    Modo ne in aequo (jure) hostes apud vos sint ac nos socii,

    Liv. 39, 37 (exs. with aeque; v. aeque, d); Cic. Verr. 2, 3, 83 fin.:

    et simili jure tu ulcisceris patrui mortem atque ille persequeretur fratris sui, si, etc.,

    id. Rab. Perd. 5; id. Phil. 1, 4; id. Agr. 1, 4 fin.:

    similem pavorem inde ac fugam fore, ac bello Gallico fuerit,

    Liv. 6, 28; Col. 5, 7, 3:

    contendant, se juxta hieme atque aestate bella gerere posse,

    Liv. 5, 6; cf. Drak. ad Liv. 1, 54, 9:

    faxo eum tali mactatum, atque hic est, infortunio,

    Ter. Phorm. 5, 9, 39; Cic. Vatin. 4, 10:

    cum totidem navibus atque erat profectus,

    Nep. Milt. 7, 4.—
    B.
    Of difference; with alius and its derivv., with dissimile, contra, contrarius, secus, etc., than:

    illi sunt alio ingenio atque tu,

    other than, different from, Plaut. Ps. 4, 7, 35 al.; v. the passages under alius, I. B. a:

    aliter tuum amorem atque est accipis,

    Ter. Heaut. 2, 3, 23 al.; v. the passages under aliter, 1. a.; cf.

    also aliorsum, II., and aliusmodi: quod est non dissimile atque ire in Solonium,

    Cic. Att. 2, 3:

    simulacrum in excelso collocare et, contra atque ante fuerat, ad orientem convertere,

    id. Cat. 3, 8, 20:

    vides, omnia fere contra ac dicta sint evenisse,

    id. Div. 2, 24 fin.; id. Verr. 2, 1, 46:

    qui versantur retro, contrario motu atque caelum,

    id. Rep. 6, 17, 17:

    membra paulo secus a me atque ab illo partita,

    id. de Or. 3, 30, 119:

    cujus ego salutem non secus ac meam tueri debeo,

    id. Planc. 1 fin. al.; v. contra, contrarius, secus, etc.—
    C.
    Sometimes, in cases of equality or difference, atque with ut or ac with si (with aliter affirm. Cic. appears to connect only atque ut, not ac si;

    once, however, non aliter, ac si,

    Cic. Att. 13, 51;

    v. aliter, 1. b.): pariter hoc fit atque ut alia facta sunt,

    Plaut. Am. 4, 1, 11:

    nec fallaciam Astutiorem ullus fecit poeta atque Ut haec est fabre facta a nobis,

    id. Cas. 5, 1, 6 sqq.:

    quod iste aliter atque ut edixerat decrevisset,

    Cic. Verr. 2, 1, 46:

    et qui suos casus aliter ferunt atque ut auctores aliis ipsi fuerunt, etc.,

    id. Tusc. 3, 30, 73:

    si mentionem fecerint, quo aliter ager possideretur atque ut ex legibus Juliis,

    id. Att. 2, 18, 2; 16, 13, c; cf. Wopk. Lect. Tull. 1, 15, p. 118; Dig. 43, 13, 11:

    Egnatii absentis rem ut tueare, aeque a te peto ac si mea negotia essent,

    just as if, Cic. Fam. 13, 43:

    tu autem similiter facis ac si me roges, etc.,

    id. N. D. 3, 3, 8:

    reliquis officiis, juxta ac si meus frater esset, sustentavit,

    id. Post. Red. in Sen. 8, 20:

    quod dandum est amicitiae, large dabitur a me non secus ac si meus esset frater,

    id. Mur. 4 fin.:

    haec sunt, tribuni, consilia vestra, non, hercule, dissimilia, ac si quis, etc.,

    Liv. 5, 5 fin. al. —
    D.
    More rare with nimis, in partem, pro eo, etc.;

    in Plaut. also with mutare or demutare = aliud esse: nimis bellus, atque ut esse maxume optabam, locus,

    Plaut. Bacch. 4, 4, 73:

    haud centensumam Partem dixi atque, otium rei si sit, possim expromere,

    id. Mil. 3, 1, 168: sane quam pro eo ac debui graviter molesteque tuli, just as was my duty, Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5:

    debeo sperare, omnes deos, qui huic urbi praesident, pro eo mihi, ac mereor, relaturos gratiam esse,

    Cic. Cat. 4, 2:

    pro eo, ac si concessum sit, concludere oportebit argumentationem,

    id. Inv. 1, 32, 54:

    non possum ego non aut proxime atque ille aut etiam aeque laborare,

    nearly the same as he, id. Fam. 9, 13, 2:

    neque se luna quoquam mutat atque uti exorta est semel,

    Plaut. Am. 1, 1, 118:

    num quid videtur demutare atque ut quidem Dixi?

    id. Mil. 4, 3, 37.—
    E.
    Sometimes the word indicating comparison (aeque, tantopere, etc.) is to be supplied from the connection (in the class. per. perh. used only once by Cassius in epist. style):

    nebula haud est mollis atque hujus est,

    Plaut. Cas. 4, 4, 21:

    quem esse amicum ratus sum atque ipsus sum mihi,

    id. Bacch. 3, 6, 20:

    quae suco caret atque putris pumex,

    Priap. 32, 7 (Mull., est putusque): digne ac mereor commendatus esse, Cass. ap. Cic. Fam. 12, 13; Dig. 2, 14, 4; 19, 2, 54.—
    F.
    Poet. or in post-Aug. prose with comparatives (for quam), than:

    amicior mihi nullus vivit atque is est,

    Plaut. Merc. 5, 2, 56:

    non Apollinis magis verum atque hoc responsum est,

    Ter. And. 4, 2, 15 Ruhnk.:

    Illi non minus ac tibi Pectore uritur intimo Flamma,

    Cat. 61, 172:

    haud minus ac jussi faciunt,

    Verg. A. 3, 561:

    Non tuus hoc capiet venter plus ac meus,

    Hor. S. 1, 1, 46 Bentl. and Heind. (cf. infra:

    nihilo plus accipias quam Qui nil portarit): qui peccas minus atque ego,

    id. ib. 2, 7, 96:

    Artius atque hedera procera adstringitur ilex,

    id. Epod. 15, 5; Suet. Caes. 14 Ruhnk. —
    G.
    In the comparison of two periods of time, most freq. with simul (v. examples under simul); ante- or post-class. with principio, statim:

    principio Atque animus ephebis aetate exiit,

    as soon as, Plaut. Merc. 1, 1, 40:

    judici enim, statim atque factus est, omnium rerum officium incumbit,

    Dig. 21, 1, 25:

    quamvis, statim atque intercessit, mulier competierat,

    ib. 16, 1, 24.—
    III.
    To connect a negative clause which explains or corrects what precedes; hence sometimes with potius (class.; in Cic. very freq., but rare in the poets), and not, and not rather.
    a.
    Absol.:

    Decipiam ac non veniam,

    Ter. Heaut. 4, 4, 6:

    si fidem habeat,... ac non id metuat, ne etc.,

    id. Eun. 1, 2, 60:

    perparvam vero controversiam dicis, ac non eam, quae dirimat omnia,

    Cic. Leg. 1, 20, 54:

    quasi nunc id agatur, quis ex tanta multitudine occiderit, ac non hoc quaeratur, eum, etc.,

    id. Rosc. Am. 33:

    si (mundum) tuum ac non deorum immortalium domicilium putes, nonne plane desipere videare?

    id. N. D. 2, 6, 17:

    nemo erat, qui illum reum ac non miliens condemnatum arbitraretur,

    id. Att. 1, 16:

    si hoc dissuadere est, ac non disturbare ac pervertere,

    id. Agr. 2, 37, 101:

    si res verba desideraret ac non pro se ipsa loqueretur,

    id. Fam. 3, 2 fin.: hoc te exspectare tempus tibi turpe est ac non ei rei sapientia tua te occurrere, Serv. ap. Cic. Fam. 4, 5, 6:

    velut destituti ac non qui ipsi destituissent,

    Liv. 8, 27; 7, 3 fin.:

    si mihi mea sententia proferenda ac non disertissimorum,

    Tac. Or. 1.—
    b.
    With potius:

    Quam ob rem scriba deducet, ac non potius mulio, qui advexit?

    Cic. Verr. 2, 3, 79 (B. and K., et):

    quis (eum) ita aspexit, ut perditum civem, ac non potius ut importunissimum hostem?

    id. Cat. 2, 6, 12.— Pliny the elder commonly employs in this sense atque non, not ac non:

    concremasse ea (scrinia) optuma fide atque non legisse,

    Plin. 7, 25, 26, § 94; 22, 24, 50, § 108; 29, 2, 9, § 29; 27, 9, 55, § 78; 31, 7, 39, § 73 et saep. —
    IV.
    In connecting clauses and beginning periods.
    1.
    In gen., and, and so, and even, and too: Pamph. Antiquam adeo tuam venustatem obtines. Bacch. Ac tu ecastor morem antiquom atque ingenium obtines, And you too, Ter. Hec. 5, 4, 20:

    atque illi (philosopho) ordiri placet etc.,

    Cic. de Or. 3, 47, 183: Africanus indigens mei? Minime hercle. Ac ne ego quidem illius, And I indeed not, etc., id. Lael. 9, 30; id. Fin. 5, 11, 33:

    cum versus facias, te ipsum percontor, etc.... Atque ego cum Graecos facerem, natus mare citra, Versiculos, etc.,

    Hor. S. 1, 10, 31:

    multa quippe et diversa angebant: validior per Germaniam exercitus, etc.... quos igitur anteferret? ac (i. e. similiter angebat), ne postpositi contumelia incenderentur,

    Tac. A. 1, 47:

    Minime, minime, inquit Secundus, atque adeo vellem maturius intervenisses,

    Tac. Or. 14:

    ac similiter in translatione, etc.,

    Quint. 3, 6, 77.—
    2.
    In adducing new arguments of similar force in favor of any assertion or making further statements about a subject, etc.; cf. Beier ad Cic. Off. 3, 11, 487.
    a.
    Absol.:

    maxima est enim vis vetustatis et consuetudinis: atque in ipso equo, cujus modo mentionem feci, si, etc.,

    and furthermore, and moreover, Cic. Lael. 19, 68: Atque, si natura confirmatura jus non erit, virtutes omnes tollentur, id. Leg. 1, 15, 42 B. and K. —
    b.
    Often with etiam:

    Atque alias etiam dicendi virtutes sequitur,

    Cic. Or. 40, 139:

    Atque hoc etiam animadvertendum non esse omnia etc.,

    id. de Or. 2, 61, 251; so id. Off. 1, 26, 90; id. N. D. 2, 11, 30; Col. 2, 2, 3.—
    c.
    Sometimes with quoque:

    Atque occidi quoque Potius quam cibum praehiberem,

    Plaut. Ps. 1, 3, 133; so Cic. N. D. 2, 12, 32; Col. 2, 13, 3, and Cels. 2, 3; 3, 22.—
    d.
    And even with quoque etiam: Atque ego [p. 191] quoque etiam, qui Jovis sum filius, Contagione etc., Plaut. Am. prol. 30.—
    3.
    In narration:

    aegre submoventes obvios intrare portam, qui adducebant Philopoemenem, potuerunt: atque conferta turba iter reliquum clauserat,

    Liv. 39, 49; 5, 21 fin.:

    completur caede, quantum inter castra murosque vacui fuit: ac rursus nova laborum facies,

    Tac. H. 3, 30; cf. Caes. B. C. 2, 28 fin. and 2, 29 init.
    4.
    In introducing comparisons, atque ut, atque velut (mostly poet., esp. in epic poetry):

    Atque ut perspicio, profecto etc.,

    Plaut. Capt. 3, 4, 53:

    ac veluti magno in populo cum saepe coorta est Seditio.... Sic cunctus pelagi cecidit fragor, etc.,

    Verg. A. 1, 148; so id. G. 4, 170; id. A. 2, 626; 4, 402; 4, 441; 6, 707; 9, 59; 10, 405; 10, 707; 10, 803; 11, 809; 12, 365; 12, 521; 12, 684; 12, 715;

    12, 908: Inclinare meridiem Sentis ac, veluti stet volucris dies, Parcis deripere etc.,

    Hor. C. 3, 28, 6; Val. Fl. 6, 664;

    and so, Ac velut in nigro jactatis turbine nautis, etc.... Tale fuit nobis Manius auxilium,

    Cat. 68, 63 (for which Sillig and Muller read:

    Hic velut, etc.): Atque ut magnas utilitates adipiscimur, etc.,

    Cic. Off. 2, 5, 16:

    Atque ut hujus mores veros amicos parere non potuerunt, sic etc.,

    id. Lael. 15, 54.—
    5.
    In connecting two acts or events.
    a.
    In the order of time, and then; hence the ancient grammarians assume in it the notion of quick succession, and explain it, though improperly, as syn. with statim, ilico, without any accompanying copulative, v. Gell. 10, 29; Non. p. 530, 1 sq. (only in the poets and histt.): Atque atque accedit muros Romana juventus (the repetition of the atque represents the approach step by step), Enn. ap. Gell. and Non. l. l. (Ann. v. 527 Mull.): Quo imus una;

    ad prandium? Atque illi tacent,

    And then they are silent, Plaut. Capt. 3, 1, 19:

    Ubi cenamus? inquam, atque illi abnuunt,

    and upon this they shake their head, id. ib. 3, 1, 21; id. Ep. 2, 2, 33:

    dum circumspecto atque ego lembum conspicor,

    id. Bacch. 2, 3, 45; so id. Merc. 2, 1, 32; 2, 1, 35; id. Most. 5, 1, 9:

    lucernam forte oblitus fueram exstinguere: Atque ille exclamat derepente maximum,

    and then he suddenly exclaims, id. ib. 2, 2, 57: cui fidus Achates It comes... atque illi Misenum in litore sicco Ut venere, vident, etc., and as they thus came, etc., Verg. A. 6, 162:

    dixerat, atque illi sese deus obtulit ultro,

    Stat. Th. 9, 481; 12, 360; Liv. 26, 39, 16; Tac. H. 3, 17:

    tum Otho ingredi castra ausus: atque illum tribuni centurionesque circumsistunt,

    id. ib. 1, 82. —Sometimes with two imperatives, in order to indicate vividly the necessity of a quicker succession, or the close connection between two actions:

    cape hoc argentum atque defer,

    Ter. Heaut. 4, 7, 3:

    abi domum ac deos comprecare,

    id. Ad. 4, 5, 65:

    tace modo ac sequere hac,

    id. ib. 2, 4, 16:

    Accipe carmina atque hanc sine tempora circum hederam tibi serpere,

    Verg. E. 8, 12; id. G. 1, 40; 3, 65; 4, 330:

    Da auxilium, pater, atque haec omina firma,

    id. A. 2, 691; 3, 89; 3, 250; 3, 639; 4, 424; 9, 90; 10, 624; 11, 370.—
    b.
    In the order of thought, and so, and thus, and therefore.
    (α).
    Absol.:

    si nunc de tuo jure concessisses paululum, Atque adulescenti morigerasses,

    and so, Ter. Ad. 2, 2, 10.—
    (β).
    With ita or sic:

    Ventum deinde ad multo angustiorem rupem, atque ita rectis saxis, etc.,

    Liv. 21, 36; Plin. 10, 58, 79, § 158:

    ac sic prope innumerabiles species reperiuntur,

    Quint. 12, 10, 67.—
    c.
    Connecting conclusion and condition, so, then (cf. at, II. F.):

    non aliter quam qui adverso vix flumine lembum Remigiis subigit, si bracchia forte remisit, Atque illum praeceps prono rapit alveus amni,

    Verg. G. 1, 203 (here explained by statim by Gell. 10, 29, and by Servius, but thus its connective force is wholly lost; cf. also Forbig ad h. l. for still another explanation).—
    6.
    (As supra, I. c.) To annex a thought of more importance:

    Satisne videtur declarasse Dionysius nihil esse ei beatum, cui semper aliqui terror impendeat? atque ei ne integrum quidem erat, ut ad justitiam remigraret,

    Cic. Tusc. 5, 21, 62; id. Tull. 4:

    hoc enim spectant leges, hoc volunt, incolumem esse civium conjunctionem, quam qui dirimunt, eos morte... coercent. Atque hoc multo magis efficit ipsa naturae ratio,

    id. Off. 3, 5, 23; id. Fam. 6, 1, 4: hac spe lapsus Induciomarus... exsules damnatosque tota Gallia magnis praemiis ad se allicere coepit;

    ac tantam sibi jam iis rebus in Gallia auctoritatem comparaverat, ut, etc.,

    Caes. B. G. 5, 55 fin.; Nep. Hann. 13, 2; Quint. 1, 10, 16.—Hence also in answers, in order to confirm a question or assertion:

    Sed videone ego Pamphilippum cum fratre Epignomo? Atque is est,

    And he it is, Yes, it is he, Plaut. Stich. 4, 2, 4; so id. Truc. 1, 2, 24: Th. Mihin malum minitare? Ca. Atque edepol non minitabor, sed dabo, id. Curc. 4, 4, 15: Ch. Egon formidulosus? nemost hominum, qui vivat, minus. Th. Atque ita opust, Ter. Eun. 4, 6, 20.—
    7.
    In expressing a wish, atque utinam:

    Veritus sum arbitros, atque utinam memet possim obliscier! Att., Trag. Rel. p. 160 Rib.: videmus enim fuisse quosdam, qui idem ornate ac graviter, idem versute et subtiliter dicerent. Atque utinam in Latinis talis oratoris simulacrum reperire possemus!

    Cic. Or. 7, 22; so id. Rep. 3, 5, 8:

    Atque utinam pro decore etc.,

    Liv. 21, 41, 13:

    Atque utinam ex vobis unus etc.,

    Verg. E. 10, 35; id. A. 1, 575:

    Atque utinam... Ille vir in medio fiat amore lapis!

    Prop. 2, 9, 47; 3, 6, 15; 3, 7, 25; 3, 8, 19 al.—
    8.
    To connect an adversative clause, and often fully with tamen, and yet, notwithstanding, nevertheless.
    a.
    Absol.: Mihi quidem hercle non fit veri simile;

    atque ipsis commentum placet,

    Ter. And. 1, 3, 20 Ruhnk. (atque pro tamen, Don.):

    ego quia non rediit filius, quae cogito!... Atque ex me hic natus non est, sed ex fratre,

    id. Ad. 1, 1, 15 (Quasi dicat, ex me non est, et sic afficior: quid paterer si genuissem? Don.; cf. Acron. ap. Charis. p. 204 P.); Cic. Off. 3, 11, 48 Beier; id. Mur. 34, 71 Matth.:

    ceterum ex aliis negotiis, quae ingenio exercentur, in primis magno usui est memoria rerum gestarum... Atque ego credo fore qui, etc.,

    and yet I believe, Sall. J. 4, 1 and 3 Corte; id. C. 51, 35:

    observare principis egressum in publicum, insidere vias examina infantium futurusque populus solebat. Labor parentibus erat ostentare parvulos... Ac plerique insitis precibus surdas principis aures obstrepebant,

    Plin. Pan. 26.—
    b.
    With tamen:

    nihil praeterea est magnopere dicendum. Ac tamen, ne cui loco non videatur esse responsum, etc.,

    Cic. Fin. 2, 27, 85:

    discipulos dissimilis inter se ac tamen laudandos,

    id. de Or. 3, 10, 35; id. Rep. 1, 7, 12:

    Atque in his tamen tribus generibus etc.,

    id. Off. 3, 33, 118; id. Pis. 1, 3; 13, 30; id. Prov. Cons. 7, 16; 7, 15 fin. (cf. in reference to the last four passages Wund. Varr. Lectt. p. lviii. sq.):

    ac tamen initia fastigii etc.,

    Tac. A. 3, 29; 3, 56; 12, 56;

    14, 21: pauciores cum pluribus certasse, ac tamen fusos Germanos,

    id. H. 5, 16.—
    9.
    To connect a minor affirmative proposition (the assumptio or propositio minor of logical lang.) in syllogisms, now, but, but now (while atqui is used to connect either an affirmative or negative minor premiss: v. atqui): Scaptius quaternas postulabat. Metui, si impetrasset, ne tu ipse me amare desineres;

    ... Atque hoc tempore ipso impingit mihi epistulam etc.,

    Cic. Att. 6, 1, 6.—Sometimes the conclusion is to be supplied:

    nisi qui naturas hominum, penitus perspexerit, dicendo, quod volet, perficere non poterit. Atque totus hic locus philosophorum putatur proprius (conclusion: ergo oratorem philosophiam cognoscere oportet),

    Cic. de Or. 1, 12, 53 and 54.—
    10.
    In introducing a purpose (freq. in Cic.).
    a.
    A negative purpose, and esp. in anticipating an objection:

    Ac ne sine causa videretur edixisse,

    Cic. Phil. 3, 9, 24:

    Ac ne forte hoc magnum ac mirabile esse videatur,

    id. de Or. 2, 46, 191; so id. Fam. 5, 12, 30:

    Ac ne saepius dicendum sit,

    Cels. 8, 1:

    Ac ne forte roges, quo me duce, quo lare tuter,

    Hor. Ep. 1, 1, 13:

    Ac ne forte putes,

    id. ib. 2, 1, 208:

    Ac ne forte putes etc.,

    Ov. R. Am. 465 (Merkel, Et).—
    b.
    A positive purpose:

    Atque ut ejus diversa studia in dissimili ratione perspicere possitis, nemo etc.,

    Cic. Cat. 2, 5, 9:

    Atque ut omnes intellegant me etc.... dico etc.,

    id. Imp. Pomp. 8, 20; 2, 4; id. Clu. 14, 43; id. Sull. 2, 5; id. de Or. 3, 11, 40:

    Atque ut C. Flaminium relinquam etc.,

    id. Leg. 3, 9, 20; id. Fin. 3, 2, 4.—
    11.
    a.. In continuing a thought in assertions or narration, and, now, and now, Plaut. Aul. prol. 18: audistis, cum pro se diceret, genus orationis, etc.,... perspexistis. Atque in eo non solum ingenium ejus videbatis, etc., Cic. Cael. 19, 45; so id. de Or. 3, 32, 130; 2, 7, 27; 3, 10, 39 al.; Caes. B. G. 2, 29; Nep. Ages. 7, 3; 8, 1, Eum. 10, 3 Bremi; Tac. A. 14, 64; 15, 3; Verg. A. 9, 1; Sil. 4, 1 al.: ac si, sublato illo, depelli a vobis omne periculum judicarem, now if I, etc., Cic. Cat. 2, 2, 3:

    atque si etiam hoc natura praescribit, etc.,

    id. Off. 3, 6, 27; so Quint. 10, 1, 26; 10, 2, 8.—
    b.
    In introducing parentheses:

    vulgo credere, Penino (atque inde nomen et jugo Alpium inditum) transgressum,

    Liv. 21, 38:

    omne adfectus genus (atque ea maxime jucundam et ornatam faciunt orationem) de luxuria, etc.,

    Quint. 4, 3, 15 MSS., where Halm after Spalding reads et quae.
    c.
    At the conclusion of a discourse (not infreq. in Cic.): Atque in primis duabus dicendi partibus qualis esset, summatim breviterque descripsimus, And thus have we, then, briefly described, etc., Cic. Or. 15, 50:

    Ac de primo quidem officii fonte diximus,

    id. Off. 1, 6, 19:

    Ac de inferenda quidem injuria satis dictum est,

    id. ib. 1, 8, 27; id. Inv. 2, 39, 115 al.—
    V.
    In particular connections and phrases.
    A.
    Unus atque alter, one and the other; alius atque alius, one and another; now this, now that:

    unae atque alterae scalae,

    Sall. J. 60, 7:

    quarum (coclearum) cum unam atque alteram, dein plures peteret,

    id. ib. 93, 2:

    unum atque alterum lacum integer perfluit,

    Tac. H. 5, 6:

    dilatisque alia atque alia de causa comitiis,

    Liv. 8, 23, 17; Col. 9, 8, 10:

    alius atque alius,

    Tac. H. 1, 46; 1, 50 (v. alius, II. D.).—Also separated by several words:

    aliud ejus subinde atque aliud facientes initium,

    Sen. Ep. 32, 2.—
    B.
    Etiam atque etiam. again and again:

    temo Stellas cogens etiam atque etiam Noctis sublime iter, Enn., Trag. Rel. p. 39 Rib.: etiam atque etiam cogita,

    Ter. Eun. 1, 1, 11:

    etiam atque etiam considera,

    Cic. Div. in Caecil. 14, 46:

    monitos eos etiam atque etiam volo,

    id. Cat. 2, 12, 27.—So, semel atque iterum, Cic. Font. 26; id. Clu. 49; Tac. Or. 17; and:

    iterum atque iterum,

    Verg. A. 8, 527; Hor. S. 1, 10, 39.—
    C.
    Huc atque illuc, hither and thither, Cic. Q. Rosc. 37; id. de Or. 1, 40, 184; Verg. A. 9, 57; Ov. M. 2, 357; 10, 376; Tac. Agr. 10; id. H. 1, 85.—
    D.
    Longe atque late, far and wide, Cic. Marcell. 29:

    atque eccum or atque eccum video, in colloquial lang.: Heus vocate huc Davom. Atque eccum,

    but here he is, Ter. And. 3, 3, 48:

    Audire vocem visa sum modo militis. Atque eccum,

    and here he is, id. Eun. 3, 2, 2; so id. Hec. 4, 1, 8.—
    E.
    Atque omnia, in making an assertion general, and so generally:

    Atque in eis omnibus, quae sunt actionis, inest quaedam vis a natura data,

    Cic. de Or. 3, 59, 223:

    quorum (verborum) descriptus ordo alias alia terminatione concluditur, atque omnia illa et prima et media verba spectare debent ad ultimum,

    id. Or. 59, 200; id. de Or. 2, 64, 257: commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere, and so rather, etc., id. Off. 2, 23, 83:

    nihil acerbum esse, nihil crudele, atque omnia plena clementiae, humanitatis,

    id. ad Q. Fr. 1, 1, 8:

    Atque omnis vitae ratio sic constat, ut, quae probamus in aliis, facere ipsi velimus,

    Quint. 10, 2, 2.—
    F.
    With other conjunctions.
    1.
    After et:

    equidem putabam virtutem hominibus instituendo et persuadendo, non minis et vi ac metu tradi,

    Cic. de Or. 1, 58, 247:

    Magnifica vero vox et magno viro ac sapiente digna,

    id. Off. 3, 1, 1; id. Cael. 13:

    vanus aspectus et auri fulgor atque argenti,

    Tac. Agr. 32.:

    denuntiarent, ut ab Saguntinis abstineret et Carthaginem in Africam traicerent ac sociorum querimonias deferrent,

    Liv. 21, 6, 4:

    ubi et fratrem consilii ac periculi socium haberem,

    id. 21, 41, 2:

    et uti liter demum ac Latine perspicueque,

    Quint. 8, 3, 3:

    Nam et subtili plenius aliquid atque subtilius et vehementi remissius atque vehementius invenitur,

    id. 12, 10, 67. —
    2.
    After que, as in Gr. te kai: litterisque ac laudibus aeternare, Varr. ap. Non. p. 75, 20:

    submoverique atque in castra redigi,

    Liv. 26, 10:

    terrorem caedemque ac fugam fecere,

    id. 21, 52:

    mus Sub terris posuitque domos atque horrea fecit,

    Verg. G. 1, 182; 3, 434; id. A. 8, 486.—
    3.
    Before et:

    caelum ipsum ac mare et silvas circum spectantes,

    Tac. Agr. 32.—
    4.
    After neque (only in the poets and post - Aug. prose):

    nec clavis nec canis atque calix,

    Mart. 1, 32, 4: naturam Oceani atque aestus [p. 192] neque quaerere hujus operis est, ac multi retulere, Tac. Agr. 10:

    mediocritatem pristinam neque dissimulavit umquam ac frequenter etiam prae se tulit,

    Suet. Vesp. 12.—
    G.
    Atque repeated, esp. in arch. Lat.: Scio solere plerisque hominibus in rebus secundis atque prolixis atque prosperis animum excellere atque superbiam atque ferociam augescere atque crescere, Cato ap. Gell. 7, 3: Dicere possum quibus villae atque aedes aedificatae atque expolitae maximo opere citro atque ebore atque pavimentis Poenicis stent, Cato ap. Fest. p. 242 Mull.:

    atque ut C. Flamininum atque ea, quae jam prisca videntur, propter vetustatem relinquam,

    Cic. Leg. 3, 9, 20:

    omnem dignitatem tuam in virtute atque in rebus gestis atque in tua gravitate positam existimare,

    id. Fam. 1, 5, 8.—Esp. freq. in enumerations in the poets:

    Haec atque illa dies atque alia atque alia,

    Cat. 68, 152:

    Mavortia tellus Atque Getae atque Hebrus,

    Verg. G. 4, 463:

    Clioque et Beroe atque Ephyre Atque Opis et Asia,

    id. ib. 4, 343.—And sometimes forming a double connective, both— and = et—et:

    Multus ut in terras deplueretque lapis: Atque tubas atque arma ferunt crepitantia caelo Audita,

    Tib. 2, 5, 73:

    complexa sui corpus miserabile nati Atque deos atque astra vocat crudelia mater,

    Verg. E. 5, 23; Sil. 1, 93; v. Forbig ad Verg. l. l.
    ► Atque regularly stands at the beginning of its sentence or clause or before the word it connects, but in poetry it sometimes, like et and at, stands:
    a.
    In the second place:

    Jamque novum terrae stupeant lucescere solem, Altius atque cadant imbres,

    Verg. E. 6, 38 Rib., ubi v. Forbig.:

    Accipite ergo animis atque haec mea figite dicta,

    id. A. 3, 250, and 10, 104 (animis may, however, here be taken with Accipite, as in id. ib. 5, 304):

    Esto beata, funus atque imagines Ducant triumphales tuum,

    Hor. Epod. 8, 11; id. S. 1, 5, 4; 1, 6, 111; 1, 7, 12 (ubi v. Fritzsche).—
    b.
    In the third place:

    quod pubes hedera virente Gaudeant pulla magis atque myrto,

    Hor. C. 1, 25, 18; cf. at fin. (Vid. more upon this word in Hand, Turs. I. pp. 452-513.)

    Lewis & Short latin dictionary > ac

  • 6 adque

    atque or āc (atque is used before vowels and consonants, ac, in class. lang., only before consonants; v. infra, I.), conj. [at has regularly in the compound atque a continuative, as in atqui it has an adversative force; pr. and further, and besides, and also; cf. in Gr. pros de, pros de eti, eti kai, eti de, and te kai; v. at init., and for the change of form atque, ac, cf. neque, nec; in MSS. and inscriptions sometimes written adque, and sometimes by confusion atqui ], a copulative particle, and also, and besides, and even, and (indicating a close internal connection between single words or whole clauses; while et designates an external connection of diff. objects with each other, v. et; syn.: et, -que, autem, praeterea, porro, ad hoc, ad haec).
    I.
    In joining single words, which is its most common use.
    A.
    In gen. (The following representation is based on a collection of all the instances of the use of atque and ac in Cic. Imp. Pomp., Phil. 2, Tusc. 1, and Off. 1; in Caes. B. G. 1 and 2; in Sall. C.; and in Liv. 21; and wherever in the account either author or work is not cited, there atque or ac does not occur.)
    1.
    The form atque.
    a.
    Before vowels and h. —Before a (very freq.):

    sociorum atque amicorum,

    Cic. Imp. Pomp. 2, 6; 3, 7; id. Phil. 2, 13, 33; id. Tusc. 1, 34, 122; Caes. B. G. 1, 2; 1, 18; 1, 26; 2, 14; Sall. C. 5, 8; 7, 5; Liv. 21, 3; 21, 12.—Before e (very freq.):

    deposci atque expeti,

    Cic. Imp. Pomp. 2, 5; 6, 16; 10, 28; id. Phil, 2, 21, 51; 2, 21, 52; id. Tusc. 1, 20, 46; Caes. B. G. 1, 6; 1, 15; 1, 18; 2, 19; Sall. C. 14, 6; 49, 4; Liv. 21, 4; 21, 37.—Before i (very freq.):

    excitare atque inflammare,

    Cic. Imp. Pomp. 2, 6; 3, 7; 7, 18; id. Phil. 2, 15, 37; 2, 21, 50; id. Tusc. 1, 20, 46; 1, 40, 97; Caes. B. G. 1, 17; 1, 20; 1, 22; 2, 1 bis; Sall. C. 2, 3; 3, 5; 14, 4; Liv. 21, 4; 21, 6; 21, 10.—Before o (freq. in Cic.):

    honestissimus atque ornatissimus,

    Cic. Imp. Pomp. 7, 17; 8, 21; 11, 31; id. Off. 1, 25, 86; 1, 27, 94; Caes. B. G. 1, 40; 2, 14; Sall. C. 10, 6; Liv. 21, 8.—Before u (very rare), Cic. Imp. Pomp. 3, 7; 5, 11; 6, 15; Caes. B. G. 1, 26; 2, 20; Sall. C. 31, 6; 42, 1.—Before h (not infreq.):

    Sertorianae atque Hispaniensis,

    Cic. Imp. Pomp. 4, 10; 7, 19; id. Tusc. 1, 28, 69; id. Off. 1, 24, 87; Caes. B. G. 1, 19; 2, 9; 2, 10; Sall. C. 6, 1; 12, 2; Liv. 21, 37.—
    b.
    Before consonants.—Before b (very rare):

    Gallorum atque Belgarum,

    Caes. B. G. 1, 6; so,

    Cassius atque Brutus,

    Tac. A. 3, 76.—Before c (infreq. in Cic., freq. in Sall.):

    in portubus atque custodiis,

    Cic. Imp. Pomp. 6, 16; 8, 21; id. Phil. 2, 8, 18; id. Tusc. 1, 18, 42; id. Off. 1, 25, 88; Sall. C. 2, 3; 7, 4; 16, 3; 26, 4; 29, 3.—Before d (infreq.):

    superatam esse atque depressam,

    Cic. Imp. Pomp. 8, 21; id. Phil. 2, 44, 114: id. Off. 1, 6, 19; 1, 25, 85; 1, 33, 119; Sall. C. 4, 1; 20, 7; 20, 10.—Before f (infreq.):

    vitiis atque flagitiis,

    Cic. Imp. Pomp. 30, 72; id. Off. 1, 28, 98; 1, 28, 100; Caes. B. G. 1, 2; Sall. C. 1, 4; 2, 9; 11, 2.— Before g (very rare):

    dignitate atque gloria,

    Cic. Imp. Pomp. 4, 11; 5, 12:

    virtute atque gloria,

    Sall. C. 3, 2; 61, 9.—Before j (very rare):

    labore atque justitia,

    Sall. C. 10, 1; 29, 3.—Before l (rare):

    hilari atque laeto,

    Cic. Tusc. 1, 42, 100; id. Off. 1, 19, 64; Sall. C. 14, 3; 21, 2; 28, 4.—Before m (infreq. in Cic., once in Caes.):

    multae atque magnae,

    Cic. Imp. Pomp. 9, 23; 17, 50; id. Phil. 2, 39, 100; id. Off. 1, 29, 103; 1, 31, 110; Caes. B. G. 1, 34; Sall. C. 18, 4; 31, 7; 34, 1; 51, 1.—Before n (infreq.):

    adventu atque nomine,

    Cic. Imp. Pomp. 5, 13; 20, 60; id. Off. 1, 28, 101; Sall. C. 2, 2 bis. —Before p (infreq. in Cic.):

    magna atque praeclara,

    Cic. Imp. Pomp. 4, 10; 11, 31; 16, 48; id. Off. 1, 44, 156; Sall. C. 4, 1; 4, 4; 16, 2; 20, 3.—Before q (does not occur).—Before r (rare):

    se conlegit atque recreavit,

    Cic. Phil. 2, 24, 58.— Before s (rare in Cic.):

    provinciarum atque sociorum,

    Cic. Imp. Pomp. 1, 24, 71; id. Off. 1, 9, 30; 1, 21, 72; Sall. C. 2, 5; 2, 7; 6, 1.— Before t (infreq.):

    parietum atque tectorum,

    Cic. Phil. 2, 28, 69; id. Tusc. 1, 24, 57; id. Off. 1, 35, 126; Sall. C. 42, 2; 50, 3; 51, 38.—Before v (infreq.):

    gravis atque vehemens,

    Cic. Imp. Pomp. 9, 23; 9, 25; id. Tusc. 1, 23, 54; Sall. C. 1, 1; 12, 3; 45, 4; Liv. 21, 4; 21, 30.—
    2.
    The form ac before consonants.—Before b (very rare):

    sentientes ac bene meritos,

    Cic. Off. 1, 41, 149:

    feri ac barbari,

    Caes. B. G. 1, 31 and 33.—Before c (very rare):

    liberis ac conjugibus,

    Liv. 21, 30:

    Romae ac circa urbem,

    id. 21, 62.—Before d (freq. in Cic.):

    periculum ac discrimen,

    Cic. Imp. Pomp. 5, 12; 9, 23; 12, 33; id. Tusc. 1, 17, 40; 1, 28, 69; id. Off. 1, 14, 42:

    usus ac disciplina,

    Caes. B. G. 1, 40; 2, 31; Sall. C. 5, 4; 5, 8; 28, 1; Liv. 21, 10; 21, 18; 21, 19.—Before f (infreq.):

    opima est ac fertilis,

    Cic. Imp. Pomp. 6, 14; 7, 19; id. Tusc. 1, 1, 2; 1, 27, 66; id. Off. 1, 29, 103:

    potentissimos ac firmissimos,

    Caes. B. G. 1, 3; 1, 48; 2, 12;

    2, 13: pessuma ac flagitiosissima,

    Sall. C. 5, 9; Liv. 21, 17; 21, 20.—Before g (does not occur).—Before j (very rare):

    nobilitatis ac juventutis,

    Cic. Phil. 2, 15, 37.—Before l (not infreq. in Liv.), Cic. Imp. Pomp. 4, 9; 23, 66; id. Phil. 2, 22, 54; Caes. B. G. 1, 12; 1, 23; 2, 23; Liv. 21, 13; 21, 14; 21, 35.—Before m (not infreq. in Cic.):

    terrore ac metu,

    Cic. Imp. Pomp. 9, 23; 18, 54 bis; 20, 59; id. Tusc. 1, 40, 95; id. Off. 1, 30, 106; Caes. B. G. 1, 39; 2, 14; Sall. C. 2, 4; 10, 1; Liv. 21, 8; 21, 60.—Before n (not infreq. in Cic.):

    insedit ac nimis inveteravit,

    Cic. Imp. Pomp. 3, 7:

    gentes ac nationes,

    id. ib. 11, 31; 12, 35 bis; id. Phil. 2, 21, 50; id. Tusc. 1, 21, 48; Caes. B. G. 1, 20; 2, 28; Liv. 21, 32.—Before p (not infreq. in Cic., Caes., and Liv.):

    celeberrimum ac plenissimum,

    Cic. Imp. Pomp. 12, 33; 12, 35; 13, 36; id. Phil. 2, 15, 39; id. Tusc. 1, 17, 41; id. Off. 1, 20, 68; Caes. B. G. 1, 18; 1, 20; 2, 13; 2, 19; Sall. C. 5, 9; Liv. 21, 25; 21, 34; 21, 35.—Before q (does not occur).—Before r (infreq.):

    firmamenti ac roboris,

    Cic. Imp. Pomp. 4, 10; 8, 21; 15, 45; id. Off. 1, 5, 15; Caes. B. G. 1, 25; Liv. 21, 41; 21, 44.—Before s (freq. in Cic. and Liv., infreq. in Caes.):

    vectigalibus ac sociis,

    Cic. Imp. Pomp. 2, 4; 4, 10; 11, 30; id. Phil. 2, 27, 66; Caes. B. G. 1, 25; 1, 31; 1, 33; 2, 24; Liv. 21, 4; 21, 33 bis; 21, 36.—Before t (infreq. in Cic., freq. in Liv.):

    tantis rebus ac tanto bello,

    Cic. Imp. Pomp. 10, 27 bis; 19, 56; 20, 59; Caes. B. G. 1, 26; 1, 39; 2, 6; Liv. 21, 7 ter; 21, 10; 21, 14; 21, 25.—Before v (not in Cic., only once in Caes. and Sall., but freq. in Liv.):

    armatos ac victores,

    Caes. B. G. 1, 40:

    inconsulte ac veluti etc.,

    Sall. C. 42, 2:

    opera ac vineae,

    Liv. 21, 7; 21, 22; 21, 40; 21, 43. —(So in the phrases treated below: atque adeo, atque alter or alius, atque eccum, atque eo, atque etiam, atque illuc, atque is or hic, atque iterum, atque omnia, atque ut, atque late, atque sic, atque velut, but ac ne, ac si, and ac tamen).—With simul:

    Britannorum acies in speciem simul ac terrorem editioribus locis constiterat,

    Tac. Agr. 35:

    in se simul atque in Herculem,

    id. G. 34:

    suos prosequitur simul ac deponit,

    id. ib. 30; so,

    sociis pariter atque hostibus,

    id. H. 4, 73:

    innocentes ac noxios juxta cadere,

    id. A. 1, 48.—Hence, sometimes syn. with et—et, ut—ita, aeque ac; both—and, as—so, as well—as, as well as: hodie sero ac nequiquam [p. 190] voles, Ter. Heaut. 2, 3, 103 (cf. Cic. Quinct. 25, 79:

    verum et sero et nequidquam pudet): copia sententiarum atque verborum,

    Cic. Cael. 19, 45:

    omnia honesta atque inhonesta,

    Sall. C. 30, 4:

    nobiles atque ignobiles,

    id. ib. 20, 7:

    caloris ac frigoris patientia par,

    Liv. 21, 4; 6, 41; Vell. 2, 127:

    vir bonus et prudens dici delector ego ac tu,

    Hor. Ep. 1, 16, 32.—
    B.
    Esp.
    a.
    In a hendiadys:

    utinam isto animo atque virtute in summa re publica versari quam in municipali maluisset,

    with this virtuous feeling, Cic. Leg. 3, 16, 36:

    de conplexu ejus ac sinu,

    of his bosom embrace, id. Cat. 2, 10, 22:

    me eadem, quae ceteros, fama atque invidia vexabat, i. e. invidiosa fama,

    Sall. C. 3 fin.:

    clamore atque adsensu,

    shout of applause, Liv. 21, 3.—
    b.
    In joining to the idea of a preceding word one more important, and indeed, and even, and especially (v. Kritz ad Sall. J. 4, 3).
    (α).
    Absol.: Pa. Nempe tu istic ais esse erilem concubinam? Sc. Atque arguo me etc., yea and I maintain that I etc., Plaut. Mil. 2, 3, 66: Ph. Tun vidisti? Sc. Atque his quidem oculis, id. ib. 2, 4, 15: Ps. Ecquid habet is homo aceti in pectore? Ch. Atque acidissimi, id. Ps. 2, 4, 49; so id. Bacch. 3, 6, 9; id. Men. 1, 2, 40: Py. Cognoscitne (ea)? Ch. Ac memoriter, Ter. Eun. 5, 3, 6:

    Faciam boni tibi aliquid pro ista re ac lubens,

    and with a good will, id. Heaut. 4, 5, 15:

    rem difficilem (dii immortales) atque omnium difficillimam,

    and indeed, Cic. Or. 16, 52:

    magna diis immortalibus habenda est gratia atque huic ipsi Jovi Statori, etc.,

    and especially, id. Cat. 1, 5, 11:

    hebeti ingenio atque nullo,

    and in fact, id. Tusc. 5, 15, 45:

    ex plurimis periculis et insidiis atque ex media morte,

    and even, id. Cat. 4, 9:

    fratre meo atque eodem propinquo suo interfecto,

    and at the same time, Sall. J. 14, 11:

    intra moenia atque in sinu urbis,

    id. C. 52, 35.—
    (β).
    With adeo, and that too, and even:

    intra moenia atque adeo in senatu,

    Cic. Cat. 1, 2, 5:

    qui in urbe remanserunt atque adeo qui contra urbis salutem etc.,

    id. ib. 2, 12, 27:

    insto atque urgeo, insector, posco atque adeo flagito crimen,

    id. Planc. 19 fin.:

    non petentem atque adeo etiam absentem,

    Liv. 10, 5.—And with autem also added:

    atque adeo autem quor etc.,

    Ter. Eun. 5, 4, 42.—
    (γ).
    With etiam:

    id jam populare atque etiam plausibile factum est,

    and also, Cic. Div. in Caecil. 3, 8:

    ne Verginio commeatum dent atque etiam in custodia habeant,

    Liv. 3, 46.—
    (δ).
    With the dem. pron. hic, is:

    negotium magnum est navigare atque id mense Quintili,

    and besides, and that, and that too, Cic. Att. 5, 12; 1, 14:

    maximis defixis trabibus atque eis praeacutis,

    Caes. B. C. 1, 27:

    Asseres pedum XII. cuspidibus praefixis atque hi maximis ballistis missi,

    id. ib. 2, 2:

    duabus missis subsidio cohortibus a Caesare, atque his primis legionum duarum,

    id. B. G. 5, 15; id. B. C. 3, 70:

    flumen uno omnino loco pedibus atque hoc aegre transiri potest,

    id. B. G. 5, 18:

    ad celeritatem onerandi subductionesque paulo facit humiliores... atque id eo magis, quod, etc.,

    id. ib. 5, 1; cf. without id (perh. to avoid the repetition of the pron.): qua (sc. virtute) nostri milites facile superabant, atque eo magis, quod, etc., and that the more because etc., id. ib. 3, 8 fin.:

    dicendi artem apta trepidatione occultans atque eo validior,

    Tac. H. 1, 69; 2, 37; id. A. 4, 22; 4, 46.—
    II.
    In comparisons.
    A.
    Of equality (Rudd. II. p. 94; Zumpt, § 340); with par, idem, item, aequus, similis, juxta, talis, totidem, etc., as: et nota, quod ex hujus modi structura Graeca (sc. homoios kai, etc.) frequenter Latini ac et atque in significatione similitudinis accipiunt, Prisc. pp. 1192 and 1193 P.; cf. Gell. 10, 29; Lidd. and Scott, s. v. kai, III.:

    si parem sententiam hic habet ac formam,

    Plaut. Mil. 4, 6, 36: quom opulenti loquuntur pariter atque ignobiles, Enn. ap. Gell. 11, 4:

    Ecastor pariter hoc atque alias res soles,

    Plaut. Men. 5, 1, 52:

    pariter nunc opera me adjuves ac re dudum opitulata es,

    Ter. Phorm. 5, 3, 3:

    neque enim mihi par ratio cum Lucilio est ac tecum fuit,

    Cic. N. D. 3, 1, 3:

    parique eum atque illos imperio esse jussit,

    Nep. Dat. 3, 5:

    magistrum equitum pari ac dictatorem imperio fugavit,

    id. Hann. 5, 3:

    pariter patribus ac plebi carus,

    Liv. 2, 33: nam et vita est eadem et animus te erga idem ac fuit, Ter. Heaut. 2, 3, 24:

    In hanc argumentationes ex eisdem locis sumendae sunt atque in causam negotialem,

    Cic. Inv. 2, 23, 70:

    equi quod alii sunt ad rem militarem idonei, alii ad vecturam... non item sunt spectandi atque habendi,

    Varr. R. R. 2, 7, 15; id. L. L. 10, § 74 Mull.:

    cum ex provincia populi Romani aequam partem tu tibi sumpseris atque populo Romano miseris,

    Cic. Verr. 2, 3, 19:

    Modo ne in aequo (jure) hostes apud vos sint ac nos socii,

    Liv. 39, 37 (exs. with aeque; v. aeque, d); Cic. Verr. 2, 3, 83 fin.:

    et simili jure tu ulcisceris patrui mortem atque ille persequeretur fratris sui, si, etc.,

    id. Rab. Perd. 5; id. Phil. 1, 4; id. Agr. 1, 4 fin.:

    similem pavorem inde ac fugam fore, ac bello Gallico fuerit,

    Liv. 6, 28; Col. 5, 7, 3:

    contendant, se juxta hieme atque aestate bella gerere posse,

    Liv. 5, 6; cf. Drak. ad Liv. 1, 54, 9:

    faxo eum tali mactatum, atque hic est, infortunio,

    Ter. Phorm. 5, 9, 39; Cic. Vatin. 4, 10:

    cum totidem navibus atque erat profectus,

    Nep. Milt. 7, 4.—
    B.
    Of difference; with alius and its derivv., with dissimile, contra, contrarius, secus, etc., than:

    illi sunt alio ingenio atque tu,

    other than, different from, Plaut. Ps. 4, 7, 35 al.; v. the passages under alius, I. B. a:

    aliter tuum amorem atque est accipis,

    Ter. Heaut. 2, 3, 23 al.; v. the passages under aliter, 1. a.; cf.

    also aliorsum, II., and aliusmodi: quod est non dissimile atque ire in Solonium,

    Cic. Att. 2, 3:

    simulacrum in excelso collocare et, contra atque ante fuerat, ad orientem convertere,

    id. Cat. 3, 8, 20:

    vides, omnia fere contra ac dicta sint evenisse,

    id. Div. 2, 24 fin.; id. Verr. 2, 1, 46:

    qui versantur retro, contrario motu atque caelum,

    id. Rep. 6, 17, 17:

    membra paulo secus a me atque ab illo partita,

    id. de Or. 3, 30, 119:

    cujus ego salutem non secus ac meam tueri debeo,

    id. Planc. 1 fin. al.; v. contra, contrarius, secus, etc.—
    C.
    Sometimes, in cases of equality or difference, atque with ut or ac with si (with aliter affirm. Cic. appears to connect only atque ut, not ac si;

    once, however, non aliter, ac si,

    Cic. Att. 13, 51;

    v. aliter, 1. b.): pariter hoc fit atque ut alia facta sunt,

    Plaut. Am. 4, 1, 11:

    nec fallaciam Astutiorem ullus fecit poeta atque Ut haec est fabre facta a nobis,

    id. Cas. 5, 1, 6 sqq.:

    quod iste aliter atque ut edixerat decrevisset,

    Cic. Verr. 2, 1, 46:

    et qui suos casus aliter ferunt atque ut auctores aliis ipsi fuerunt, etc.,

    id. Tusc. 3, 30, 73:

    si mentionem fecerint, quo aliter ager possideretur atque ut ex legibus Juliis,

    id. Att. 2, 18, 2; 16, 13, c; cf. Wopk. Lect. Tull. 1, 15, p. 118; Dig. 43, 13, 11:

    Egnatii absentis rem ut tueare, aeque a te peto ac si mea negotia essent,

    just as if, Cic. Fam. 13, 43:

    tu autem similiter facis ac si me roges, etc.,

    id. N. D. 3, 3, 8:

    reliquis officiis, juxta ac si meus frater esset, sustentavit,

    id. Post. Red. in Sen. 8, 20:

    quod dandum est amicitiae, large dabitur a me non secus ac si meus esset frater,

    id. Mur. 4 fin.:

    haec sunt, tribuni, consilia vestra, non, hercule, dissimilia, ac si quis, etc.,

    Liv. 5, 5 fin. al. —
    D.
    More rare with nimis, in partem, pro eo, etc.;

    in Plaut. also with mutare or demutare = aliud esse: nimis bellus, atque ut esse maxume optabam, locus,

    Plaut. Bacch. 4, 4, 73:

    haud centensumam Partem dixi atque, otium rei si sit, possim expromere,

    id. Mil. 3, 1, 168: sane quam pro eo ac debui graviter molesteque tuli, just as was my duty, Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5:

    debeo sperare, omnes deos, qui huic urbi praesident, pro eo mihi, ac mereor, relaturos gratiam esse,

    Cic. Cat. 4, 2:

    pro eo, ac si concessum sit, concludere oportebit argumentationem,

    id. Inv. 1, 32, 54:

    non possum ego non aut proxime atque ille aut etiam aeque laborare,

    nearly the same as he, id. Fam. 9, 13, 2:

    neque se luna quoquam mutat atque uti exorta est semel,

    Plaut. Am. 1, 1, 118:

    num quid videtur demutare atque ut quidem Dixi?

    id. Mil. 4, 3, 37.—
    E.
    Sometimes the word indicating comparison (aeque, tantopere, etc.) is to be supplied from the connection (in the class. per. perh. used only once by Cassius in epist. style):

    nebula haud est mollis atque hujus est,

    Plaut. Cas. 4, 4, 21:

    quem esse amicum ratus sum atque ipsus sum mihi,

    id. Bacch. 3, 6, 20:

    quae suco caret atque putris pumex,

    Priap. 32, 7 (Mull., est putusque): digne ac mereor commendatus esse, Cass. ap. Cic. Fam. 12, 13; Dig. 2, 14, 4; 19, 2, 54.—
    F.
    Poet. or in post-Aug. prose with comparatives (for quam), than:

    amicior mihi nullus vivit atque is est,

    Plaut. Merc. 5, 2, 56:

    non Apollinis magis verum atque hoc responsum est,

    Ter. And. 4, 2, 15 Ruhnk.:

    Illi non minus ac tibi Pectore uritur intimo Flamma,

    Cat. 61, 172:

    haud minus ac jussi faciunt,

    Verg. A. 3, 561:

    Non tuus hoc capiet venter plus ac meus,

    Hor. S. 1, 1, 46 Bentl. and Heind. (cf. infra:

    nihilo plus accipias quam Qui nil portarit): qui peccas minus atque ego,

    id. ib. 2, 7, 96:

    Artius atque hedera procera adstringitur ilex,

    id. Epod. 15, 5; Suet. Caes. 14 Ruhnk. —
    G.
    In the comparison of two periods of time, most freq. with simul (v. examples under simul); ante- or post-class. with principio, statim:

    principio Atque animus ephebis aetate exiit,

    as soon as, Plaut. Merc. 1, 1, 40:

    judici enim, statim atque factus est, omnium rerum officium incumbit,

    Dig. 21, 1, 25:

    quamvis, statim atque intercessit, mulier competierat,

    ib. 16, 1, 24.—
    III.
    To connect a negative clause which explains or corrects what precedes; hence sometimes with potius (class.; in Cic. very freq., but rare in the poets), and not, and not rather.
    a.
    Absol.:

    Decipiam ac non veniam,

    Ter. Heaut. 4, 4, 6:

    si fidem habeat,... ac non id metuat, ne etc.,

    id. Eun. 1, 2, 60:

    perparvam vero controversiam dicis, ac non eam, quae dirimat omnia,

    Cic. Leg. 1, 20, 54:

    quasi nunc id agatur, quis ex tanta multitudine occiderit, ac non hoc quaeratur, eum, etc.,

    id. Rosc. Am. 33:

    si (mundum) tuum ac non deorum immortalium domicilium putes, nonne plane desipere videare?

    id. N. D. 2, 6, 17:

    nemo erat, qui illum reum ac non miliens condemnatum arbitraretur,

    id. Att. 1, 16:

    si hoc dissuadere est, ac non disturbare ac pervertere,

    id. Agr. 2, 37, 101:

    si res verba desideraret ac non pro se ipsa loqueretur,

    id. Fam. 3, 2 fin.: hoc te exspectare tempus tibi turpe est ac non ei rei sapientia tua te occurrere, Serv. ap. Cic. Fam. 4, 5, 6:

    velut destituti ac non qui ipsi destituissent,

    Liv. 8, 27; 7, 3 fin.:

    si mihi mea sententia proferenda ac non disertissimorum,

    Tac. Or. 1.—
    b.
    With potius:

    Quam ob rem scriba deducet, ac non potius mulio, qui advexit?

    Cic. Verr. 2, 3, 79 (B. and K., et):

    quis (eum) ita aspexit, ut perditum civem, ac non potius ut importunissimum hostem?

    id. Cat. 2, 6, 12.— Pliny the elder commonly employs in this sense atque non, not ac non:

    concremasse ea (scrinia) optuma fide atque non legisse,

    Plin. 7, 25, 26, § 94; 22, 24, 50, § 108; 29, 2, 9, § 29; 27, 9, 55, § 78; 31, 7, 39, § 73 et saep. —
    IV.
    In connecting clauses and beginning periods.
    1.
    In gen., and, and so, and even, and too: Pamph. Antiquam adeo tuam venustatem obtines. Bacch. Ac tu ecastor morem antiquom atque ingenium obtines, And you too, Ter. Hec. 5, 4, 20:

    atque illi (philosopho) ordiri placet etc.,

    Cic. de Or. 3, 47, 183: Africanus indigens mei? Minime hercle. Ac ne ego quidem illius, And I indeed not, etc., id. Lael. 9, 30; id. Fin. 5, 11, 33:

    cum versus facias, te ipsum percontor, etc.... Atque ego cum Graecos facerem, natus mare citra, Versiculos, etc.,

    Hor. S. 1, 10, 31:

    multa quippe et diversa angebant: validior per Germaniam exercitus, etc.... quos igitur anteferret? ac (i. e. similiter angebat), ne postpositi contumelia incenderentur,

    Tac. A. 1, 47:

    Minime, minime, inquit Secundus, atque adeo vellem maturius intervenisses,

    Tac. Or. 14:

    ac similiter in translatione, etc.,

    Quint. 3, 6, 77.—
    2.
    In adducing new arguments of similar force in favor of any assertion or making further statements about a subject, etc.; cf. Beier ad Cic. Off. 3, 11, 487.
    a.
    Absol.:

    maxima est enim vis vetustatis et consuetudinis: atque in ipso equo, cujus modo mentionem feci, si, etc.,

    and furthermore, and moreover, Cic. Lael. 19, 68: Atque, si natura confirmatura jus non erit, virtutes omnes tollentur, id. Leg. 1, 15, 42 B. and K. —
    b.
    Often with etiam:

    Atque alias etiam dicendi virtutes sequitur,

    Cic. Or. 40, 139:

    Atque hoc etiam animadvertendum non esse omnia etc.,

    id. de Or. 2, 61, 251; so id. Off. 1, 26, 90; id. N. D. 2, 11, 30; Col. 2, 2, 3.—
    c.
    Sometimes with quoque:

    Atque occidi quoque Potius quam cibum praehiberem,

    Plaut. Ps. 1, 3, 133; so Cic. N. D. 2, 12, 32; Col. 2, 13, 3, and Cels. 2, 3; 3, 22.—
    d.
    And even with quoque etiam: Atque ego [p. 191] quoque etiam, qui Jovis sum filius, Contagione etc., Plaut. Am. prol. 30.—
    3.
    In narration:

    aegre submoventes obvios intrare portam, qui adducebant Philopoemenem, potuerunt: atque conferta turba iter reliquum clauserat,

    Liv. 39, 49; 5, 21 fin.:

    completur caede, quantum inter castra murosque vacui fuit: ac rursus nova laborum facies,

    Tac. H. 3, 30; cf. Caes. B. C. 2, 28 fin. and 2, 29 init.
    4.
    In introducing comparisons, atque ut, atque velut (mostly poet., esp. in epic poetry):

    Atque ut perspicio, profecto etc.,

    Plaut. Capt. 3, 4, 53:

    ac veluti magno in populo cum saepe coorta est Seditio.... Sic cunctus pelagi cecidit fragor, etc.,

    Verg. A. 1, 148; so id. G. 4, 170; id. A. 2, 626; 4, 402; 4, 441; 6, 707; 9, 59; 10, 405; 10, 707; 10, 803; 11, 809; 12, 365; 12, 521; 12, 684; 12, 715;

    12, 908: Inclinare meridiem Sentis ac, veluti stet volucris dies, Parcis deripere etc.,

    Hor. C. 3, 28, 6; Val. Fl. 6, 664;

    and so, Ac velut in nigro jactatis turbine nautis, etc.... Tale fuit nobis Manius auxilium,

    Cat. 68, 63 (for which Sillig and Muller read:

    Hic velut, etc.): Atque ut magnas utilitates adipiscimur, etc.,

    Cic. Off. 2, 5, 16:

    Atque ut hujus mores veros amicos parere non potuerunt, sic etc.,

    id. Lael. 15, 54.—
    5.
    In connecting two acts or events.
    a.
    In the order of time, and then; hence the ancient grammarians assume in it the notion of quick succession, and explain it, though improperly, as syn. with statim, ilico, without any accompanying copulative, v. Gell. 10, 29; Non. p. 530, 1 sq. (only in the poets and histt.): Atque atque accedit muros Romana juventus (the repetition of the atque represents the approach step by step), Enn. ap. Gell. and Non. l. l. (Ann. v. 527 Mull.): Quo imus una;

    ad prandium? Atque illi tacent,

    And then they are silent, Plaut. Capt. 3, 1, 19:

    Ubi cenamus? inquam, atque illi abnuunt,

    and upon this they shake their head, id. ib. 3, 1, 21; id. Ep. 2, 2, 33:

    dum circumspecto atque ego lembum conspicor,

    id. Bacch. 2, 3, 45; so id. Merc. 2, 1, 32; 2, 1, 35; id. Most. 5, 1, 9:

    lucernam forte oblitus fueram exstinguere: Atque ille exclamat derepente maximum,

    and then he suddenly exclaims, id. ib. 2, 2, 57: cui fidus Achates It comes... atque illi Misenum in litore sicco Ut venere, vident, etc., and as they thus came, etc., Verg. A. 6, 162:

    dixerat, atque illi sese deus obtulit ultro,

    Stat. Th. 9, 481; 12, 360; Liv. 26, 39, 16; Tac. H. 3, 17:

    tum Otho ingredi castra ausus: atque illum tribuni centurionesque circumsistunt,

    id. ib. 1, 82. —Sometimes with two imperatives, in order to indicate vividly the necessity of a quicker succession, or the close connection between two actions:

    cape hoc argentum atque defer,

    Ter. Heaut. 4, 7, 3:

    abi domum ac deos comprecare,

    id. Ad. 4, 5, 65:

    tace modo ac sequere hac,

    id. ib. 2, 4, 16:

    Accipe carmina atque hanc sine tempora circum hederam tibi serpere,

    Verg. E. 8, 12; id. G. 1, 40; 3, 65; 4, 330:

    Da auxilium, pater, atque haec omina firma,

    id. A. 2, 691; 3, 89; 3, 250; 3, 639; 4, 424; 9, 90; 10, 624; 11, 370.—
    b.
    In the order of thought, and so, and thus, and therefore.
    (α).
    Absol.:

    si nunc de tuo jure concessisses paululum, Atque adulescenti morigerasses,

    and so, Ter. Ad. 2, 2, 10.—
    (β).
    With ita or sic:

    Ventum deinde ad multo angustiorem rupem, atque ita rectis saxis, etc.,

    Liv. 21, 36; Plin. 10, 58, 79, § 158:

    ac sic prope innumerabiles species reperiuntur,

    Quint. 12, 10, 67.—
    c.
    Connecting conclusion and condition, so, then (cf. at, II. F.):

    non aliter quam qui adverso vix flumine lembum Remigiis subigit, si bracchia forte remisit, Atque illum praeceps prono rapit alveus amni,

    Verg. G. 1, 203 (here explained by statim by Gell. 10, 29, and by Servius, but thus its connective force is wholly lost; cf. also Forbig ad h. l. for still another explanation).—
    6.
    (As supra, I. c.) To annex a thought of more importance:

    Satisne videtur declarasse Dionysius nihil esse ei beatum, cui semper aliqui terror impendeat? atque ei ne integrum quidem erat, ut ad justitiam remigraret,

    Cic. Tusc. 5, 21, 62; id. Tull. 4:

    hoc enim spectant leges, hoc volunt, incolumem esse civium conjunctionem, quam qui dirimunt, eos morte... coercent. Atque hoc multo magis efficit ipsa naturae ratio,

    id. Off. 3, 5, 23; id. Fam. 6, 1, 4: hac spe lapsus Induciomarus... exsules damnatosque tota Gallia magnis praemiis ad se allicere coepit;

    ac tantam sibi jam iis rebus in Gallia auctoritatem comparaverat, ut, etc.,

    Caes. B. G. 5, 55 fin.; Nep. Hann. 13, 2; Quint. 1, 10, 16.—Hence also in answers, in order to confirm a question or assertion:

    Sed videone ego Pamphilippum cum fratre Epignomo? Atque is est,

    And he it is, Yes, it is he, Plaut. Stich. 4, 2, 4; so id. Truc. 1, 2, 24: Th. Mihin malum minitare? Ca. Atque edepol non minitabor, sed dabo, id. Curc. 4, 4, 15: Ch. Egon formidulosus? nemost hominum, qui vivat, minus. Th. Atque ita opust, Ter. Eun. 4, 6, 20.—
    7.
    In expressing a wish, atque utinam:

    Veritus sum arbitros, atque utinam memet possim obliscier! Att., Trag. Rel. p. 160 Rib.: videmus enim fuisse quosdam, qui idem ornate ac graviter, idem versute et subtiliter dicerent. Atque utinam in Latinis talis oratoris simulacrum reperire possemus!

    Cic. Or. 7, 22; so id. Rep. 3, 5, 8:

    Atque utinam pro decore etc.,

    Liv. 21, 41, 13:

    Atque utinam ex vobis unus etc.,

    Verg. E. 10, 35; id. A. 1, 575:

    Atque utinam... Ille vir in medio fiat amore lapis!

    Prop. 2, 9, 47; 3, 6, 15; 3, 7, 25; 3, 8, 19 al.—
    8.
    To connect an adversative clause, and often fully with tamen, and yet, notwithstanding, nevertheless.
    a.
    Absol.: Mihi quidem hercle non fit veri simile;

    atque ipsis commentum placet,

    Ter. And. 1, 3, 20 Ruhnk. (atque pro tamen, Don.):

    ego quia non rediit filius, quae cogito!... Atque ex me hic natus non est, sed ex fratre,

    id. Ad. 1, 1, 15 (Quasi dicat, ex me non est, et sic afficior: quid paterer si genuissem? Don.; cf. Acron. ap. Charis. p. 204 P.); Cic. Off. 3, 11, 48 Beier; id. Mur. 34, 71 Matth.:

    ceterum ex aliis negotiis, quae ingenio exercentur, in primis magno usui est memoria rerum gestarum... Atque ego credo fore qui, etc.,

    and yet I believe, Sall. J. 4, 1 and 3 Corte; id. C. 51, 35:

    observare principis egressum in publicum, insidere vias examina infantium futurusque populus solebat. Labor parentibus erat ostentare parvulos... Ac plerique insitis precibus surdas principis aures obstrepebant,

    Plin. Pan. 26.—
    b.
    With tamen:

    nihil praeterea est magnopere dicendum. Ac tamen, ne cui loco non videatur esse responsum, etc.,

    Cic. Fin. 2, 27, 85:

    discipulos dissimilis inter se ac tamen laudandos,

    id. de Or. 3, 10, 35; id. Rep. 1, 7, 12:

    Atque in his tamen tribus generibus etc.,

    id. Off. 3, 33, 118; id. Pis. 1, 3; 13, 30; id. Prov. Cons. 7, 16; 7, 15 fin. (cf. in reference to the last four passages Wund. Varr. Lectt. p. lviii. sq.):

    ac tamen initia fastigii etc.,

    Tac. A. 3, 29; 3, 56; 12, 56;

    14, 21: pauciores cum pluribus certasse, ac tamen fusos Germanos,

    id. H. 5, 16.—
    9.
    To connect a minor affirmative proposition (the assumptio or propositio minor of logical lang.) in syllogisms, now, but, but now (while atqui is used to connect either an affirmative or negative minor premiss: v. atqui): Scaptius quaternas postulabat. Metui, si impetrasset, ne tu ipse me amare desineres;

    ... Atque hoc tempore ipso impingit mihi epistulam etc.,

    Cic. Att. 6, 1, 6.—Sometimes the conclusion is to be supplied:

    nisi qui naturas hominum, penitus perspexerit, dicendo, quod volet, perficere non poterit. Atque totus hic locus philosophorum putatur proprius (conclusion: ergo oratorem philosophiam cognoscere oportet),

    Cic. de Or. 1, 12, 53 and 54.—
    10.
    In introducing a purpose (freq. in Cic.).
    a.
    A negative purpose, and esp. in anticipating an objection:

    Ac ne sine causa videretur edixisse,

    Cic. Phil. 3, 9, 24:

    Ac ne forte hoc magnum ac mirabile esse videatur,

    id. de Or. 2, 46, 191; so id. Fam. 5, 12, 30:

    Ac ne saepius dicendum sit,

    Cels. 8, 1:

    Ac ne forte roges, quo me duce, quo lare tuter,

    Hor. Ep. 1, 1, 13:

    Ac ne forte putes,

    id. ib. 2, 1, 208:

    Ac ne forte putes etc.,

    Ov. R. Am. 465 (Merkel, Et).—
    b.
    A positive purpose:

    Atque ut ejus diversa studia in dissimili ratione perspicere possitis, nemo etc.,

    Cic. Cat. 2, 5, 9:

    Atque ut omnes intellegant me etc.... dico etc.,

    id. Imp. Pomp. 8, 20; 2, 4; id. Clu. 14, 43; id. Sull. 2, 5; id. de Or. 3, 11, 40:

    Atque ut C. Flaminium relinquam etc.,

    id. Leg. 3, 9, 20; id. Fin. 3, 2, 4.—
    11.
    a.. In continuing a thought in assertions or narration, and, now, and now, Plaut. Aul. prol. 18: audistis, cum pro se diceret, genus orationis, etc.,... perspexistis. Atque in eo non solum ingenium ejus videbatis, etc., Cic. Cael. 19, 45; so id. de Or. 3, 32, 130; 2, 7, 27; 3, 10, 39 al.; Caes. B. G. 2, 29; Nep. Ages. 7, 3; 8, 1, Eum. 10, 3 Bremi; Tac. A. 14, 64; 15, 3; Verg. A. 9, 1; Sil. 4, 1 al.: ac si, sublato illo, depelli a vobis omne periculum judicarem, now if I, etc., Cic. Cat. 2, 2, 3:

    atque si etiam hoc natura praescribit, etc.,

    id. Off. 3, 6, 27; so Quint. 10, 1, 26; 10, 2, 8.—
    b.
    In introducing parentheses:

    vulgo credere, Penino (atque inde nomen et jugo Alpium inditum) transgressum,

    Liv. 21, 38:

    omne adfectus genus (atque ea maxime jucundam et ornatam faciunt orationem) de luxuria, etc.,

    Quint. 4, 3, 15 MSS., where Halm after Spalding reads et quae.
    c.
    At the conclusion of a discourse (not infreq. in Cic.): Atque in primis duabus dicendi partibus qualis esset, summatim breviterque descripsimus, And thus have we, then, briefly described, etc., Cic. Or. 15, 50:

    Ac de primo quidem officii fonte diximus,

    id. Off. 1, 6, 19:

    Ac de inferenda quidem injuria satis dictum est,

    id. ib. 1, 8, 27; id. Inv. 2, 39, 115 al.—
    V.
    In particular connections and phrases.
    A.
    Unus atque alter, one and the other; alius atque alius, one and another; now this, now that:

    unae atque alterae scalae,

    Sall. J. 60, 7:

    quarum (coclearum) cum unam atque alteram, dein plures peteret,

    id. ib. 93, 2:

    unum atque alterum lacum integer perfluit,

    Tac. H. 5, 6:

    dilatisque alia atque alia de causa comitiis,

    Liv. 8, 23, 17; Col. 9, 8, 10:

    alius atque alius,

    Tac. H. 1, 46; 1, 50 (v. alius, II. D.).—Also separated by several words:

    aliud ejus subinde atque aliud facientes initium,

    Sen. Ep. 32, 2.—
    B.
    Etiam atque etiam. again and again:

    temo Stellas cogens etiam atque etiam Noctis sublime iter, Enn., Trag. Rel. p. 39 Rib.: etiam atque etiam cogita,

    Ter. Eun. 1, 1, 11:

    etiam atque etiam considera,

    Cic. Div. in Caecil. 14, 46:

    monitos eos etiam atque etiam volo,

    id. Cat. 2, 12, 27.—So, semel atque iterum, Cic. Font. 26; id. Clu. 49; Tac. Or. 17; and:

    iterum atque iterum,

    Verg. A. 8, 527; Hor. S. 1, 10, 39.—
    C.
    Huc atque illuc, hither and thither, Cic. Q. Rosc. 37; id. de Or. 1, 40, 184; Verg. A. 9, 57; Ov. M. 2, 357; 10, 376; Tac. Agr. 10; id. H. 1, 85.—
    D.
    Longe atque late, far and wide, Cic. Marcell. 29:

    atque eccum or atque eccum video, in colloquial lang.: Heus vocate huc Davom. Atque eccum,

    but here he is, Ter. And. 3, 3, 48:

    Audire vocem visa sum modo militis. Atque eccum,

    and here he is, id. Eun. 3, 2, 2; so id. Hec. 4, 1, 8.—
    E.
    Atque omnia, in making an assertion general, and so generally:

    Atque in eis omnibus, quae sunt actionis, inest quaedam vis a natura data,

    Cic. de Or. 3, 59, 223:

    quorum (verborum) descriptus ordo alias alia terminatione concluditur, atque omnia illa et prima et media verba spectare debent ad ultimum,

    id. Or. 59, 200; id. de Or. 2, 64, 257: commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere, and so rather, etc., id. Off. 2, 23, 83:

    nihil acerbum esse, nihil crudele, atque omnia plena clementiae, humanitatis,

    id. ad Q. Fr. 1, 1, 8:

    Atque omnis vitae ratio sic constat, ut, quae probamus in aliis, facere ipsi velimus,

    Quint. 10, 2, 2.—
    F.
    With other conjunctions.
    1.
    After et:

    equidem putabam virtutem hominibus instituendo et persuadendo, non minis et vi ac metu tradi,

    Cic. de Or. 1, 58, 247:

    Magnifica vero vox et magno viro ac sapiente digna,

    id. Off. 3, 1, 1; id. Cael. 13:

    vanus aspectus et auri fulgor atque argenti,

    Tac. Agr. 32.:

    denuntiarent, ut ab Saguntinis abstineret et Carthaginem in Africam traicerent ac sociorum querimonias deferrent,

    Liv. 21, 6, 4:

    ubi et fratrem consilii ac periculi socium haberem,

    id. 21, 41, 2:

    et uti liter demum ac Latine perspicueque,

    Quint. 8, 3, 3:

    Nam et subtili plenius aliquid atque subtilius et vehementi remissius atque vehementius invenitur,

    id. 12, 10, 67. —
    2.
    After que, as in Gr. te kai: litterisque ac laudibus aeternare, Varr. ap. Non. p. 75, 20:

    submoverique atque in castra redigi,

    Liv. 26, 10:

    terrorem caedemque ac fugam fecere,

    id. 21, 52:

    mus Sub terris posuitque domos atque horrea fecit,

    Verg. G. 1, 182; 3, 434; id. A. 8, 486.—
    3.
    Before et:

    caelum ipsum ac mare et silvas circum spectantes,

    Tac. Agr. 32.—
    4.
    After neque (only in the poets and post - Aug. prose):

    nec clavis nec canis atque calix,

    Mart. 1, 32, 4: naturam Oceani atque aestus [p. 192] neque quaerere hujus operis est, ac multi retulere, Tac. Agr. 10:

    mediocritatem pristinam neque dissimulavit umquam ac frequenter etiam prae se tulit,

    Suet. Vesp. 12.—
    G.
    Atque repeated, esp. in arch. Lat.: Scio solere plerisque hominibus in rebus secundis atque prolixis atque prosperis animum excellere atque superbiam atque ferociam augescere atque crescere, Cato ap. Gell. 7, 3: Dicere possum quibus villae atque aedes aedificatae atque expolitae maximo opere citro atque ebore atque pavimentis Poenicis stent, Cato ap. Fest. p. 242 Mull.:

    atque ut C. Flamininum atque ea, quae jam prisca videntur, propter vetustatem relinquam,

    Cic. Leg. 3, 9, 20:

    omnem dignitatem tuam in virtute atque in rebus gestis atque in tua gravitate positam existimare,

    id. Fam. 1, 5, 8.—Esp. freq. in enumerations in the poets:

    Haec atque illa dies atque alia atque alia,

    Cat. 68, 152:

    Mavortia tellus Atque Getae atque Hebrus,

    Verg. G. 4, 463:

    Clioque et Beroe atque Ephyre Atque Opis et Asia,

    id. ib. 4, 343.—And sometimes forming a double connective, both— and = et—et:

    Multus ut in terras deplueretque lapis: Atque tubas atque arma ferunt crepitantia caelo Audita,

    Tib. 2, 5, 73:

    complexa sui corpus miserabile nati Atque deos atque astra vocat crudelia mater,

    Verg. E. 5, 23; Sil. 1, 93; v. Forbig ad Verg. l. l.
    ► Atque regularly stands at the beginning of its sentence or clause or before the word it connects, but in poetry it sometimes, like et and at, stands:
    a.
    In the second place:

    Jamque novum terrae stupeant lucescere solem, Altius atque cadant imbres,

    Verg. E. 6, 38 Rib., ubi v. Forbig.:

    Accipite ergo animis atque haec mea figite dicta,

    id. A. 3, 250, and 10, 104 (animis may, however, here be taken with Accipite, as in id. ib. 5, 304):

    Esto beata, funus atque imagines Ducant triumphales tuum,

    Hor. Epod. 8, 11; id. S. 1, 5, 4; 1, 6, 111; 1, 7, 12 (ubi v. Fritzsche).—
    b.
    In the third place:

    quod pubes hedera virente Gaudeant pulla magis atque myrto,

    Hor. C. 1, 25, 18; cf. at fin. (Vid. more upon this word in Hand, Turs. I. pp. 452-513.)

    Lewis & Short latin dictionary > adque

  • 7 atque

    atque or āc (atque is used before vowels and consonants, ac, in class. lang., only before consonants; v. infra, I.), conj. [at has regularly in the compound atque a continuative, as in atqui it has an adversative force; pr. and further, and besides, and also; cf. in Gr. pros de, pros de eti, eti kai, eti de, and te kai; v. at init., and for the change of form atque, ac, cf. neque, nec; in MSS. and inscriptions sometimes written adque, and sometimes by confusion atqui ], a copulative particle, and also, and besides, and even, and (indicating a close internal connection between single words or whole clauses; while et designates an external connection of diff. objects with each other, v. et; syn.: et, -que, autem, praeterea, porro, ad hoc, ad haec).
    I.
    In joining single words, which is its most common use.
    A.
    In gen. (The following representation is based on a collection of all the instances of the use of atque and ac in Cic. Imp. Pomp., Phil. 2, Tusc. 1, and Off. 1; in Caes. B. G. 1 and 2; in Sall. C.; and in Liv. 21; and wherever in the account either author or work is not cited, there atque or ac does not occur.)
    1.
    The form atque.
    a.
    Before vowels and h. —Before a (very freq.):

    sociorum atque amicorum,

    Cic. Imp. Pomp. 2, 6; 3, 7; id. Phil. 2, 13, 33; id. Tusc. 1, 34, 122; Caes. B. G. 1, 2; 1, 18; 1, 26; 2, 14; Sall. C. 5, 8; 7, 5; Liv. 21, 3; 21, 12.—Before e (very freq.):

    deposci atque expeti,

    Cic. Imp. Pomp. 2, 5; 6, 16; 10, 28; id. Phil, 2, 21, 51; 2, 21, 52; id. Tusc. 1, 20, 46; Caes. B. G. 1, 6; 1, 15; 1, 18; 2, 19; Sall. C. 14, 6; 49, 4; Liv. 21, 4; 21, 37.—Before i (very freq.):

    excitare atque inflammare,

    Cic. Imp. Pomp. 2, 6; 3, 7; 7, 18; id. Phil. 2, 15, 37; 2, 21, 50; id. Tusc. 1, 20, 46; 1, 40, 97; Caes. B. G. 1, 17; 1, 20; 1, 22; 2, 1 bis; Sall. C. 2, 3; 3, 5; 14, 4; Liv. 21, 4; 21, 6; 21, 10.—Before o (freq. in Cic.):

    honestissimus atque ornatissimus,

    Cic. Imp. Pomp. 7, 17; 8, 21; 11, 31; id. Off. 1, 25, 86; 1, 27, 94; Caes. B. G. 1, 40; 2, 14; Sall. C. 10, 6; Liv. 21, 8.—Before u (very rare), Cic. Imp. Pomp. 3, 7; 5, 11; 6, 15; Caes. B. G. 1, 26; 2, 20; Sall. C. 31, 6; 42, 1.—Before h (not infreq.):

    Sertorianae atque Hispaniensis,

    Cic. Imp. Pomp. 4, 10; 7, 19; id. Tusc. 1, 28, 69; id. Off. 1, 24, 87; Caes. B. G. 1, 19; 2, 9; 2, 10; Sall. C. 6, 1; 12, 2; Liv. 21, 37.—
    b.
    Before consonants.—Before b (very rare):

    Gallorum atque Belgarum,

    Caes. B. G. 1, 6; so,

    Cassius atque Brutus,

    Tac. A. 3, 76.—Before c (infreq. in Cic., freq. in Sall.):

    in portubus atque custodiis,

    Cic. Imp. Pomp. 6, 16; 8, 21; id. Phil. 2, 8, 18; id. Tusc. 1, 18, 42; id. Off. 1, 25, 88; Sall. C. 2, 3; 7, 4; 16, 3; 26, 4; 29, 3.—Before d (infreq.):

    superatam esse atque depressam,

    Cic. Imp. Pomp. 8, 21; id. Phil. 2, 44, 114: id. Off. 1, 6, 19; 1, 25, 85; 1, 33, 119; Sall. C. 4, 1; 20, 7; 20, 10.—Before f (infreq.):

    vitiis atque flagitiis,

    Cic. Imp. Pomp. 30, 72; id. Off. 1, 28, 98; 1, 28, 100; Caes. B. G. 1, 2; Sall. C. 1, 4; 2, 9; 11, 2.— Before g (very rare):

    dignitate atque gloria,

    Cic. Imp. Pomp. 4, 11; 5, 12:

    virtute atque gloria,

    Sall. C. 3, 2; 61, 9.—Before j (very rare):

    labore atque justitia,

    Sall. C. 10, 1; 29, 3.—Before l (rare):

    hilari atque laeto,

    Cic. Tusc. 1, 42, 100; id. Off. 1, 19, 64; Sall. C. 14, 3; 21, 2; 28, 4.—Before m (infreq. in Cic., once in Caes.):

    multae atque magnae,

    Cic. Imp. Pomp. 9, 23; 17, 50; id. Phil. 2, 39, 100; id. Off. 1, 29, 103; 1, 31, 110; Caes. B. G. 1, 34; Sall. C. 18, 4; 31, 7; 34, 1; 51, 1.—Before n (infreq.):

    adventu atque nomine,

    Cic. Imp. Pomp. 5, 13; 20, 60; id. Off. 1, 28, 101; Sall. C. 2, 2 bis. —Before p (infreq. in Cic.):

    magna atque praeclara,

    Cic. Imp. Pomp. 4, 10; 11, 31; 16, 48; id. Off. 1, 44, 156; Sall. C. 4, 1; 4, 4; 16, 2; 20, 3.—Before q (does not occur).—Before r (rare):

    se conlegit atque recreavit,

    Cic. Phil. 2, 24, 58.— Before s (rare in Cic.):

    provinciarum atque sociorum,

    Cic. Imp. Pomp. 1, 24, 71; id. Off. 1, 9, 30; 1, 21, 72; Sall. C. 2, 5; 2, 7; 6, 1.— Before t (infreq.):

    parietum atque tectorum,

    Cic. Phil. 2, 28, 69; id. Tusc. 1, 24, 57; id. Off. 1, 35, 126; Sall. C. 42, 2; 50, 3; 51, 38.—Before v (infreq.):

    gravis atque vehemens,

    Cic. Imp. Pomp. 9, 23; 9, 25; id. Tusc. 1, 23, 54; Sall. C. 1, 1; 12, 3; 45, 4; Liv. 21, 4; 21, 30.—
    2.
    The form ac before consonants.—Before b (very rare):

    sentientes ac bene meritos,

    Cic. Off. 1, 41, 149:

    feri ac barbari,

    Caes. B. G. 1, 31 and 33.—Before c (very rare):

    liberis ac conjugibus,

    Liv. 21, 30:

    Romae ac circa urbem,

    id. 21, 62.—Before d (freq. in Cic.):

    periculum ac discrimen,

    Cic. Imp. Pomp. 5, 12; 9, 23; 12, 33; id. Tusc. 1, 17, 40; 1, 28, 69; id. Off. 1, 14, 42:

    usus ac disciplina,

    Caes. B. G. 1, 40; 2, 31; Sall. C. 5, 4; 5, 8; 28, 1; Liv. 21, 10; 21, 18; 21, 19.—Before f (infreq.):

    opima est ac fertilis,

    Cic. Imp. Pomp. 6, 14; 7, 19; id. Tusc. 1, 1, 2; 1, 27, 66; id. Off. 1, 29, 103:

    potentissimos ac firmissimos,

    Caes. B. G. 1, 3; 1, 48; 2, 12;

    2, 13: pessuma ac flagitiosissima,

    Sall. C. 5, 9; Liv. 21, 17; 21, 20.—Before g (does not occur).—Before j (very rare):

    nobilitatis ac juventutis,

    Cic. Phil. 2, 15, 37.—Before l (not infreq. in Liv.), Cic. Imp. Pomp. 4, 9; 23, 66; id. Phil. 2, 22, 54; Caes. B. G. 1, 12; 1, 23; 2, 23; Liv. 21, 13; 21, 14; 21, 35.—Before m (not infreq. in Cic.):

    terrore ac metu,

    Cic. Imp. Pomp. 9, 23; 18, 54 bis; 20, 59; id. Tusc. 1, 40, 95; id. Off. 1, 30, 106; Caes. B. G. 1, 39; 2, 14; Sall. C. 2, 4; 10, 1; Liv. 21, 8; 21, 60.—Before n (not infreq. in Cic.):

    insedit ac nimis inveteravit,

    Cic. Imp. Pomp. 3, 7:

    gentes ac nationes,

    id. ib. 11, 31; 12, 35 bis; id. Phil. 2, 21, 50; id. Tusc. 1, 21, 48; Caes. B. G. 1, 20; 2, 28; Liv. 21, 32.—Before p (not infreq. in Cic., Caes., and Liv.):

    celeberrimum ac plenissimum,

    Cic. Imp. Pomp. 12, 33; 12, 35; 13, 36; id. Phil. 2, 15, 39; id. Tusc. 1, 17, 41; id. Off. 1, 20, 68; Caes. B. G. 1, 18; 1, 20; 2, 13; 2, 19; Sall. C. 5, 9; Liv. 21, 25; 21, 34; 21, 35.—Before q (does not occur).—Before r (infreq.):

    firmamenti ac roboris,

    Cic. Imp. Pomp. 4, 10; 8, 21; 15, 45; id. Off. 1, 5, 15; Caes. B. G. 1, 25; Liv. 21, 41; 21, 44.—Before s (freq. in Cic. and Liv., infreq. in Caes.):

    vectigalibus ac sociis,

    Cic. Imp. Pomp. 2, 4; 4, 10; 11, 30; id. Phil. 2, 27, 66; Caes. B. G. 1, 25; 1, 31; 1, 33; 2, 24; Liv. 21, 4; 21, 33 bis; 21, 36.—Before t (infreq. in Cic., freq. in Liv.):

    tantis rebus ac tanto bello,

    Cic. Imp. Pomp. 10, 27 bis; 19, 56; 20, 59; Caes. B. G. 1, 26; 1, 39; 2, 6; Liv. 21, 7 ter; 21, 10; 21, 14; 21, 25.—Before v (not in Cic., only once in Caes. and Sall., but freq. in Liv.):

    armatos ac victores,

    Caes. B. G. 1, 40:

    inconsulte ac veluti etc.,

    Sall. C. 42, 2:

    opera ac vineae,

    Liv. 21, 7; 21, 22; 21, 40; 21, 43. —(So in the phrases treated below: atque adeo, atque alter or alius, atque eccum, atque eo, atque etiam, atque illuc, atque is or hic, atque iterum, atque omnia, atque ut, atque late, atque sic, atque velut, but ac ne, ac si, and ac tamen).—With simul:

    Britannorum acies in speciem simul ac terrorem editioribus locis constiterat,

    Tac. Agr. 35:

    in se simul atque in Herculem,

    id. G. 34:

    suos prosequitur simul ac deponit,

    id. ib. 30; so,

    sociis pariter atque hostibus,

    id. H. 4, 73:

    innocentes ac noxios juxta cadere,

    id. A. 1, 48.—Hence, sometimes syn. with et—et, ut—ita, aeque ac; both—and, as—so, as well—as, as well as: hodie sero ac nequiquam [p. 190] voles, Ter. Heaut. 2, 3, 103 (cf. Cic. Quinct. 25, 79:

    verum et sero et nequidquam pudet): copia sententiarum atque verborum,

    Cic. Cael. 19, 45:

    omnia honesta atque inhonesta,

    Sall. C. 30, 4:

    nobiles atque ignobiles,

    id. ib. 20, 7:

    caloris ac frigoris patientia par,

    Liv. 21, 4; 6, 41; Vell. 2, 127:

    vir bonus et prudens dici delector ego ac tu,

    Hor. Ep. 1, 16, 32.—
    B.
    Esp.
    a.
    In a hendiadys:

    utinam isto animo atque virtute in summa re publica versari quam in municipali maluisset,

    with this virtuous feeling, Cic. Leg. 3, 16, 36:

    de conplexu ejus ac sinu,

    of his bosom embrace, id. Cat. 2, 10, 22:

    me eadem, quae ceteros, fama atque invidia vexabat, i. e. invidiosa fama,

    Sall. C. 3 fin.:

    clamore atque adsensu,

    shout of applause, Liv. 21, 3.—
    b.
    In joining to the idea of a preceding word one more important, and indeed, and even, and especially (v. Kritz ad Sall. J. 4, 3).
    (α).
    Absol.: Pa. Nempe tu istic ais esse erilem concubinam? Sc. Atque arguo me etc., yea and I maintain that I etc., Plaut. Mil. 2, 3, 66: Ph. Tun vidisti? Sc. Atque his quidem oculis, id. ib. 2, 4, 15: Ps. Ecquid habet is homo aceti in pectore? Ch. Atque acidissimi, id. Ps. 2, 4, 49; so id. Bacch. 3, 6, 9; id. Men. 1, 2, 40: Py. Cognoscitne (ea)? Ch. Ac memoriter, Ter. Eun. 5, 3, 6:

    Faciam boni tibi aliquid pro ista re ac lubens,

    and with a good will, id. Heaut. 4, 5, 15:

    rem difficilem (dii immortales) atque omnium difficillimam,

    and indeed, Cic. Or. 16, 52:

    magna diis immortalibus habenda est gratia atque huic ipsi Jovi Statori, etc.,

    and especially, id. Cat. 1, 5, 11:

    hebeti ingenio atque nullo,

    and in fact, id. Tusc. 5, 15, 45:

    ex plurimis periculis et insidiis atque ex media morte,

    and even, id. Cat. 4, 9:

    fratre meo atque eodem propinquo suo interfecto,

    and at the same time, Sall. J. 14, 11:

    intra moenia atque in sinu urbis,

    id. C. 52, 35.—
    (β).
    With adeo, and that too, and even:

    intra moenia atque adeo in senatu,

    Cic. Cat. 1, 2, 5:

    qui in urbe remanserunt atque adeo qui contra urbis salutem etc.,

    id. ib. 2, 12, 27:

    insto atque urgeo, insector, posco atque adeo flagito crimen,

    id. Planc. 19 fin.:

    non petentem atque adeo etiam absentem,

    Liv. 10, 5.—And with autem also added:

    atque adeo autem quor etc.,

    Ter. Eun. 5, 4, 42.—
    (γ).
    With etiam:

    id jam populare atque etiam plausibile factum est,

    and also, Cic. Div. in Caecil. 3, 8:

    ne Verginio commeatum dent atque etiam in custodia habeant,

    Liv. 3, 46.—
    (δ).
    With the dem. pron. hic, is:

    negotium magnum est navigare atque id mense Quintili,

    and besides, and that, and that too, Cic. Att. 5, 12; 1, 14:

    maximis defixis trabibus atque eis praeacutis,

    Caes. B. C. 1, 27:

    Asseres pedum XII. cuspidibus praefixis atque hi maximis ballistis missi,

    id. ib. 2, 2:

    duabus missis subsidio cohortibus a Caesare, atque his primis legionum duarum,

    id. B. G. 5, 15; id. B. C. 3, 70:

    flumen uno omnino loco pedibus atque hoc aegre transiri potest,

    id. B. G. 5, 18:

    ad celeritatem onerandi subductionesque paulo facit humiliores... atque id eo magis, quod, etc.,

    id. ib. 5, 1; cf. without id (perh. to avoid the repetition of the pron.): qua (sc. virtute) nostri milites facile superabant, atque eo magis, quod, etc., and that the more because etc., id. ib. 3, 8 fin.:

    dicendi artem apta trepidatione occultans atque eo validior,

    Tac. H. 1, 69; 2, 37; id. A. 4, 22; 4, 46.—
    II.
    In comparisons.
    A.
    Of equality (Rudd. II. p. 94; Zumpt, § 340); with par, idem, item, aequus, similis, juxta, talis, totidem, etc., as: et nota, quod ex hujus modi structura Graeca (sc. homoios kai, etc.) frequenter Latini ac et atque in significatione similitudinis accipiunt, Prisc. pp. 1192 and 1193 P.; cf. Gell. 10, 29; Lidd. and Scott, s. v. kai, III.:

    si parem sententiam hic habet ac formam,

    Plaut. Mil. 4, 6, 36: quom opulenti loquuntur pariter atque ignobiles, Enn. ap. Gell. 11, 4:

    Ecastor pariter hoc atque alias res soles,

    Plaut. Men. 5, 1, 52:

    pariter nunc opera me adjuves ac re dudum opitulata es,

    Ter. Phorm. 5, 3, 3:

    neque enim mihi par ratio cum Lucilio est ac tecum fuit,

    Cic. N. D. 3, 1, 3:

    parique eum atque illos imperio esse jussit,

    Nep. Dat. 3, 5:

    magistrum equitum pari ac dictatorem imperio fugavit,

    id. Hann. 5, 3:

    pariter patribus ac plebi carus,

    Liv. 2, 33: nam et vita est eadem et animus te erga idem ac fuit, Ter. Heaut. 2, 3, 24:

    In hanc argumentationes ex eisdem locis sumendae sunt atque in causam negotialem,

    Cic. Inv. 2, 23, 70:

    equi quod alii sunt ad rem militarem idonei, alii ad vecturam... non item sunt spectandi atque habendi,

    Varr. R. R. 2, 7, 15; id. L. L. 10, § 74 Mull.:

    cum ex provincia populi Romani aequam partem tu tibi sumpseris atque populo Romano miseris,

    Cic. Verr. 2, 3, 19:

    Modo ne in aequo (jure) hostes apud vos sint ac nos socii,

    Liv. 39, 37 (exs. with aeque; v. aeque, d); Cic. Verr. 2, 3, 83 fin.:

    et simili jure tu ulcisceris patrui mortem atque ille persequeretur fratris sui, si, etc.,

    id. Rab. Perd. 5; id. Phil. 1, 4; id. Agr. 1, 4 fin.:

    similem pavorem inde ac fugam fore, ac bello Gallico fuerit,

    Liv. 6, 28; Col. 5, 7, 3:

    contendant, se juxta hieme atque aestate bella gerere posse,

    Liv. 5, 6; cf. Drak. ad Liv. 1, 54, 9:

    faxo eum tali mactatum, atque hic est, infortunio,

    Ter. Phorm. 5, 9, 39; Cic. Vatin. 4, 10:

    cum totidem navibus atque erat profectus,

    Nep. Milt. 7, 4.—
    B.
    Of difference; with alius and its derivv., with dissimile, contra, contrarius, secus, etc., than:

    illi sunt alio ingenio atque tu,

    other than, different from, Plaut. Ps. 4, 7, 35 al.; v. the passages under alius, I. B. a:

    aliter tuum amorem atque est accipis,

    Ter. Heaut. 2, 3, 23 al.; v. the passages under aliter, 1. a.; cf.

    also aliorsum, II., and aliusmodi: quod est non dissimile atque ire in Solonium,

    Cic. Att. 2, 3:

    simulacrum in excelso collocare et, contra atque ante fuerat, ad orientem convertere,

    id. Cat. 3, 8, 20:

    vides, omnia fere contra ac dicta sint evenisse,

    id. Div. 2, 24 fin.; id. Verr. 2, 1, 46:

    qui versantur retro, contrario motu atque caelum,

    id. Rep. 6, 17, 17:

    membra paulo secus a me atque ab illo partita,

    id. de Or. 3, 30, 119:

    cujus ego salutem non secus ac meam tueri debeo,

    id. Planc. 1 fin. al.; v. contra, contrarius, secus, etc.—
    C.
    Sometimes, in cases of equality or difference, atque with ut or ac with si (with aliter affirm. Cic. appears to connect only atque ut, not ac si;

    once, however, non aliter, ac si,

    Cic. Att. 13, 51;

    v. aliter, 1. b.): pariter hoc fit atque ut alia facta sunt,

    Plaut. Am. 4, 1, 11:

    nec fallaciam Astutiorem ullus fecit poeta atque Ut haec est fabre facta a nobis,

    id. Cas. 5, 1, 6 sqq.:

    quod iste aliter atque ut edixerat decrevisset,

    Cic. Verr. 2, 1, 46:

    et qui suos casus aliter ferunt atque ut auctores aliis ipsi fuerunt, etc.,

    id. Tusc. 3, 30, 73:

    si mentionem fecerint, quo aliter ager possideretur atque ut ex legibus Juliis,

    id. Att. 2, 18, 2; 16, 13, c; cf. Wopk. Lect. Tull. 1, 15, p. 118; Dig. 43, 13, 11:

    Egnatii absentis rem ut tueare, aeque a te peto ac si mea negotia essent,

    just as if, Cic. Fam. 13, 43:

    tu autem similiter facis ac si me roges, etc.,

    id. N. D. 3, 3, 8:

    reliquis officiis, juxta ac si meus frater esset, sustentavit,

    id. Post. Red. in Sen. 8, 20:

    quod dandum est amicitiae, large dabitur a me non secus ac si meus esset frater,

    id. Mur. 4 fin.:

    haec sunt, tribuni, consilia vestra, non, hercule, dissimilia, ac si quis, etc.,

    Liv. 5, 5 fin. al. —
    D.
    More rare with nimis, in partem, pro eo, etc.;

    in Plaut. also with mutare or demutare = aliud esse: nimis bellus, atque ut esse maxume optabam, locus,

    Plaut. Bacch. 4, 4, 73:

    haud centensumam Partem dixi atque, otium rei si sit, possim expromere,

    id. Mil. 3, 1, 168: sane quam pro eo ac debui graviter molesteque tuli, just as was my duty, Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5:

    debeo sperare, omnes deos, qui huic urbi praesident, pro eo mihi, ac mereor, relaturos gratiam esse,

    Cic. Cat. 4, 2:

    pro eo, ac si concessum sit, concludere oportebit argumentationem,

    id. Inv. 1, 32, 54:

    non possum ego non aut proxime atque ille aut etiam aeque laborare,

    nearly the same as he, id. Fam. 9, 13, 2:

    neque se luna quoquam mutat atque uti exorta est semel,

    Plaut. Am. 1, 1, 118:

    num quid videtur demutare atque ut quidem Dixi?

    id. Mil. 4, 3, 37.—
    E.
    Sometimes the word indicating comparison (aeque, tantopere, etc.) is to be supplied from the connection (in the class. per. perh. used only once by Cassius in epist. style):

    nebula haud est mollis atque hujus est,

    Plaut. Cas. 4, 4, 21:

    quem esse amicum ratus sum atque ipsus sum mihi,

    id. Bacch. 3, 6, 20:

    quae suco caret atque putris pumex,

    Priap. 32, 7 (Mull., est putusque): digne ac mereor commendatus esse, Cass. ap. Cic. Fam. 12, 13; Dig. 2, 14, 4; 19, 2, 54.—
    F.
    Poet. or in post-Aug. prose with comparatives (for quam), than:

    amicior mihi nullus vivit atque is est,

    Plaut. Merc. 5, 2, 56:

    non Apollinis magis verum atque hoc responsum est,

    Ter. And. 4, 2, 15 Ruhnk.:

    Illi non minus ac tibi Pectore uritur intimo Flamma,

    Cat. 61, 172:

    haud minus ac jussi faciunt,

    Verg. A. 3, 561:

    Non tuus hoc capiet venter plus ac meus,

    Hor. S. 1, 1, 46 Bentl. and Heind. (cf. infra:

    nihilo plus accipias quam Qui nil portarit): qui peccas minus atque ego,

    id. ib. 2, 7, 96:

    Artius atque hedera procera adstringitur ilex,

    id. Epod. 15, 5; Suet. Caes. 14 Ruhnk. —
    G.
    In the comparison of two periods of time, most freq. with simul (v. examples under simul); ante- or post-class. with principio, statim:

    principio Atque animus ephebis aetate exiit,

    as soon as, Plaut. Merc. 1, 1, 40:

    judici enim, statim atque factus est, omnium rerum officium incumbit,

    Dig. 21, 1, 25:

    quamvis, statim atque intercessit, mulier competierat,

    ib. 16, 1, 24.—
    III.
    To connect a negative clause which explains or corrects what precedes; hence sometimes with potius (class.; in Cic. very freq., but rare in the poets), and not, and not rather.
    a.
    Absol.:

    Decipiam ac non veniam,

    Ter. Heaut. 4, 4, 6:

    si fidem habeat,... ac non id metuat, ne etc.,

    id. Eun. 1, 2, 60:

    perparvam vero controversiam dicis, ac non eam, quae dirimat omnia,

    Cic. Leg. 1, 20, 54:

    quasi nunc id agatur, quis ex tanta multitudine occiderit, ac non hoc quaeratur, eum, etc.,

    id. Rosc. Am. 33:

    si (mundum) tuum ac non deorum immortalium domicilium putes, nonne plane desipere videare?

    id. N. D. 2, 6, 17:

    nemo erat, qui illum reum ac non miliens condemnatum arbitraretur,

    id. Att. 1, 16:

    si hoc dissuadere est, ac non disturbare ac pervertere,

    id. Agr. 2, 37, 101:

    si res verba desideraret ac non pro se ipsa loqueretur,

    id. Fam. 3, 2 fin.: hoc te exspectare tempus tibi turpe est ac non ei rei sapientia tua te occurrere, Serv. ap. Cic. Fam. 4, 5, 6:

    velut destituti ac non qui ipsi destituissent,

    Liv. 8, 27; 7, 3 fin.:

    si mihi mea sententia proferenda ac non disertissimorum,

    Tac. Or. 1.—
    b.
    With potius:

    Quam ob rem scriba deducet, ac non potius mulio, qui advexit?

    Cic. Verr. 2, 3, 79 (B. and K., et):

    quis (eum) ita aspexit, ut perditum civem, ac non potius ut importunissimum hostem?

    id. Cat. 2, 6, 12.— Pliny the elder commonly employs in this sense atque non, not ac non:

    concremasse ea (scrinia) optuma fide atque non legisse,

    Plin. 7, 25, 26, § 94; 22, 24, 50, § 108; 29, 2, 9, § 29; 27, 9, 55, § 78; 31, 7, 39, § 73 et saep. —
    IV.
    In connecting clauses and beginning periods.
    1.
    In gen., and, and so, and even, and too: Pamph. Antiquam adeo tuam venustatem obtines. Bacch. Ac tu ecastor morem antiquom atque ingenium obtines, And you too, Ter. Hec. 5, 4, 20:

    atque illi (philosopho) ordiri placet etc.,

    Cic. de Or. 3, 47, 183: Africanus indigens mei? Minime hercle. Ac ne ego quidem illius, And I indeed not, etc., id. Lael. 9, 30; id. Fin. 5, 11, 33:

    cum versus facias, te ipsum percontor, etc.... Atque ego cum Graecos facerem, natus mare citra, Versiculos, etc.,

    Hor. S. 1, 10, 31:

    multa quippe et diversa angebant: validior per Germaniam exercitus, etc.... quos igitur anteferret? ac (i. e. similiter angebat), ne postpositi contumelia incenderentur,

    Tac. A. 1, 47:

    Minime, minime, inquit Secundus, atque adeo vellem maturius intervenisses,

    Tac. Or. 14:

    ac similiter in translatione, etc.,

    Quint. 3, 6, 77.—
    2.
    In adducing new arguments of similar force in favor of any assertion or making further statements about a subject, etc.; cf. Beier ad Cic. Off. 3, 11, 487.
    a.
    Absol.:

    maxima est enim vis vetustatis et consuetudinis: atque in ipso equo, cujus modo mentionem feci, si, etc.,

    and furthermore, and moreover, Cic. Lael. 19, 68: Atque, si natura confirmatura jus non erit, virtutes omnes tollentur, id. Leg. 1, 15, 42 B. and K. —
    b.
    Often with etiam:

    Atque alias etiam dicendi virtutes sequitur,

    Cic. Or. 40, 139:

    Atque hoc etiam animadvertendum non esse omnia etc.,

    id. de Or. 2, 61, 251; so id. Off. 1, 26, 90; id. N. D. 2, 11, 30; Col. 2, 2, 3.—
    c.
    Sometimes with quoque:

    Atque occidi quoque Potius quam cibum praehiberem,

    Plaut. Ps. 1, 3, 133; so Cic. N. D. 2, 12, 32; Col. 2, 13, 3, and Cels. 2, 3; 3, 22.—
    d.
    And even with quoque etiam: Atque ego [p. 191] quoque etiam, qui Jovis sum filius, Contagione etc., Plaut. Am. prol. 30.—
    3.
    In narration:

    aegre submoventes obvios intrare portam, qui adducebant Philopoemenem, potuerunt: atque conferta turba iter reliquum clauserat,

    Liv. 39, 49; 5, 21 fin.:

    completur caede, quantum inter castra murosque vacui fuit: ac rursus nova laborum facies,

    Tac. H. 3, 30; cf. Caes. B. C. 2, 28 fin. and 2, 29 init.
    4.
    In introducing comparisons, atque ut, atque velut (mostly poet., esp. in epic poetry):

    Atque ut perspicio, profecto etc.,

    Plaut. Capt. 3, 4, 53:

    ac veluti magno in populo cum saepe coorta est Seditio.... Sic cunctus pelagi cecidit fragor, etc.,

    Verg. A. 1, 148; so id. G. 4, 170; id. A. 2, 626; 4, 402; 4, 441; 6, 707; 9, 59; 10, 405; 10, 707; 10, 803; 11, 809; 12, 365; 12, 521; 12, 684; 12, 715;

    12, 908: Inclinare meridiem Sentis ac, veluti stet volucris dies, Parcis deripere etc.,

    Hor. C. 3, 28, 6; Val. Fl. 6, 664;

    and so, Ac velut in nigro jactatis turbine nautis, etc.... Tale fuit nobis Manius auxilium,

    Cat. 68, 63 (for which Sillig and Muller read:

    Hic velut, etc.): Atque ut magnas utilitates adipiscimur, etc.,

    Cic. Off. 2, 5, 16:

    Atque ut hujus mores veros amicos parere non potuerunt, sic etc.,

    id. Lael. 15, 54.—
    5.
    In connecting two acts or events.
    a.
    In the order of time, and then; hence the ancient grammarians assume in it the notion of quick succession, and explain it, though improperly, as syn. with statim, ilico, without any accompanying copulative, v. Gell. 10, 29; Non. p. 530, 1 sq. (only in the poets and histt.): Atque atque accedit muros Romana juventus (the repetition of the atque represents the approach step by step), Enn. ap. Gell. and Non. l. l. (Ann. v. 527 Mull.): Quo imus una;

    ad prandium? Atque illi tacent,

    And then they are silent, Plaut. Capt. 3, 1, 19:

    Ubi cenamus? inquam, atque illi abnuunt,

    and upon this they shake their head, id. ib. 3, 1, 21; id. Ep. 2, 2, 33:

    dum circumspecto atque ego lembum conspicor,

    id. Bacch. 2, 3, 45; so id. Merc. 2, 1, 32; 2, 1, 35; id. Most. 5, 1, 9:

    lucernam forte oblitus fueram exstinguere: Atque ille exclamat derepente maximum,

    and then he suddenly exclaims, id. ib. 2, 2, 57: cui fidus Achates It comes... atque illi Misenum in litore sicco Ut venere, vident, etc., and as they thus came, etc., Verg. A. 6, 162:

    dixerat, atque illi sese deus obtulit ultro,

    Stat. Th. 9, 481; 12, 360; Liv. 26, 39, 16; Tac. H. 3, 17:

    tum Otho ingredi castra ausus: atque illum tribuni centurionesque circumsistunt,

    id. ib. 1, 82. —Sometimes with two imperatives, in order to indicate vividly the necessity of a quicker succession, or the close connection between two actions:

    cape hoc argentum atque defer,

    Ter. Heaut. 4, 7, 3:

    abi domum ac deos comprecare,

    id. Ad. 4, 5, 65:

    tace modo ac sequere hac,

    id. ib. 2, 4, 16:

    Accipe carmina atque hanc sine tempora circum hederam tibi serpere,

    Verg. E. 8, 12; id. G. 1, 40; 3, 65; 4, 330:

    Da auxilium, pater, atque haec omina firma,

    id. A. 2, 691; 3, 89; 3, 250; 3, 639; 4, 424; 9, 90; 10, 624; 11, 370.—
    b.
    In the order of thought, and so, and thus, and therefore.
    (α).
    Absol.:

    si nunc de tuo jure concessisses paululum, Atque adulescenti morigerasses,

    and so, Ter. Ad. 2, 2, 10.—
    (β).
    With ita or sic:

    Ventum deinde ad multo angustiorem rupem, atque ita rectis saxis, etc.,

    Liv. 21, 36; Plin. 10, 58, 79, § 158:

    ac sic prope innumerabiles species reperiuntur,

    Quint. 12, 10, 67.—
    c.
    Connecting conclusion and condition, so, then (cf. at, II. F.):

    non aliter quam qui adverso vix flumine lembum Remigiis subigit, si bracchia forte remisit, Atque illum praeceps prono rapit alveus amni,

    Verg. G. 1, 203 (here explained by statim by Gell. 10, 29, and by Servius, but thus its connective force is wholly lost; cf. also Forbig ad h. l. for still another explanation).—
    6.
    (As supra, I. c.) To annex a thought of more importance:

    Satisne videtur declarasse Dionysius nihil esse ei beatum, cui semper aliqui terror impendeat? atque ei ne integrum quidem erat, ut ad justitiam remigraret,

    Cic. Tusc. 5, 21, 62; id. Tull. 4:

    hoc enim spectant leges, hoc volunt, incolumem esse civium conjunctionem, quam qui dirimunt, eos morte... coercent. Atque hoc multo magis efficit ipsa naturae ratio,

    id. Off. 3, 5, 23; id. Fam. 6, 1, 4: hac spe lapsus Induciomarus... exsules damnatosque tota Gallia magnis praemiis ad se allicere coepit;

    ac tantam sibi jam iis rebus in Gallia auctoritatem comparaverat, ut, etc.,

    Caes. B. G. 5, 55 fin.; Nep. Hann. 13, 2; Quint. 1, 10, 16.—Hence also in answers, in order to confirm a question or assertion:

    Sed videone ego Pamphilippum cum fratre Epignomo? Atque is est,

    And he it is, Yes, it is he, Plaut. Stich. 4, 2, 4; so id. Truc. 1, 2, 24: Th. Mihin malum minitare? Ca. Atque edepol non minitabor, sed dabo, id. Curc. 4, 4, 15: Ch. Egon formidulosus? nemost hominum, qui vivat, minus. Th. Atque ita opust, Ter. Eun. 4, 6, 20.—
    7.
    In expressing a wish, atque utinam:

    Veritus sum arbitros, atque utinam memet possim obliscier! Att., Trag. Rel. p. 160 Rib.: videmus enim fuisse quosdam, qui idem ornate ac graviter, idem versute et subtiliter dicerent. Atque utinam in Latinis talis oratoris simulacrum reperire possemus!

    Cic. Or. 7, 22; so id. Rep. 3, 5, 8:

    Atque utinam pro decore etc.,

    Liv. 21, 41, 13:

    Atque utinam ex vobis unus etc.,

    Verg. E. 10, 35; id. A. 1, 575:

    Atque utinam... Ille vir in medio fiat amore lapis!

    Prop. 2, 9, 47; 3, 6, 15; 3, 7, 25; 3, 8, 19 al.—
    8.
    To connect an adversative clause, and often fully with tamen, and yet, notwithstanding, nevertheless.
    a.
    Absol.: Mihi quidem hercle non fit veri simile;

    atque ipsis commentum placet,

    Ter. And. 1, 3, 20 Ruhnk. (atque pro tamen, Don.):

    ego quia non rediit filius, quae cogito!... Atque ex me hic natus non est, sed ex fratre,

    id. Ad. 1, 1, 15 (Quasi dicat, ex me non est, et sic afficior: quid paterer si genuissem? Don.; cf. Acron. ap. Charis. p. 204 P.); Cic. Off. 3, 11, 48 Beier; id. Mur. 34, 71 Matth.:

    ceterum ex aliis negotiis, quae ingenio exercentur, in primis magno usui est memoria rerum gestarum... Atque ego credo fore qui, etc.,

    and yet I believe, Sall. J. 4, 1 and 3 Corte; id. C. 51, 35:

    observare principis egressum in publicum, insidere vias examina infantium futurusque populus solebat. Labor parentibus erat ostentare parvulos... Ac plerique insitis precibus surdas principis aures obstrepebant,

    Plin. Pan. 26.—
    b.
    With tamen:

    nihil praeterea est magnopere dicendum. Ac tamen, ne cui loco non videatur esse responsum, etc.,

    Cic. Fin. 2, 27, 85:

    discipulos dissimilis inter se ac tamen laudandos,

    id. de Or. 3, 10, 35; id. Rep. 1, 7, 12:

    Atque in his tamen tribus generibus etc.,

    id. Off. 3, 33, 118; id. Pis. 1, 3; 13, 30; id. Prov. Cons. 7, 16; 7, 15 fin. (cf. in reference to the last four passages Wund. Varr. Lectt. p. lviii. sq.):

    ac tamen initia fastigii etc.,

    Tac. A. 3, 29; 3, 56; 12, 56;

    14, 21: pauciores cum pluribus certasse, ac tamen fusos Germanos,

    id. H. 5, 16.—
    9.
    To connect a minor affirmative proposition (the assumptio or propositio minor of logical lang.) in syllogisms, now, but, but now (while atqui is used to connect either an affirmative or negative minor premiss: v. atqui): Scaptius quaternas postulabat. Metui, si impetrasset, ne tu ipse me amare desineres;

    ... Atque hoc tempore ipso impingit mihi epistulam etc.,

    Cic. Att. 6, 1, 6.—Sometimes the conclusion is to be supplied:

    nisi qui naturas hominum, penitus perspexerit, dicendo, quod volet, perficere non poterit. Atque totus hic locus philosophorum putatur proprius (conclusion: ergo oratorem philosophiam cognoscere oportet),

    Cic. de Or. 1, 12, 53 and 54.—
    10.
    In introducing a purpose (freq. in Cic.).
    a.
    A negative purpose, and esp. in anticipating an objection:

    Ac ne sine causa videretur edixisse,

    Cic. Phil. 3, 9, 24:

    Ac ne forte hoc magnum ac mirabile esse videatur,

    id. de Or. 2, 46, 191; so id. Fam. 5, 12, 30:

    Ac ne saepius dicendum sit,

    Cels. 8, 1:

    Ac ne forte roges, quo me duce, quo lare tuter,

    Hor. Ep. 1, 1, 13:

    Ac ne forte putes,

    id. ib. 2, 1, 208:

    Ac ne forte putes etc.,

    Ov. R. Am. 465 (Merkel, Et).—
    b.
    A positive purpose:

    Atque ut ejus diversa studia in dissimili ratione perspicere possitis, nemo etc.,

    Cic. Cat. 2, 5, 9:

    Atque ut omnes intellegant me etc.... dico etc.,

    id. Imp. Pomp. 8, 20; 2, 4; id. Clu. 14, 43; id. Sull. 2, 5; id. de Or. 3, 11, 40:

    Atque ut C. Flaminium relinquam etc.,

    id. Leg. 3, 9, 20; id. Fin. 3, 2, 4.—
    11.
    a.. In continuing a thought in assertions or narration, and, now, and now, Plaut. Aul. prol. 18: audistis, cum pro se diceret, genus orationis, etc.,... perspexistis. Atque in eo non solum ingenium ejus videbatis, etc., Cic. Cael. 19, 45; so id. de Or. 3, 32, 130; 2, 7, 27; 3, 10, 39 al.; Caes. B. G. 2, 29; Nep. Ages. 7, 3; 8, 1, Eum. 10, 3 Bremi; Tac. A. 14, 64; 15, 3; Verg. A. 9, 1; Sil. 4, 1 al.: ac si, sublato illo, depelli a vobis omne periculum judicarem, now if I, etc., Cic. Cat. 2, 2, 3:

    atque si etiam hoc natura praescribit, etc.,

    id. Off. 3, 6, 27; so Quint. 10, 1, 26; 10, 2, 8.—
    b.
    In introducing parentheses:

    vulgo credere, Penino (atque inde nomen et jugo Alpium inditum) transgressum,

    Liv. 21, 38:

    omne adfectus genus (atque ea maxime jucundam et ornatam faciunt orationem) de luxuria, etc.,

    Quint. 4, 3, 15 MSS., where Halm after Spalding reads et quae.
    c.
    At the conclusion of a discourse (not infreq. in Cic.): Atque in primis duabus dicendi partibus qualis esset, summatim breviterque descripsimus, And thus have we, then, briefly described, etc., Cic. Or. 15, 50:

    Ac de primo quidem officii fonte diximus,

    id. Off. 1, 6, 19:

    Ac de inferenda quidem injuria satis dictum est,

    id. ib. 1, 8, 27; id. Inv. 2, 39, 115 al.—
    V.
    In particular connections and phrases.
    A.
    Unus atque alter, one and the other; alius atque alius, one and another; now this, now that:

    unae atque alterae scalae,

    Sall. J. 60, 7:

    quarum (coclearum) cum unam atque alteram, dein plures peteret,

    id. ib. 93, 2:

    unum atque alterum lacum integer perfluit,

    Tac. H. 5, 6:

    dilatisque alia atque alia de causa comitiis,

    Liv. 8, 23, 17; Col. 9, 8, 10:

    alius atque alius,

    Tac. H. 1, 46; 1, 50 (v. alius, II. D.).—Also separated by several words:

    aliud ejus subinde atque aliud facientes initium,

    Sen. Ep. 32, 2.—
    B.
    Etiam atque etiam. again and again:

    temo Stellas cogens etiam atque etiam Noctis sublime iter, Enn., Trag. Rel. p. 39 Rib.: etiam atque etiam cogita,

    Ter. Eun. 1, 1, 11:

    etiam atque etiam considera,

    Cic. Div. in Caecil. 14, 46:

    monitos eos etiam atque etiam volo,

    id. Cat. 2, 12, 27.—So, semel atque iterum, Cic. Font. 26; id. Clu. 49; Tac. Or. 17; and:

    iterum atque iterum,

    Verg. A. 8, 527; Hor. S. 1, 10, 39.—
    C.
    Huc atque illuc, hither and thither, Cic. Q. Rosc. 37; id. de Or. 1, 40, 184; Verg. A. 9, 57; Ov. M. 2, 357; 10, 376; Tac. Agr. 10; id. H. 1, 85.—
    D.
    Longe atque late, far and wide, Cic. Marcell. 29:

    atque eccum or atque eccum video, in colloquial lang.: Heus vocate huc Davom. Atque eccum,

    but here he is, Ter. And. 3, 3, 48:

    Audire vocem visa sum modo militis. Atque eccum,

    and here he is, id. Eun. 3, 2, 2; so id. Hec. 4, 1, 8.—
    E.
    Atque omnia, in making an assertion general, and so generally:

    Atque in eis omnibus, quae sunt actionis, inest quaedam vis a natura data,

    Cic. de Or. 3, 59, 223:

    quorum (verborum) descriptus ordo alias alia terminatione concluditur, atque omnia illa et prima et media verba spectare debent ad ultimum,

    id. Or. 59, 200; id. de Or. 2, 64, 257: commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere, and so rather, etc., id. Off. 2, 23, 83:

    nihil acerbum esse, nihil crudele, atque omnia plena clementiae, humanitatis,

    id. ad Q. Fr. 1, 1, 8:

    Atque omnis vitae ratio sic constat, ut, quae probamus in aliis, facere ipsi velimus,

    Quint. 10, 2, 2.—
    F.
    With other conjunctions.
    1.
    After et:

    equidem putabam virtutem hominibus instituendo et persuadendo, non minis et vi ac metu tradi,

    Cic. de Or. 1, 58, 247:

    Magnifica vero vox et magno viro ac sapiente digna,

    id. Off. 3, 1, 1; id. Cael. 13:

    vanus aspectus et auri fulgor atque argenti,

    Tac. Agr. 32.:

    denuntiarent, ut ab Saguntinis abstineret et Carthaginem in Africam traicerent ac sociorum querimonias deferrent,

    Liv. 21, 6, 4:

    ubi et fratrem consilii ac periculi socium haberem,

    id. 21, 41, 2:

    et uti liter demum ac Latine perspicueque,

    Quint. 8, 3, 3:

    Nam et subtili plenius aliquid atque subtilius et vehementi remissius atque vehementius invenitur,

    id. 12, 10, 67. —
    2.
    After que, as in Gr. te kai: litterisque ac laudibus aeternare, Varr. ap. Non. p. 75, 20:

    submoverique atque in castra redigi,

    Liv. 26, 10:

    terrorem caedemque ac fugam fecere,

    id. 21, 52:

    mus Sub terris posuitque domos atque horrea fecit,

    Verg. G. 1, 182; 3, 434; id. A. 8, 486.—
    3.
    Before et:

    caelum ipsum ac mare et silvas circum spectantes,

    Tac. Agr. 32.—
    4.
    After neque (only in the poets and post - Aug. prose):

    nec clavis nec canis atque calix,

    Mart. 1, 32, 4: naturam Oceani atque aestus [p. 192] neque quaerere hujus operis est, ac multi retulere, Tac. Agr. 10:

    mediocritatem pristinam neque dissimulavit umquam ac frequenter etiam prae se tulit,

    Suet. Vesp. 12.—
    G.
    Atque repeated, esp. in arch. Lat.: Scio solere plerisque hominibus in rebus secundis atque prolixis atque prosperis animum excellere atque superbiam atque ferociam augescere atque crescere, Cato ap. Gell. 7, 3: Dicere possum quibus villae atque aedes aedificatae atque expolitae maximo opere citro atque ebore atque pavimentis Poenicis stent, Cato ap. Fest. p. 242 Mull.:

    atque ut C. Flamininum atque ea, quae jam prisca videntur, propter vetustatem relinquam,

    Cic. Leg. 3, 9, 20:

    omnem dignitatem tuam in virtute atque in rebus gestis atque in tua gravitate positam existimare,

    id. Fam. 1, 5, 8.—Esp. freq. in enumerations in the poets:

    Haec atque illa dies atque alia atque alia,

    Cat. 68, 152:

    Mavortia tellus Atque Getae atque Hebrus,

    Verg. G. 4, 463:

    Clioque et Beroe atque Ephyre Atque Opis et Asia,

    id. ib. 4, 343.—And sometimes forming a double connective, both— and = et—et:

    Multus ut in terras deplueretque lapis: Atque tubas atque arma ferunt crepitantia caelo Audita,

    Tib. 2, 5, 73:

    complexa sui corpus miserabile nati Atque deos atque astra vocat crudelia mater,

    Verg. E. 5, 23; Sil. 1, 93; v. Forbig ad Verg. l. l.
    ► Atque regularly stands at the beginning of its sentence or clause or before the word it connects, but in poetry it sometimes, like et and at, stands:
    a.
    In the second place:

    Jamque novum terrae stupeant lucescere solem, Altius atque cadant imbres,

    Verg. E. 6, 38 Rib., ubi v. Forbig.:

    Accipite ergo animis atque haec mea figite dicta,

    id. A. 3, 250, and 10, 104 (animis may, however, here be taken with Accipite, as in id. ib. 5, 304):

    Esto beata, funus atque imagines Ducant triumphales tuum,

    Hor. Epod. 8, 11; id. S. 1, 5, 4; 1, 6, 111; 1, 7, 12 (ubi v. Fritzsche).—
    b.
    In the third place:

    quod pubes hedera virente Gaudeant pulla magis atque myrto,

    Hor. C. 1, 25, 18; cf. at fin. (Vid. more upon this word in Hand, Turs. I. pp. 452-513.)

    Lewis & Short latin dictionary > atque

  • 8 adhuc

    ăd-huc, adv.
    I.
    Prop., of place, to this place, hitherto, thus far (designating the limit, inclusive of the whole space traversed: hence often joined with usque; cf.

    ad, A. 1. B.): conveniunt adhuc utriusque verba,

    thus far, to this point, the statements of both agree, Plaut. Truc. 4, 3, 20:

    adhuc ea dixi, causa cur Zenoni non fuisset,

    Cic. Fin. 4, 16, 44; cf. Auct. Her. 1, 9, 16:

    his oris, quas angulo Baeticae adhuc usque perstrinximus,

    Mel. 3, 6, 1.—Hence, in the desig. of measure or degree, so far, to such a degree:

    et ipse Caesar erat adhuc impudens, qui exercitum et provinciam invito senatu teneret,

    Cic. Fam. 16, 11, 4; so Liv. 21, 18, 4; Quint. 2, 19, 2; 8, 5, 20.—More frequently,
    II.
    Transf.
    A.
    Of time, until now, hitherto, as yet (designating the limit, together with the period already passed; cf.

    ad, 1. B.): res adhuc quidem hercle in tuto est,

    Plaut. Merc. 2, 3, 48:

    celabitur itidem ut celata adhuc est,

    Ter. Phorm. 4, 3, 20:

    sicut adhuc fecerunt, speculabuntur,

    Cic. Cat. 1, 2, 6:

    ille vidit non modo, quot fuissent adhuc philosophorum de summo bono, sed quot omnino esse possent sententiae,

    id. Fin. 5, 6, 16:

    haec adhuc (sc. acta sunt): sed ad praeterita revertamur,

    id. Att. 5, 20; so ib. 3, 14 fin.; 5, 17, 46; id. Agr. 3, 1, 1:

    Britanni, qui adhuc pugnae expertes,

    Tac. Agr. 37; so Curt. 7, 7, 8 al.—With usque or semper:

    usque adhuc actum est probe,

    Plaut. Mil. 2, 6, 107; so id. Ps. 4, 7, 14; Ter. And. 1, 5, 27; id. Ad. 4, 4, 23; 5, 4, 5; id. Hec. 4, 1, 29; Cic. Rep. 2, 20:

    quod adhuc semper tacui et tacendum putavi,

    Cic. de Or. 1, 26, 119.—With dum in subordinate propositions, for the purpose of more accurate desig. of time:

    quae adhuc te carens, dum hic fui, sustentabam,

    what I have endured during the whole time that I have been here, until now, Plaut. Capt. 5, 1, 4:

    adhuc dum mihi nullo loco deesse vis, numquam te confirmare potuisti,

    Cic. Fam. 16, 4; so ib. 18.—Hence the adverbial expression (occurring once in Plautus): adhuc locorum, until now, hitherto: ut adhuc locorum feci, faciam sedulo, Capt. 2, 3, 25.— Adhuc denotes not merely a limitation of time in the present, but also, though more rarely, like usque eo and ad id tempus, and the Engl. as yet, in the past:

    adhuc haec erant, ad reliqua alacri tendebamus animo,

    Cic. Div. 2, 2, 4:

    Abraham vero adhuc stabat,

    Vulg. Gen. 18, 22:

    unam adhuc a te epistulam acceperam,

    Cic. Att. 7, 2:

    cum adhuc sustinuisset multos dies,

    Vulg. Act. 18, 18:

    scripsi etiam illud quodam in libello... disertos me cognōsse nonnullos, eloquentem adhuc neminem,

    id. de Or. 1, 21:

    una adhuc victoria Carus Metius censebatur,

    Tac. Agr. 45.—
    B.
    Adhuc non, or neque adhuc, not as yet, not to this time: nihil adhuc, nothing as yet, or not at all as yet: numquam adhuc, never as yet, never yet:

    cupidissimi veniendi maximis injuriis affecti, adhuc non venerunt,

    Cic. Verr. 2, 2, 27, 65:

    me adhuc non legisse turpe utrique nostrum est,

    id. Fam. 7, 24, 7; so id. 3, 8, 25; 6, 14; 14, 6, 2; Mart. 7, 89, 10:

    cui neque fulgor adhuc nec dum sua forma recessit,

    Verg. A. 11, 70:

    nihil adhuc peccavit etiam,

    Plaut. Pers. 4, 4, 78:

    nihil adhuc est, quod vereare,

    Ter. Heaut. 1, 2, 1:

    sed quod quaeris, quando, qua, quo, nihil adhuc scimus,

    Cic. Fam. 9, 7, 4; so 9, 17, 7; Caes. B. C. 3, 57; Nep. Milt. 5:

    numquam etiam quicquam adhuc verborum est prolocutus perperam,

    Plaut. Am. 1, 1, 92; cf. id. Capt. 5, 2, 7.—
    C.
    For etiam nunc, yet, still; to denote continuance (apparently not used by Cic.):

    stertis adhuc?

    are you still snoring? Pers. 3, 58;

    adhuc tranquilla res est,

    it is still quiet, Ter. Ph. 3, 1, 15; so id. Ad. 1, 2, 42:

    Ephesi regem est consecutus fluctuantem adhuc animo,

    Liv. 33, 49, 7; so 21, 43, 14; Tac. A. 1, 8, 17; id. H. 2, 44, 73; 4, 17; id. Germ. 28; Suet. Aug. 56, 69; Plin. Ep. 4, 13, 1; Curt. 8, 6, 18: quinque satis fuerant; nam sex septemve libelli est nimium: quid adhuc ludere, Musa, juvat? why play still, still more, or further? Mart. 8, 3; so id. 4, 91.—
    D.
    Hence also to denote that a thing is still remaining or existing:

    at in veterum comicorum adhuc libris invenio,

    I yet find in the old comic poets, Quint. 1, 7, 22:

    quippe tres adhuc legiones erant,

    were still left, Tac. H. 3, 9; so id. G. 34; id. Ann. 2, 26; Mart. 7, 44, 1.—With vb. omitted:

    si quis adhuc precibus locus, exue mentem,

    Verg. A. 4, 319.—
    E.
    To denote that a thing has only reached a certain point, now first, just now: cum adhuc ( now for the first time) naso odos obsecutus es meo, da vicissim meo gutturi gaudium, Plaut. Curc. 1, 2, 9:

    gangraenam vero, si nondum plane tenet, sed adhuc incipit, curare non difficillimum est,

    Cels. 5, 26, 34; so Mart. 13, 102.—Hence, with deinde or aliquando following:

    quam concedis adhuc artem omnino non esse, sed aliquando,

    Cic. de Or. 1, 58, 246:

    senatus priusquam edicto convocaretur ad curiam concurrit, obseratisque adhuc foribus, deinde apertis, tantas mortuo gratias agit, etc.,

    Suet. Tit. 11; so Tac. A. 11, 23.—
    F.
    To denote that a thing had reached a certain limit before another thing happened (in prose only after Livy), still, yet, while yet:

    inconditam multitudinem adhuc disjecit,

    he dispersed the multitude while yet unarranged, Tac. A. 3, 42.—
    G.
    For etiam, insuper, praeterea, to denote that a thing occurs beside or along with another (belonging perhaps only to popular language, hence once in Plaut., and to the post-Aug. per.), besides, further, moreover:

    addam minam adhuc istic postea,

    Plaut. Truc. 5, 18:

    unam rem adhuc adiciam,

    Sen. Q. N. 4, 8:

    sunt adhuc aliquae non omittendae in auro differentiae,

    Plin. 33, 2, 10, § 37; so Quint. 2, 21, 6; 9, 4, 34; Val. Fl. 8, 429; Tac. A. 1, 17; id. Agr. 29; ib. 33; Flor. 1, 13, 17; Vulg. Amos, 4, 7; ib. Joan. 16, 12; ib. Heb. 11, 32.—
    H.
    In later Lat. adhuc is used like etiam in the Cic. per., = eti, yet, still, for the sake of emphasis in comparisons; then, if it cnhances the comparative, it stands before it; but follows it, if that which the comp. expresses is added by way of augmentation; as, he has done a still greater thing, and he has still done a greater thing (this is the view of Hand, Turs. I. p. 166):

    tum Callicles adhuc concitatior,

    Quint. 2, 15, 28:

    adhuc difficilior observatio est per tenores,

    id. 1, 5, 22:

    si marmor illi (Phidiae), si adhuc viliorem materiem obtulisses, fecisset, etc.,

    Sen. Ep. 85, 34:

    adhuc diligentius,

    Plin. 18, 4: cui gloriae amplior [p. 36] adhuc ex opportunitate cumulus accessit, Suet. Tib. 17:

    Di faveant, majora adhuc restant,

    Curt. 9, 6, 23; so Quint. 10, 1, 99; Tac. G. 19; Suet. Ner. 10.
    I.
    Adhuc sometimes = adeo, even (in the connection, et adhuc, -que adhuc; v. adeo, II.).
    a.
    Ita res successit meliusque adhuc, Plaut. Bacch. 4, 9, 18:

    Tellurem Nymphasque et adhuc ignota precatur flumina,

    Verg. A. 7, 137:

    Nil parvum sapias et adhuc sublimia cures,

    Hor. Ep. 1, 12, 15; so ib. 2, 2, 114; Liv. 22, 49, 10; Sen. Ep. 49, 4.—
    b.
    Absol.:

    gens non astuta nec callida aperit adhuc secreta pectoris licentiā joci,

    Tac. G. 22:

    cetera similes Batavis, nisi quod ipso adhuc terrae suae solo et caelo acrius animantur,

    ib. 29, 3 (cf.: ipse adeo under adeo, II., and at the end); so Stat. S. 1, 2, 55.—See more upon this word, Hand, Turs. I. pp. 156-167.

    Lewis & Short latin dictionary > adhuc

  • 9 tum

        tum adv., of time    [3 TA-].—Of time past, then, at that time, in those times: placuit tum id mihi, T.: qui tum vexare cupiebant: vastae tum in his locis solitudines erant, L.: Caere, opulento tum oppido, L.: tum Staienus condemnatus est, i. e. in that trial.—In emphatic opposition to other advv. of time: tu nunc tibi Id laudi ducis quod tum fecisti inopiā? T.: quae tabula, tum imperio tuo revolsa, nunc a me tamen deportata est: Et tum sicca, prius creberrima fontibus, Ide, O.—Of time present (only in orat. obliq., for nunc), now, at this time, then: quando autem se, si tum non sint, pares hostibus fore? if they were not now so, L.—Of time future, then, in that case, if that be done, thereupon: Tum meae... Vocis accedet bona pars, H.: confer sudantes, ructantes... tum intelleges, etc.: agedum, dictatorem creemus... Pulset tum mihi lictorem, qui sciet, etc., L.—Of time indefinite, then, at such a time, in such circumstances, in this instance, if so: nam quid agimus, cum sevocamus animum?... quid, inquam, tum agimus, nisi, etc.?—Repeated, tum... tum, sometimes... sometimes, now... now, at one time... at another: tum hoc mihi probabilius, tum illud videtur: dictator tum appellare tum adhortari milites, L.—Of succession in time, then, thereupon, next, afterwards, forthwith: conlocari iussit hominem in aureo lecto... Tum ad mensam eximiā formā pueros iussit consistere: tum, prope iam perculsis aliis tribunis, A. Virginius Caesoni capitis diem dicit, L.—In a series, repeated, or with other advv. or conjj. varying the expression: ducem Hannibali unum e concilio datum (a Iove), tum ei ducem illum praecepisse ne respiceret, illum autem respexisse, tum visam beluam vastam, etc.: tum... alias... tum... alias: tum... tum... aliquando: tum... tum... aut... aut: modo... tum autem.—Fig., of succession in thought, and then, besides, also, moreover, again, further, on the other hand: Quot me censes homines iam deverberasse, Hospites tum civīs? as well as, T.: faciendum est igitur nobis ut... veteranorum, tum legionis Martiae quartaeque consensus... confirmetur.—After a general clause with cum, introducing a particular or emphatic assertion: cum... tum, as... so, while... also, not only... but also, as... so especially: Quom id mihi placebat, tum uno ore omnes omnia Bona dicere, T.: cum omnium rerum simulatio vitiosa est, tum amicitiae repugnat maxime: movet patres conscriptos cum causa tum auctor, L.—Cum, followed by tum vero, tum maxime, tum praecipue or tum inprimis, while... in particular, not only... but especially, while... above all, not only... but chiefly: cum haec sunt videnda, tum vero illud est hominis magni, etc.: cum infamia atque indignitas rei impediebat, tum maxime quod, etc., Cs.: cum multa non probo, tum illud inprimis quod, etc.— Cum, followed by tum certe, tum nimirum, tum etiam, tum quoque or tum praeterea, while... at least, as... so assuredly, both... and as well, not only... but moreover: at cum de plurimis eadem dicit, tum certe de maximis: cum memoriter, tum etiam amice, etc.: cum potestas maior, tum vir quoque potestati par, etc., L.—Referring to a temporal clause, with cum.—Of coincidence of definite time, tum... cum, or cum... tum, at the time when, at a time when, even when, already when: tum, quom gratum mihi esse potuit, nolui, T.: cum minime videbamur, tum maxime philosophabamur: tum mittendos legatos fuisse cum Perseus Graecas urbes obsideret, L.—Of succession in time, then, next, at once, forthwith: id cum Sulla fecisset, tum ante oppidum Nolam Samnitium castra cepit: cum muros defensoribus nudasset, tum Afros ad subruendum murum mittit, L.—Of indefinite time, tum... cum, or cum... tum, at the time when, at a time when, at such times as, whenever: omnis praedictio mali tum probatur cum ad praedictionem cautio adiungitur: tum cum sine pondere suci Mobilibus ventis arida facta volant, O.—With ubi, of succession in time, then, next, at once, forthwith: ubi eorum dolorem cognovi, tum meum animum in illos proposui: ubi spectaculi tempus venit, tum orta vis, L.—Of indefinite time, ubi... tum, whenever: Post ubi tempust promissa iam perfici, Tum coacti necessario se aperiunt, T.—With postquam or postea quam, of succession in definite time, then, at once: tum vero postquam res sociorum ante oculos prope suos ferri vidit, suum id dedecus ratus, etc., L.: posteaquam e portu piratae exierunt, tum coeperunt quaerere homines, etc., as soon as.—In indefinite time, then, always: postquam commoditas prava dicendi copiam consecuta est, tum malitia praevertere urbīs adsuevit.—With ut, ut... tum, or tum... ut, when, after, as soon as: ut vero accessit cohortatio... tum vero filium seduxit: ut vero aquam ingressi sunt, tum utique egressis rigere corpora, L.—With quando, tum... quando, or quando... tum, when, as soon as: utinam tum essem natus quando Romani dona accipere coepissent.—With dum, then, meanwhile: dum se glomerant... tum pondere turris Procubuit, V.—With quam diu, then, so long: qui, quam tibi amicus non modo tum fuerit quam diu tecum in provinciā fuit, verum, etc.—With a relative, then, at that time: Quā tempestate Paris Helenam innuptis iunxit nuptiis, Ego tum gravida expletis iam fui ad pariendum mensibus, C. poët.—With an abl absol., then, thereafter, at once: ut morte eius nuntiatā tum denique bellum confectum arbitraretur: ita rebus divinis peractis tum de bello dictator rettulit, L.—Fig., in a conclusion after cum or si, then, therefore, consequently, in that case: cum magnus numerus deesset, tum iste homo coepit, etc.: quid tum quaeso, si hoc pater resciverit? T.: Si quidem me amaret, tum istuc prodesset, T. —In particular phrases, iam tum, already at that time, as soon as that: iam tum erat suspitio Dolo malo haec fieri, T.: ut mihi iam tum divinasse ille videatur hanc urbem esse, etc.—Tum demum or tum denique, then only, then at length, then at last, not till then, as late as that: tum demum Liscus, quod antea tacuerat, proponit, Cs.: quo cum venerimus, tum denique vivemus.—Tum primum, tum primo, or tum deinde, then first, then for the first time, not till then: ludorum gratiā, quos tum primum anniversarios in circo facere constituisset: tum primo, L.: quas cum solus pertulisset, tum deinde comitia conlegae subrogando habuit, L.— Hic tum, at this point, just here, just then: hic tum iniectus est hominibus scrupulus.—With emphatic particles, tum vero, tum enim vero, or enim vero tum, then indeed, just then, at that crisis, then if not before, then: discedit a Melino Cluentia. tum vero illa egregia mater palum exsultare... coepit: Quae postquam frustra temptata rogumque parari... Sensit, Tum vero gemitūs... Edidit, O.—Tum quidem, at that time, thereupon, then at least: et tum quidem incolumis exercitum liberavit; post triennium autem, etc.—Ne tum quidem, not even then: num quis horum miser hodie? ne tum quidem, post spiritum extremum.—Tum maxime or tum cum maxime, especially at that time, chiefly then, just then, precisely at that time: quem provincia tum maxime exspectabat: regi, tum maxime captivos ex Illyrico vendenti, at that very time, L.—Etiam tum, even then, even at that time, even already, even yet: totum se Servilio etiam tum tradidit: Ipsa ego non longos etiam tum scissa capillos, not yet long, O.—Tum quoque, also then, then likewise, then as before, then too, then once more, even then: tum quoque homini plus tribui quam necessitati: tum quoque multis milibus Latinorum in civitatem acceptis, L.—Tum autem, and then, besides further, moreover, nay even, statim se ad hominis egentis, tum autem iudicis, familiaritatem se applicavit: tanta enim tempestas cooritur... tum autem nives proluit, etc., Cs.— Tum ipsum, at that very time, just then, even then: id quod aliquando posset accidere, ne tum ipsum accideret, timere.—Quid tum? what then? what next? what further?: dic; cras est mihi Iudicium. quid tum? T.: videsne abundare me otio? A. quid tum?
    * * *
    then, next; besides; at that time

    cum...tum -- not only...but also

    Latin-English dictionary > tum

  • 10 tum

    tum, adv. demonstr., of time [pronom. demonstr. stems to-, ta-; Gr. to, seen in ita, tam, etc.; cf. quom or cum], then.
    I.
    Absol.
    A.
    Referring to a time previously specified.
    1.
    To a definite past time.
    (α).
    To a period of time in which something was or happened (opp. later periods) = illis temporibus:

    is dictu'st ollis popularibus olim Qui tum vivebant homines,

    Enn. Ann. v. 308 Vahl.:

    quod tum erat res in pecore et locorum possessionibus, i. e. Romuli temporibus,

    Cic. Rep. 2, 9, 16:

    cum illi male dicerent, quod tum fieri licebat, i. e. Periclis temporibus,

    id. de Or. 3, 34, 138:

    erat omnino tum mos ut faciles essent in suum cuique tribuendo,

    id. Brut. 21, 85; cf. id. Tusc. 1, 46, 111:

    vastae tum in his locis solitudines erant,

    Liv. 1, 4, 6; 2, 6, 8; 3, 29, 3; 4, 6, 12; 42, 62, 11;

    44, 9, 4: ut tum erant tempora,

    Nep. Att. 1, 2; 12, 3; Liv. 1, 3, 3; 1, 8, 4; 2, 7, 4; 2, 9, 8; 2, 50, 2; 2, 63, 6;

    39, 6, 7 and 9.—With illis temporibus: nam jam tum illis temporibus fortius... loquebantur quam pugnabant,

    Nep. Thras. 2, 4.—
    (β).
    Referring to a point of time, then, at that time:

    insigneita fere tum milia militum octo Duxit,

    Enn. Ann. v. 336 Vahl.: ut jacui exsurgo;

    ardere censui aedis: ita tum confulgebant,

    Plaut. Am. 5, 1, 15:

    jam duo restabant fata tum,

    id. Bacch. 4, 9, 35; id. Cist. 1, 3, 14: quot eras annos gnatus tum, quom, etc.? Me Septuennis, nam tum dentes mihi cadebant primulum, id. Men. 5, 9, 56; id. Merc. prol. 66; id. Most. 1, 2, 49; id. Am. 2, 1, 56; Ter. And. 1, 1, 82: sic igitur tum se levis ac diffusilis aether... undique flexit. Lucr. 5, 467; 5, 837; 5, 911; 5, 432;

    5, 942: atque huic anno proximus Sulla consule et Pompejo fuit. Tum P. Sulpicii in tribunatu, cottidie contionantis, totum genus dicendi cognovimus,

    Cic. Brut. 89, 306; id. Ac. 2, 22, 69:

    scribit Eudemum Pheras venisse, quae erat urbs in Thessalia tum admodum nobilis,

    id. Div. 1, 25, 53; id. Rep. 2, 37, 63:

    hi tum in Asia rhetorum principes,

    id. Brut. 91, 316; id. Sest. 11, 26; id. Planc. 37, 90; id. Quint. 61, 170; id. Fam. 9, 21, 2:

    hoc tum veritus Caesar Pharum prehendit,

    Caes. B. C. 3, 112:

    eodem anno a Campanis Cumae, quam Graeci tum urbem tenebant, capiuntur,

    Liv. 4, 44, 13; 1, 7, 14; 2, 9, 5;

    2, 37, 7: praetores tum duos Latium habebat,

    id. 8, 3, 9:

    Aemilius, cujus tum fasces erant, dictatorem dixit,

    id. 8, 12, 13; 5, 8, 4; 22, 46, 6;

    1, 7, 12: tum Athenis perpetui archontes esse desierunt,

    Vell. 1, 8, 3:

    tum Cimbri et Teutoni transcendere Rhenum,

    id. 2, 8, 3; Val. Max. 1, 5, 3; Tac. H. 4, 49; 3, 57:

    non timido, non ignavo cessare tum licuit,

    Curt. 3, 11, 5:

    Archiae, qui tum maximum magistratum Thebis obtinebat,

    Nep. Pelop. 3, 2; id. Phoc. 3, 3.—With in eo tempore: eum quem virile secus tum in eo tempore habebat, Asell. ap. Gell. 2, 13, 5.—Repeated by anaphora:

    quae nox omnium temporum conjurationis acerrima fuit. Tum Catilinae dies exeundi, tum ceteris manendi condicio, tum descriptio... constituta est, tum tuus pater, etc.,

    Cic. Sull. 18, 52; cf. Lucr. 5, 1377; 5, 1399.—
    (γ).
    Esp., referring to a former state, implying that it no longer exists:

    quaesivit ex lege illa Cornelia quae tum erat,

    Cic. Clu. 20, 55:

    cum sententias Oppianicus, quae tum erat potestas, palam ferri velle dixisset,

    id. ib. 27, 75:

    Caere, opulento tum oppido,

    Liv. 1, 2, 3; 3, 52, 3:

    praetores aerarii (nam tum a praetoribus tractabatur aerarium), etc.,

    Tac. H. 4, 9.—
    (δ).
    Expressly opposed to present time (hodie, nunc, hoc tempore, etc.; class. and very freq.; but in post-Aug. writers tunc is regularly used): prius non is eras qui eras;

    nunc is factu's qui tum non eras,

    Plaut. Trin. 4, 2, 138:

    tu nunc tibi Id laudi ducis quod tum fecisti inopia?

    Ter. Ad. 1, 2, 25; id. Hec. 3, 3, 48:

    quae tabula, tum imperio tuo revulsa, nunc a me tamen reportata est,

    Cic. Verr. 2, 2, 46, § 112:

    tum imperator populi Romani deos patrios reportabat, nunc praetor ejusdem populi eosdem illos deos... auferebat,

    id. ib. 2, 4, 35, § 77; cf. id. ib. 2, 4, 35, § 78; 2, 5, 20, § 51; id. Clu. 31, 86; id. Planc. 9, 22; id. Quint. 22, 71; id. Phil. 14, 8, 21; id. Leg. 2, 22, 57; Caes. B. C. 3, 17; Liv. 5, 3, 5; 6, 15, 11; 10, 9, 6.—
    (ε).
    Opposed to another time specified:

    itaque tum eos exire jussit. Post autem e provincia litteras ad conlegium misit, se, etc.,

    Cic. N. D. 2, 4, 11:

    itaque ut tum carere rege, sic pulso Tarquinio nomen regis audire non poterat,

    id. Rep. 2, 30, 53; id. Mil. 21, 55:

    sicut legatorum antea, ita tum novorum colonorum caede imbutis armis,

    Liv. 4, 31, 7; 39, 22, 10; 9, 36, 1; 2, 52, 7; 4, 2, 10; 4, 57, 11;

    21, 17, 1: et tum sicca, prius celeberrima fontibus, Ide,

    Ov. M. 2, 218; Verg. A. 11, 33; Nep. Arist. 2, 3; id. Ham. 11, 7.—
    (ζ).
    In the historians in applying general statements or truths to the state of affairs spoken of: communi enim fit vitio naturae ut invisis atque incognitis rebus... vehementius exterreamur;

    ut tum accidit,

    Caes. B. C. 2, 4; 3, 68; id. B. G. 7, 3; 2, 6; id. B. C. 1, 80:

    foedera alia aliis legibus, ceterum eodem modo omnia fiunt. Tum ita factum accepimus,

    Liv. 1, 24, 4; 1, 32, 14; 21, 31, 12.—
    (η).
    Denoting coincidence or inner connection with an action before mentioned = a temporal clause (tum = cum hoc fieret), then, on that occasion:

    quis tum non ingemuit?

    Cic. Vatin. 13, 31:

    ne tum quidem hominum venustatem et facetias perspicere potuisti? i. e. cum coronam auream imponebant,

    id. Fl. 31, 76: apud imperitos tum illa dicta sunt;

    nunc agendum est subtilius,

    id. Fin. 4, 27, 74:

    itaque tum Stajenus condemnatus est,

    i. e. in that trial, id. Clu. 36, 101; id. Sen. 7, 22:

    M. Porcius Cato qui, asper ingenio, tum lenem mitemque senatorem egit,

    Liv. 45, 25; Val. Max. 8, 3, 3:

    sed tum supplicia dis... decernuntur,

    Tac. A. 3, 64; 3, 72:

    Graecia tum potuit Priamo quoque flenda videri,

    Ov. M. 14, 474.—

    With the occasion referred to specified in the same clause: Manlius... ex petulanti scurra in discordiis civitatis ad eam columnam tum suffragiis populi pervenerat,

    Cic. Clu. 13, 39:

    emisti tum in naufragio hujus urbis... tum, inquam, emisti ut, etc.,

    id. Prov. Cons. 4, 7.—Repeated by anaphora: et Capitolinis injecit sedibus ignes. Tum statua Nattae, tum simulacra deorum, Romulusque et Remus cum altrice belua vi fulminis icti conciderunt, Cic. Div. 2, 20, 45;

    so repeated seven times,

    id. Rep. 1, 40, 62.—
    (θ).
    Redundant, the time of the action being clear without it (esp. in Cic.):

    atque hoc tum judicio facto... tamen Avitus Oppianicum reum statim non facit,

    Cic. Clu. 20, 56:

    itaque tum ille inopia et necessitate coactus ad Caepasios confugit,

    id. ib. 20, 57; id. Brut. 23, 90; 39, 145; 43, 161; cf. id. Sull. 18, 51, where tum redundant occurs six times successively.—
    2.
    In oblique discourse, referring to the time of the speaker, = nunc in direct discourse:

    quando autem se, si tum non sint, pares hostibus fore?

    if they were not now so, Liv. 3, 62, 1:

    (dixit Sempronius)... nec tum agrum plebi, sed sibi invidiam quaeri,

    id. 4, 44, 9; 4, 57, 4:

    moenia eos tum transcendere non Italiae modo, sed etiam urbis Romanae,

    id. 21, 35, 9; 5, 21, 7 (in this use nunc is also freq.).—
    3.
    Referring to indefinite time.
    (α).
    Then, at such a time of the year, day, etc., at such a season:

    tum denique tauros in gregem redigo (after Lyra rises),

    Varr. R. R. 2, 5, 12; 1, 35 fin.; Col. 11, 2, 87.—
    (β).
    With the force of an indefinite temporal clause, at such a time, in such circumstances, i. e. when such a thing happens as has happened:

    qui (porci) a partu decimo die habentur puri, ab eo appellantur sacres, quod tum ad sacrificium idonei habentur primum,

    Varr. R. R. 2, 4, 16; 2, 7, 13:

    deinde cibum sequitur somnus... quia plurima tum se corpora conturbant (i. e. cum cibum ceperunt),

    Lucr. 4, 957; 3, 599; 4, 892; 4, 919;

    4, 1030: quam regionem cum superavit animus... finem altius se efferendi facit. Tum enim sui similem et levitatem et calorem adeptus... nullam in partem movetur,

    Cic. Tusc. 1, 19, 43; 1, 31, 75; 3, 23, 55; 4, 24, 54; Tac. Dial. 7.—
    (γ).
    With the force of a conditional clause, then, in this instance, if so: immo res omnis relictas habeo prae quod tu velis. Ph. Tum tu igitur, qua causa missus es ad portum, id expedi (i. e. si ita est), Plaut. Stich. 2, 2, 39; id. Most. 5, 1, 55; id. As. 1, 1, 93; 2, 2, 64; 3, 3, 36; id. Aul. 3, 6, 31; id. Capt. 3, 4, 108; 4, 2, 78: non potitus essem;

    fuisset tum illos mi aegre aliquot dies,

    Ter. Phorm. 1, 3, 7; id. Eun. 2, 2, 50; 5, 1, 23; id. Hec. 3, 5, 12:

    ego C. Caesaris laudibus desim, quas, etc.? Tum hercule me confitear non judicium aliquod habuisse,

    Cic. Planc. 39, 93: scribant aliquid Isocrateo more...;

    tum illos existimabo non desperatione formidavisse genus hoc,

    id. Or. 70, 235; id. Font. 21, 49 (17, 39); id. Tusc. 1, 35, 85; id. Fam. 9, 8, 2; Ov. H. 18 (19), 81: vellem tam ferax saeculum haberemus...;

    tum ego te primus hortarer, etc.,

    Plin. Ep. 4, 15, 8.—
    4.
    Referring to future time.
    (α).
    To a definite time before mentioned:

    ut sit satius perdere Quam aut nunc manere tam diu, aut tum persequi,

    i. e. after my future return, Ter. Ad. 2, 2, 27:

    jam nunc mente prospicio quae tum studia hominum, qui concursus futuri sint,

    Cic. Div. in Caecin. 13, 42; id. Verr. 1, 13, 37; 1, 10, 30; id. Prov. Cons. 7, 17; id. Marcell. 9, 30:

    tum meae... Vocis accedet bona pars,

    Hor. C. 4, 2, 45.—
    (β).
    With the force of a conditional clause (cf. 3. b, supra), then, in this instance, if so: specta, tum scies. Plaut. Bacch. 4, 9, 100; cf.:

    quom videbis, tum scies,

    id. ib. 1, 2, 37: tuom incendes genus;

    Tum igitur aquae erit tibi cupido, etc.,

    id. Trin. 3, 2, 50; id. Curc. 2, 3, 17:

    confer sudantes, ructantes, refertos epulis... tum intelleges, etc.,

    Cic. Tusc. 5, 34, 100; id. Planc. 18, 45; id. Phil. 2, 45, 115:

    agedum, dictatorem creemus... Pulset tum mihi lictorem qui sciet, etc.,

    Liv. 2, 29, 12; Cic. Phil. 10, 3, 6; id. Or. 23, 78; 71, 235; Liv. 4, 22, 11; 5, 16, 10; 9, 11, 4.—
    B.
    Referring to a time subsequent to a time mentioned, then, thereupon.
    1.
    Simple sequence in time.
    (α).
    Time proper (only of an immediate sequence;

    otherwise deinde, postea, etc., are used): tum cum corde suo divum pater atque hominum rex Effatur, etc.,

    Enn. Ann. 179:

    dico ei quo pactod eam viderim erilem nostram filiam sustollere. Extimuit tum illa,

    Plaut. Cist. 2, 3, 9; id. Bacch. 3, 3, 29; id. As. 4, 1, 58: tum ille egens forte adplicat Primum ad Chrysidis patrem se. Ter. And. 5, 4, 21; id. Eun. 3, 1, 17; Cato, R. R. 48 (49); 135 (136); so id. ib. 112 (113): equos quinto anno... amittere binos (dentes);

    tum renascentes eis sexto anno impleri,

    Varr. R. R. 2, 7, 2 sq.: collo [p. 1909] cari jussit hominem in aureo lecto, abacosque complures ornavit... Tum ad mensam eximia forma pueros jussit consistere, eosque, etc., Cic. Tusc. 5, 21, 61:

    dixerat hoc ille, cum puer nuntiavit venire ad eum Laelium... Tum Scipio e cubiculo est egressus, etc.,

    id. Rep. 1, 12, 18; id. Div. 2, 66, 135; id. Clu. 14, 40; id. Cat. 3, 5, 10; id. Ac. 2, 5, 13; id. Div. 1, 35, 77:

    hostes suos ab oppugnatione reduxerunt. Tum suo more conclamaverunt ut, etc.,

    Caes. B. G. 5, 26; cf. id. ib. 7, 64; 5, 43 fin.;

    5, 48: adsurgentem ibi regem cuspide ad terram adfixit. Tum spolia caputque abscisum spiculo gerens... hostes fudit,

    Liv. 4, 19, 5; 5, 21, 1; 1, 26, 9; 1, 18, 10; 1, 20, 1; 1, 22, 6; 1, 28, 4; 1, 28, 9; 2, 24, 4;

    3, 8, 11, etc.: tum Caesar cum exercitu Thessaliam petit,

    Vell. 2, 52, 1; Val. Max. 5, 1, 3; Curt. 4, 3, 7; Tac. A. 3, 28; 11, 35; id. H. 4, 84; Ov. M. 2, 122; 4, 80; 7, 121; 10, 481; 14, 386; Flor. 1, 13, 12; Gell. 1, 19, 5; 1, 23, 5.—
    (β).
    In partic., foll. by an abl. absol.:

    tum, prope jam perculsis aliis tribunis, A. Verginius Caesoni capitis diem dicit,

    Liv. 3, 11, 9; 8, 32, 1; 10, 29, 12:

    tum omni spe perdita, Meherdates dolo ejus vincitur, traditurque victori,

    Tac. A. 12, 15; 12, 16:

    tum, ferro extracto, confestim exanimatus est,

    Nep. Epam. 9, 4.—
    (γ).
    Implying a connection between two events, hence, under these circumstances, accordingly, thereupon:

    at pater omnipotens ira tum percitus acri... Phaethonta... Deturbavit in terram,

    Lucr. 5, 399:

    madefactum iri Graeciam sanguine... tum neque te ipsum non esse commotum, Marcumque Varronem et M. Catonem... vehementer esse perterritos,

    Cic. Div. 1, 32, 68; cf. id. ib. 1, 34, 76; Caes. B. G. 4, 25; cf. id. ib. 5, 49; 5, 51;

    7, 59: quippe quibus nec domi spes prolis, nec cum finitimis conubia essent. Tum ex consilio patrum Romulus legatos circa vicinas gentes misit,

    Liv. 1, 9, 2; 3, 26, 1; 3, 31, 7; 4, 45, 7.—
    2.
    Enumeration of a series of events; the co-ordinate clauses introduced by tum... tum, or primum (primo)... deinde... tum, etc.
    (α).
    Succession of time proper:

    ducem Hannibali unum e concilio datum (a Jove), tum ei ducem illum praecepisse ne respiceret, illum autem respexisse, tum visam beluam vastam, etc.,

    Cic. Div. 1, 24, 49; 1, 27, 57; 2, 28, 58 sq.:

    primo... deinde... tum... tum,

    id. Fin. 1, 16, 50; 5, 23, 65; id. Tusc. 5, 2, 5:

    primum... deinde... tum... postremo,

    id. N. D. 2, 1, 3; 3, 3, 6: primum colonos inde Romanos expulit: inde in Latinam viam transgressus, etc., inde Lavinium recepit; tum deinceps Corbionem, Vitelliam;

    postremum, etc.,

    Liv. 2, 39, 4:

    primi consules sub jugum missi, tum ut quisque gradu proximus erat, tum deinceps singulae legiones,

    id. 9, 6, 1:

    primo... deinde... tum... tum,

    id. 21, 22, 8; id. praef. 9; 3, 28, 8: 5, 39, 7;

    23, 23, 6: deinde... deinde... Tum... post quas, etc.,

    Curt. 3, 3, 24: primum... deinde... deinde... tum... postea, Masur. Gabin. ap. Gell. 5, 13, 5; Gai. Inst. 4, 60.—
    (β).
    So in partic.: tum (also hic, et;

    not deinde or postea), to denote the succession of speakers in dialogue: immo duas dabo, inquit adulescens... Tum senex ille: Si vis, inquit, quattuor sane dato,

    Plaut. Stich. 4, 1, 46 dub.:

    tum Piso... inquit, etc. Tum Quintus... inquit, etc. Hic ego... inquam, etc. Tum ille... inquit, etc. Tum Piso... inquit, etc. Et ille ridens... inquit, etc. Tum Piso exorsus est, etc.,

    Cic. Fin. 5, 1, 2 sqq.:

    tum Atticus... inquit, etc. Tum ille... inquit, etc. Tum Brutus, etc. Tum ille, etc. Tum Atticus, etc. Tum Pomponius... inquit, etc.,

    id. Brut. 3, 11 sqq., and through the whole treatise; cf. id. Ac. 1, 2, 4; 1, 3, 9; 1, 4, 13; 1, 12, 43 and 44; 2, 19, 63; id. N. D. 1, 6, 15 sqq.; id. Rep. 1, 13, 19 sqq.; Liv. 7, 10, 2 sqq.; 23, 12, 8; Tac. Dial. 3; 15; 25; 42; Gell. 3, 1, 11 sqq.; 18, 1, 9 sqq.; Ov. M. 14, 594.—
    (γ).
    Transf., of sequence or succession of thought, passing into mere co-ordination (v. C. 2. b, g), then... again... furthermore:

    qui mi in cursu obstiterit, faxo vitae is obstiterit suae. Prius edico ne quis, etc. Tum pistores scrofipasci qui, etc. Tum piscatores.... Tum lanii autem qui, etc.,

    Plaut. Capt. 4, 2, 28; 4, 2, 34; 4, 2, 39: (res familiaris) primum bene parta sit, tum quam plurimis se utilem praebeat, deinde augeatur ratione, diligentia, etc., Cic. Off. 1, 26, 92; id. Ac. 2, 47, 146; id. Tusc. 1, 28, 68 sq.; 5, 40, 117; id. Ac. 2, 10, 30; id. de Or. 1, 42, 190; id. Cat. 4, 3, 5; id. Agr. 1, 2, 5; id. Clu. 2, 6; Liv. 3, 26, 11.—
    C.
    Hence, as co-ordinating conjunction, introducing an additional assertion, or thought.
    1.
    Alone, = praeterea, and then, besides, also, moreover, on the other hand (freq. in ante-class. style and in Cic.;

    rare in Livy and post-Aug. prose): argenti aurique advexit multum, lanam purpuramque multam... tum Babylonica peristromata, etc.,

    Plaut. Stich. 2, 3, 54; id. Rud. 2, 4, 10; id. Bacch. 4, 3, 71; 4, 8, 17; id. Ps. 3, 2, 78; id. Aul. 1, 2, 6; 1, 3, 16; id. Men. 5, 5, 41; id. Mil. 4, 2, 13; id. Pers. 1, 3, 15; 4, 2, 3; Ter. And. 1, 5, 27; 1, 2, 21; 2, 3, 7; id. Eun. prol. 4; 5, 6, 15; id. Heaut. 2, 1, 16; Lucr. 4, 680; cf. id. 1, 494; 4, 1152:

    magnum ingenium L. Luculli, magnumque optimarum artium studium, tum omnis ab eo percepta doctrina... caruit omnino rebus urbanis,

    Cic. Ac. 2, 1, 1; 2, 14, 43; id. Div. 1, 24, 50; 1, 42, 94; id. de Or. 1, 46, 201; id. Off. 1, 6, 19; id. Fin. 1, 6, 21; 2, 16, 53; id. Leg. 1, 5, 17; 1, 9, 26; id. Rab. Post. 14, 40; id. Phil. 13, 12, 26:

    altera ex parte Bellovaci instabant, alteram Camulogenus tenebat: tum legiones a praesidio interclusas maximum flumen distinebat,

    Caes. B. G. 7, 59; id. B. C. 3, 49: naves convenerunt duae Punicae quinqueremes;

    duae ab Heraclea triremes... tum quinque Rhodiae quadriremes,

    Liv. 42, 56, 6; 1, 40, 4; Sen. Vit. Beat. 3, 4; Just. 5, 10, 3.—Sometimes connecting two terms of the same clause, with the force of cum... tum (v. infra, 3. d.):

    quot me censes homines jam deverberasse, hospites tum civis?

    Ter. Phorm. 2, 2, 14:

    faciendum est igitur nobis ut... veteranorum, tum legionis Martiae quartaeque consensus... confirmetur,

    Cic. Phil. 3, 3, 7; Liv. 28, 43, 1 (in co-ordination often with etiam, autem, and sometimes with praeterea and porro; v. III. infra).—
    2.
    Tum as correlative of a preceding tum.
    (α).
    With an added assertion or thought: ita est haec hominum natio: voluptarii atque potatores, Tum sycophantae... plurimi In urbe habitant;

    tum meretrices mulieres Nusquam perhibentur blandiores gentium,

    Plaut. Men. 2, 1, 35; id. Ep. 2, 2, 28; id. Mil. 3, 1, 100; 3, 1, 102.—
    (β).
    Tum... tum = nunc... nunc (modo... modo), sometimes... sometimes, now... now, at one time... at another (freq. in Cic., not in Caes., rare in Liv., and very rare in postAug. writers):

    tum huc, tum illuc inretitos impedit piscis,

    Plaut. Truc. 1, 1, 17:

    tum hoc mihi probabilius, tum illud videtur,

    Cic. Ac. 2, 43, 134:

    mihi... tum hoc tum illud probabilius videtur,

    id. Off. 3, 7, 33; so id. Am. 4, 13; id. Sen. 13, 45; id. Top. 7, 31; id. N. D. 2, 19, 49:

    (alvus) tum restringitur, tum relaxatur,

    id. ib. 2, 54, 136; id. Rep. 3, 13 (14), 23; id. Leg. 2, 7, 16; id. Or. 63, 212; id. Sen. 3, 7; id. Inv. 1, 37, 66:

    dictator tum appellare tum adhortari milites,

    Liv. 8, 39, 4; Suet. Ner. 1; Gell. 1, 11, 15.—Tum may be repeated several times:

    plerique propter voluptatem tum in morbos graves, tum in damna, tum in dedecora incurrunt,

    Cic. Fin. 1, 14, 47; 3, 7, 26;

    so three times,

    id. N. D. 1, 12, 29; 1, 14, 37; 1, 15, 39; id. Inv. 1, 52, 98; id. Or. 3, 45, 177; id. Off. 1, 7, 22; id. Leg. 2, 17, 43; id. Top. 25, 96;

    four times,

    id. N. D. 1, 43, 120; 2, 20, 52; 2, 39, 101; id. Verr. 2, 4, 34, § 75;

    five times,

    id. N. D. 2, 5, 14; id. Inv. 1, 13, 17; 1, 41, 76; id. Verr. 2, 5, 36, § 94;

    six times,

    id. ib. 1, 53, 120;

    seven times,

    Quint. 9, 4, 133;

    nine times,

    Cic. N. D. 2, 50, 51.—And in chronological order (to be distinguished from the instances B. 2. a and g):

    Atheniensium (rem publicam constituerunt) tum Theseus, tum Draco, tum Solo, tum Clisthenes, tum multi alii,

    at different times, successively, Cic. Rep. 2, 1, 2.—
    (γ).
    Preceded or followed by other co-ordinate words (alias, modo, aliquando, aut... aut, nunc... nunc):

    ex quo intellegitur qualis ille sit quem tum moderatum, alias modestum, tum temperantem, alias constantem continentemque dicimus,

    Cic. Tusc. 4, 16, 36:

    tum... tum... aliquando,

    id. Div. 2, 2, 6:

    tum... tum... aut... aut,

    id. Or. 61, 204:

    modo... tum autem,

    id. N. D. 2, 40, 142:

    nunc... nunc... tum... tum,

    Flor. 1, 17, 5.—
    (δ).
    Tum... tum = et... et, both... and, not only... but also, partly... partly, without regard to time, the second term being frequently strengthened by etiam (mostly post-Aug.):

    Milo Compsam oppugnans, ictusque lapide tum Clodio, tum patriae, quam armis petebat, poenas dedit,

    Vell. 2, 68, 3:

    Muciam et Fulviam, tum a patre, tum a viro utramque inclitam,

    Val. Max. 9, 1, 8:

    Caesar Pompejo tum proprias, tum etiam filiae lacrimas reddidit,

    id. 5, 1, 10; Quint. 7, 3, 18; Sen. Q. N. 4, 2, 28; id. Clem. 1, 19, 2; Front. Aquaed. 1; Tac. A. 12, 33; Suet. Tit. 3; Nep. praef. 8;

    and with etiam,

    Val. Max. 2, 2, 8; 5, 9, 1; 7, 6 prooem.; Nep. Them. 2, 3.—
    3.
    As correlative with a preceding cum, introducing particular after a universal or a stronger or more important assertion after a weaker or less important.
    a.
    Connecting complete sentences with different predicates, cum... tum = as... so, while... (tum being not translated; ante-class. cum always with indic.; class. with subj. or indic.):

    quom antehac te amavi, et mihi amicam esse crevi... tum id mihi hodie aperuisti,

    Plaut. Cist. 1, 1, 2; id. Truc. 4, 1, 6:

    quom id mihi placebat, tum uno ore omnes omnia Bona dicere,

    Ter. And. 1, 1, 69; id. Phorm. 1, 4, 10:

    quae cum res tota ficta sit pueriliter, tum ne efficit quidem quod vult,

    Cic. Fin. 1, 6, 19; id. Tusc. 5, 39, 13; id. Fam. 13, 16, 1; and so with subj., id. N. D. 1, 1, 1; id. Off. 3, 2, 5; id. Lael. 7, 23; id. Brut. 39, 145; 11, 250:

    cum omnium rerum simulatio est vitiosa, tum amicitiae repugnat maxime,

    id. Lael. 25, 91; id. Div. 2, 27, 58; and so with indic., id. Planc. 33, 80; id. Tull. 4, 8; id. Div. in Caecil. 20, 65; id. Sest. 1, 2; id. Fam. 16, 4, 4:

    haec cum merito ejus fieri intellegebat, tum magni interesse arbitrabatur, etc.,

    Caes. B. G. 5, 4; 3, 16; id. B. C. 1, 58; Liv. 3, 34, 1; 4, 53, 4.—
    b.
    Clauses with the same predicate, which is placed after the first clause (always with indic.):

    nam mihi, cum multa eximie divineque videntur Athenae tuae peperisse, tum nihil melius illis mysteriis quibus, etc.,

    Cic. Leg. 2, 14, 36; id. Tusc. 4, 18, 42; id. Phil. 2, 5, 12; Liv. 4, 46, 10; 6, 38, 10.—
    c.
    Clauses with a common predicate placed before both co-ordinate terms, cum... tum = not only, but also; as... so especially:

    visa est Arcesilae cum vera sententia, tum honesta et digna sapiente,

    Cic. Ac. 2, 24, 77; id. Fin. 1, 16, 51; 2, 35, 119; 3, 1, 3:

    movit patres conscriptos cum causa tum auctor,

    Liv. 9, 10, 1; 4, 57, 2; Suet. Ner. 46 init.
    d.
    With a common predicate after both co-ordinate terms:

    quom virum tum uxorem, di vos perdant,

    Plaut. Men. 4, 2, 103:

    luxuria cum omni aetati turpis tum senectuti foedissima est,

    Cic. Off. 1, 34, 123; id. Clu. 59, 161; id. Verr. 2, 1, 34, § 86; id. N. D. 1, 21, 57; id. Deiot. 9, 26; id. Clu. 16, 46:

    concitatos animos flecti quam frangi putabat cum tutius tum facilius esse,

    Liv. 2, 23, 15; 6, 9, 8; 1, 57, 1; 10, 26, 13; Tac. Dial. 5.—With tum several times repeated:

    quem pater moriens cum tutoribus et propinquis, tum legibus, tum aequitati magistratuum, tum judiciis vestris commendatum putavit,

    Cic. Verr. 2, 1, 58, § 151; cf. esp. id. Planc. 40, 95. —
    e.
    Tum, in this construction, is freq. strengthened,
    (α).
    By vero:

    cum haec sunt videnda, tum vero illud est hominis magni, etc.,

    in particular, Cic. Clu. 58, 159; id. Mur. 27, 55; id. Phil. 3, 5, 12; 7, 3, 9; cf. id. Or. 1, 23, 106; 3, 16, 60; Liv. 34, 39, 9; Quint. 12, 1, 25.—
    (β).
    By maxime, above all, most of all, especially, chiefly:

    cum omnibus in rebus temeritas in adsentando turpis est, tum in eo loco maxime in quo ju dicandum est quantum, etc.,

    Cic. Div. 1, 4, 7; id. Tusc. 4, 1, 1; 5, 12, 36; id. Rosc. Am. 25, 69:

    cum infamia atque indignitas rei impediebat, tum maxime quod, etc.,

    Caes. B. G. 7, 56; Sall. J. 43, 5; Liv. 1, 8, 2; Suet. Claud. 30; Quint. 6, 1, 29.—
    (γ).
    By praecipue, especially, chiefly, above all:

    cum omnium sociorum provinciarumque rationem diligenter habere debetis, tum praecipue Siciliae,

    Cic. Verr. 2, 2, 1, § 2; id. Fam. 13, 11, 3:

    fortuna quae plurimum potest cum in reliquis rebus, tum praecipue in bello,

    Caes. B. C. 3, 68; Liv. 22, 43, 11; 1, 40, 3; Quint. 1, 1, 29; 1, 10, 13; 5, 10, 106; Plin. Ep. 4, 3, 2.—
    (δ).
    By inprimis, chiefly, principally:

    cum multa non probo, tum illud inprimis quod, etc.,

    Cic. Fin. 1, 6, 18; id. Fam. 12, 22, 3.—
    (ε).
    By cumprimis, chiefly, principally: quapropter bene cum superis de rebus habenda Nobis est ratio... tum cumprimis Unde anima atque animi constet [p. 1910] natura videndum, Lucr. 1, 131.—
    (ζ).
    By certe, especially, at least, assuredly:

    at cum de plurimis eadem dicit, tum certe de maximis,

    Cic. Fin. 4, 5, 13; id. Fam. 7, 4; cf. Quint. 2, 1, 10.—
    (η).
    By nimirum, assuredly, undoubtedly:

    cum plurimas... commoditates amicitia contineat, tum illa nimirum praestat omnibus quod, etc.,

    Cic. Am. 7, 23. —
    (θ).
    By etiam, besides, as well:

    cum omnes omnibus ex terris homines improbos audacesque collegerat, tum etiam multos fortes viros et bonos... tenebat,

    Cic. Cael. 6, 14; id. Ac. 2, 10, 31; id. Tusc. 1, 1, 2:

    quos tu cum memoriter, tum etiam erga nos amice et benevole collegisti,

    id. Fin. 1, 10, 34; id. Verr. 2, 3, 23, § 56:

    cum sua virtute, tum etiam alienis vitiis,

    id. Leg. 23, 67; id. Fin. 2, 12, 38; id. N. D. 2, 37, 95; id. de Or. 3, 60, 225; Liv. 1, 21, 2; 7, 23, 6; 7, 32, 10; Val. Max. 7, 2, 3; 3, 2, 10; 9, 6, 3; Quint. 9, 1, 20; 9, 4, 143.—
    (ι).
    By quoque, also, besides, as well:

    cum potestas major, tum vir quoque potestati par hostes trans Anienem submovere,

    Liv. 4, 17, 11; 1, 22, 2; cf. Quint. 12, 10, 72.—
    (κ).
    By et, also, besides, too:

    cujus mortem cum luctus civitatis, tum et dictaturae undecim insignem fecere,

    Just. 19, 1, 7.—
    (λ).
    By praeterea, moreover, besides:

    dicimus C. Verrem cum multa libidinose fecerit, tum praeterea quadringentiens sestertium ex Sicilia abstulisse,

    Cic. Verr. 1, 18, 56.
    II.
    Tum as correlative of dependent clauses (freq. in ante - class. writings and Cic., rare in post-Aug. writings).
    A.
    With temporal clauses, introduced by cum, = at the time when, at a time when.
    1.
    Referring to definite past time.
    a.
    Tum as antecedent of cum:

    jam tum cum primum jussit me ad se arcessier, Roget quis, Quid tibi cum illa?

    Ter. Eun. 3, 3, 4; id. Heaut. 2, 3, 21:

    qui (Hercules) tum dolore frangebatur cum immortalitatem ipsa morte quaerebat,

    Cic. Tusc. 2, 8, 20:

    bene apud majores nostros senatus tum cum florebat imperium decrevit ut, etc.,

    id. Div. 1, 41, 91; id. Phil. 2, 44, 114; id. Div. 1, 17, 30; id. Verr. 2, 2, 66, § 160; id. Clu. 33, 89; id. Verr. 1, 2, 5; id. Brut. 2, 7; 23, 89; id. Off. 3, 27, 100; id. Agr. 2, 24, 64; id. Phil. 2, 39, 100; 3, 4, 11:

    tum mittendos legatos fuisse cum Perseus Graecas urbes obsideret,

    Liv. 45, 3, 7:

    tum cum Vipereos sparsi... dentes,

    Ov. M. 4, 572; id. H. 3, 23; Val. Max. 6, 1, 12.—After pluperf.:

    nam tum cum in Asia res magnas permulti amiserant scimus Romae solutione impedita fidem concidisse,

    Cic. Imp. Pomp. 7, 19; Val. Max. 3, 6, 1; 2, 8, 15 fin. —Tum inserted in the temporal clause:

    cum Davo egomet vidi jurgantem ancillam... quom ibi me adesse neuter tum praesenserat,

    Ter. And. 5, 1, 20.—
    b.
    Tum, introducing the apodosis of the temporal clause (generally not transl. in Engl.).
    (α).
    Of coincident events, cum... tum = while: quom genui tum morituros scivi, Enn. ap. Cic. Div. 1, 58, 132 (Trag. Rel. v. 361 Vahl.); Ter. Phorm. 3, 2, 18:

    cum minime videbamur, tum maxime philosophabamur,

    Cic. N. D. 1, 3, 6; id. Agr. 2, 11, 26; id. Cael. 26, 63; id. Phil. 3, 5, 13:

    cum pavida mulier nullam opem videret, tum Tarquinius fateri amorem, orare, etc.,

    Liv. 1, 58, 3; 5, 11, 4. —
    (β).
    Tum = deinde, usu. after a pluperf.:

    id cum Sulla fecisset, tum ante oppidum Nolam Samnitium castra cepit,

    Cic. Div. 1, 33, 72; id. Brut. 92, 319; id. Ac. 2, 3, 9; 2, 3, 15; id. Fin. 1, 8, 26; id. Tusc. 4, 20, 45; id. Div. 1, 25, 53; 2, 2, 7; id. Rep. 2, 25, 47; Liv. 21, 11, 8; cf. id. 1, 26, 7; 23, 22, 4.—Inserted in the apodosis:

    cum jam humanae opes egestae a Veis essent, amoliri tum deum dona,

    Liv. 5, 22, 3.—
    2.
    Referring to definite present time:

    quem esse negas, eundem esse dicis. Cum enim miserum esse dicis, tum eum qui non sit, dicis esse,

    Cic. Tusc. 1, 6, 12.—
    3.
    Referring to indefinite time.
    a.
    As antecedent of the clause, = at the time when, at a time when, whenever: hominum inmortalis est infamia;

    etiam tum vivit quom esse credas mortuam,

    Plaut. Pers. 3, 1, 28; id. As. 1, 3, 55; id. Merc. 3, 2, 7; Cato, R. R. 31:

    nec sibi enim quisquam tum se vitamque requirit Cum pariter mens et corpus sopita quiescunt,

    Lucr. 3, 919; 4, 444; 4, 455;

    4, 1166: omnis praedictio mali tum probatur cum ad praedictionem cautio adjungitur,

    Cic. Div. 2, 25, 54; id. Fin. 2, 32, 104; id. N. D. 2, 3, 9: tum cum sine pondere suci Mobilibus ventis arida facta volant, Ov. H. 5, 109; Cic. Ac. 1, 12, 44; 2, 27, 88; id. Fin. 4, 8, 20; id. Tusc. 3, 9, 20; 5, 26, 73; id. N. D. 1, 4, 9; id. Off. 1, 27, 93.—Tum maxime... cum plurimum = eo magis quo magis:

    eam (partem animi) tum maxime vigere cum plurimum absit a corpore,

    Cic. Div. 1, 32, 70; so, cum maxime... tum maxime; v. b. a foll.—
    b.
    Tum introducing the apodosis.
    (α).
    As coincident:

    quom amamus, tum perimus,

    Plaut. Truc. 1, 2, 94:

    ulmus, cum folia cadunt, tum iterum tempestiva est,

    Cato, R. R. 17; so id. ib. 155 (156):

    cum ea quae quasi involuta fuerunt, aperti sunt, tum inventa dicuntur,

    Cic. Ac. 2, 8, 26; id. Fin. 5, 10, 29; 1, 17, 57; id. N. D. 2, 52, 129; 1, 19, 49; id. Imp. Pomp. 6, 15.—Cum maxime... tum maxime = quo magis eo magis:

    nam quom pugnabant maxume, ego tum fugiebam maxume,

    Plaut. Am. 1, 1, 45:

    quamobrem omnes, cum secundae res sunt maxume, tum maxume Meditari secum oportet, etc.,

    Cic. Tusc. 3, 14, 30 poet. —
    (β).
    As subsequent:

    ad legionem quom itum, adminiculum eis danunt tum jam aliquem cognatum suum,

    Plaut. Most. 1, 2, 47:

    eo cum accessit ratio argumentique conclusio... tum et perceptio eorum omnium apparet,

    Cic. Ac. 2, 10, 30; 2, 41, 128; id. Fin. 5, 9, 24; 1, 20, 69; 5, 15, 41; id. Tusc. 1, 4, 8; 1, 24, 58; 3, 2, 3; id. N. D. 2, 48, 123; id. Div. 2, 19, 44.—
    4.
    Referring to future time.
    (α).
    Tum as antecedent of cum:

    quom mi haec dicentur dicta, tum tu, furcifer, quasi mus in medio pariete vorsabere,

    Plaut. Cas. 1, 51; id. Bacch. 3, 4, 20:

    non committam ut tum haec res judicetur cum haec frequentia Roma discesserit,

    Cic. Verr. 1, 18, 54; id. Agr. 2, 17, 44; 2, 25, 67; id. Fin. 4, 22, 62; id. Tusc. 1, 20, 46; Liv. 23, 13, 4; 41, 10, 7; Ov. M. 2, 651; id. H. 15, 293; Nep. Them. 6, 5.—
    (β).
    Tum introducing the apodosis:

    quom videbis, tum scies,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 37; 4, 6, 30:

    de quo cum perpauca dixero, tum ad jus civile veniam,

    Cic. Leg. 1, 12, 34; id. Clu. 2, 6; 4, 9; Liv. 3, 56, 10.—
    B.
    With temporal clause, introduced by ubi.
    1.
    Tum as antecedent of the clause (very rare):

    vitem novellam resecare tum erit tempus ubi valebit,

    Cato, R. R. 33:

    tum tu igitur demum id adulescenti aurum dabis, ubi erit locata virgo in matrimonium?

    Plaut. Trin. 3, 3, 52.—
    2.
    Tum introducing the apodosis.
    (α).
    Referring to definite past time (tum always = deinde):

    ubi eorum dolorem majorem quam ceterorum cognovi, tum meum animum in illos, tum mei consilii causam proposui, tum eos hortatus sum, etc.,

    Cic. Verr. 2, 4, 63, § 140; Sall. J. 94, 3:

    ubi illuxit, et Romanis Punica et Gallica arma cognita, tum dubitationem exemere,

    Liv. 25, 10, 5; 1, 9, 10; 4, 57, 3; 9, 43, 16; 21, 25, 12; 23, 11, 4.—
    (β).
    Referring to indefinite time:

    post ubi tempust promissa jam perfici, Tum coacti necessario se aperiunt,

    Ter. And. 4, 1, 8: Cato, R. R. 3 init.; 17:

    ubi jam morbi se flexit causa... Tum quasi vaccillans primum consurgit,

    Lucr. 3, 503; 6, 129; 6, 526.—
    (γ).
    Referring to future time:

    otium ubi erit, tum tibi operam ludo et deliciae dabo,

    Plaut. Rud. 2, 4, 13; id. Stich. 4, 2, 14:

    ubi tu voles, Ubi tempus erit, sat habet si tum recipitur,

    Ter. Eun. 3, 2, 32; Plaut. Truc. 4, 4, 18; id. Bacch. 4, 3, 72; id. Pers. 4, 7, 19; id. Cas. 3, 2, 27:

    ut ubi id interrogando argumentis firmavero, tum testes ad crimen accommodem,

    Cic. Verr. 1, 18, 55:

    ubi haerere jam aciem videris, tum terrorem equestrem infer,

    Liv. 6, 12, 10; 22, 55, 8.—
    C.
    With a temporal clause introduced by postquam.
    1.
    Tum as antecedent of the clause (very rare):

    Flaminius qui ne quieto quidem hoste ipse quieturus erat, tum vero postquam res sociorum ante oculos prope suos ferri vidit, suum id dedecus ratus, etc.,

    Liv. 22, 3, 7; Val. Max. 3, 8, 1 (v. infra, III. A. 2. a. b).—
    2.
    Tum introducing the apodosis (always = deinde).
    (α).
    Referring to definite past time:

    posteaquam e portu piratae exierunt, tum coeperunt quaerere homines, etc.,

    Cic. Verr. 2, 5, 38, § 100; Sall. J. 106, 6; 84, 1; id. Cat. 51, 40 (al. tunc):

    postquam satis virium collectum videbat, tum ex suis unum sciscitatum Romam ad patrem misit,

    Liv. 1, 54, 5; 3, 66, 5; 6, 13, 4; 22, 48, 4; 25, 10, 6; Gell. 5, 3, 6.—
    (β).
    Referring to indefinite time: postquam vero commoditas quaedam... dicendi copiam consecuta est, tum ingenio freta malitia pervertere urbes adsuevit, Cic. Inv. 1, 2, 3.—
    D.
    With a temporal clause introduced by ut.
    1.
    Tum as antecedent of the clause (very rare):

    tum vero ingentem gemitum dat Ut spolia, ut currus, utque ipsum corpus amici... conspexit,

    Verg. A. 1, 485; cf. id. ib. 12, 218.—
    2.
    Tum introducing the apodosis.
    (α).
    Of definite past time:

    nam ut dudum adcurrimus ad Alcesimarchum... tum mi, puto, prae timore hic excidisse Cistellam,

    Plaut. Cist. 4, 2, 46:

    sed ut intellectum est quantam vim haberet accurata... oratio, tum etiam magistri dicendi multi subito exstiterunt,

    Cic. Brut. 8, 30; id. Phil. 9, 4, 9; Liv. 24, 44, 10; id. 21, 54, 9; 23, 34, 6.—
    (β).
    Referring to future time:

    neque ut quaeque res delata ad nos erit, tum denique scrutari locos debemus,

    Cic. de Or. 2, 34, 146:

    traditum esse ut quando aqua Albana abundasset, tum, si eam Romanus rite emisisset, victoriam de Vejentibus dari (= si quando),

    Liv. 5, 15, 11 Weissenb. ad loc.—
    E.
    With a temporal clause introduced by quando.
    1.
    Tum as antecedent of the clause.
    (α).
    Of definite past time:

    auctoritatem senatus exstare sentio, tum, quando Alexandro mortuo, legatos Tyrum misimus,

    Cic. Agr. 2, 16, 41.—
    (β).
    Of future time:

    at scire tum memento quando id quod voles habebis,

    Plaut. Capt. 2, 1, 41; id. Mil. 3, 1, 213; id. Most. 3, 1, 136; id. Men. 5, 7, 57:

    utinam tum essem natus quando Romani dona accipere coepissent,

    Cic. Off. 2, 21, 75.—
    2.
    Tum introducing the apodosis.
    (α).
    Of indefinite time (quando = whenever):

    quando esurio tum crepant (intestina),

    Plaut. Men. 5, 5, 27; id. Truc. 1, 1, 15; id. Ps. 4, 7, 85:

    quando mulier dotem marito dabat, tum quae ex suis bonis retinebat reciperare dicebatur,

    Gell. 17, 6, 6; 7 (6), 14, 4.—
    (β).
    Of future time:

    at tu, quando habebis, tum dato,

    Plaut. Men. 3, 3, 23:

    quando ab eadem parte sol eodemque tempore iterum defecerit, tum signis omnibus ad principium revocatis, expletum annum habeto,

    Cic. Rep. 6, 22, 24:

    quando mihi usus venerit, tum quaeram ex te atque discam,

    Gell. 6 (7), 17, 4.—
    F.
    In the apodosis after simul ac:

    an simul ac nubes successere, ipse in eas tum Descendit (Juppiter), prope ut hinc teli determinet ictus?

    Lucr. 6, 402.—
    G.
    With a temporal clause introduced by dum.
    1.
    Tum as antecedent:

    sanctius visum est nomen Augusti, ut scilicet jam tum dum colit terras, ipso numine ac titulo consecretur,

    Flor. 2, 33, 66 (4, 12, 66).—
    2.
    Tum introducing the apodosis:

    dum habeat, tum amet,

    Plaut. Truc. 2, 1, 23:

    dum se glomerant... tum pondere turris Procubuit,

    Verg. A. 9, 540.—
    H.
    As antecedent of quamdiu:

    qui cum tibi amicus non modo tum fuerit quamdiu tecum in provincia fuerit, verum etiam nunc sit cum, etc.,

    Cic. Verr. 2, 2, 24, § 58.—
    K.
    Denoting a logical consequence after quando and cum:

    quando ergo erga te benignus fui... tum te mihi benigne itidem addecet... referre gratiam,

    Plaut. Rud. 5, 3, 35:

    cum magnus numerus deesset, tum iste homo nefarius in eorum locum... substituere coepit cives Romanos,

    Cic. Verr. 2, 5, 28, § 72.—
    L.
    After relative clauses denoting time: qua tempestate Paris Helenam innuptis junxit nuptiis, Ego tum gravida expletis jam fere ad pariendum mensibus, Poet. ap. Cic. de Or. 3, 58, 219 (Trag. Rel. p. 246 Rib.).—
    M.
    With conditional clauses.
    1.
    With a conditional clause introduced by si, sin, ni (not nisi).
    (α).
    Tum as antecedent of clause:

    tum pol ego interii, homo si ille abiit,

    Plaut. Ps. 4, 1, 6; id. Men. 2, 2, 71; Ter. Heaut. 4, 3, 40:

    si tenuis causa est, tum etiam argumentandi tenue filum,

    Cic. Or. 36, 124; id. Rep. 1, 40, 62; 2, 9, 15; id. Fin. 1, 19, 63; id. N. D. 1, 6, 13; id. Verr. 2, 3, 47, § 112:

    tum vero ego nequiquam Capitolium servaverim si civem in servitutem duci videam,

    Liv. 6, 14, 4; 3, 9, 11; 6, 14, 4; 7, 34, 14; Cato ap. Plin. 29, 1, 7, § 14; Gell. 2, 12, 1 sq.; 4, 13, 1; 14, 2, 21.—
    (β).
    Tum introducing the apodosis:

    si triduum hoc hic erimus, tum arbores in te cadent,

    Plaut. Men. 2, 3, 30; id. Rud. 5, 2, 59; 3, 4, 49; id. As. 1, 3, 89; id. Rud. 1, 3, 13; id. Ps. 4, 1, 1; 4, 1, 48 (39); Ter. Eun. 2, 3, 64; 3, 1, 17; id. Phorm. 1, 3, 19; Cato, R. R. 26; cf. id. ib. 27:

    quod si, ut spero, cepero, tum vero litteras publice mittam,

    Cic. Fam. 2, 10, 3; id. Div. 1, 44, 100; cf. id. Ac. 2, 10, 32; id. Fin. 2, 4, 79; id. N. D. 3, 36, 87; id. Rep. 1, 43, 66: id. [p. 1911] Rosc. Am. 49, 142:

    si dimicandum erit, tum tu in novissimos te recipito,

    Liv. 7, 40, 13; 8, 10, 12; Hor. S. 1, 2, 97; Ov. M. 7, 32.—

    Esp., denoting the consequences of perjury in ancient formulas of oaths: si ego injuste illos homines dedier mihi exposco, tum patriae compotem me numquam siris esse,

    Liv. 1, 32, 7; 1, 24, 8; 22, 53, 11; hence, quid si falles? Me. Tum Mercurius Sosiae iratus siet, Plaut. Am. 1, 1, 239; 3, 2, 52; id. Aul. 4, 10, 50; cf. also Liv. 3, 64, 10.—
    2.
    With a condition contrary to fact.
    (α).
    Tum, antecedent of clause:

    tum esset ostentum, si anguem vectis circumplicavisset,

    Cic. Div. 2, 28, 62; id. Verr. 2, 2, 68, § 164:

    tum id audirem si tibi soli viveres,

    id. Marcell. 8, 25; id. Fin. 4, 13, 33; id. Div. 2, 35, 73.—
    (β).
    Tum introducing the apodosis:

    si quidem me amaret, tum istuc prodesset,

    Ter. Eun. 3, 1, 56:

    quodsi omnia nobis quae ad victum pertinent. suppeditarentur, tum optimo quisque ingenio, totum se in cognitione et scientia collocaret,

    Cic. Off. 1, 44, 158. —
    N.
    After an abl. absol.
    1.
    With perfect participles (= postquam or cum... tum), mostly with denique, vero, demum.
    (α).
    Referring to definite past time:

    ut morte ejus nuntiata tum denique bellum confectum arbitraretur,

    Cic. Mur. 16, 34:

    sed confecto proelio tum vero cerneres quanta vis animi fuisset in exercitu Catilinae,

    Sall. C. 61, 1:

    ita rebus divinis peractis tum de bello deque republica dictator rettulit,

    Liv. 22, 11, 1; 2, 29, 1; 2, 29, 3; 3, 56, 1; 5, 50, 8; Plin. 11, 20, 22, § 68.—
    (β).
    Referring to indefinite time:

    hisce omnibus rebus consideratis, tum denique id quod primum est dicendum, postremum soleo cogitare, quo utar exordio,

    Cic. Or. 2, 77, 315.—
    (γ).
    Referring to future time (the abl. absol. = a fut. perf.):

    ita prope XL. diebus interpositis tum denique se responsuros esse arbitrantur,

    Cic. Verr. 1, 10, 31; 1, 18, 54; id. Fin. 4, 13, 32; id. Scaur. Fragm. 10, 22.—
    2.
    With pres. participles (post-class.):

    tacentibus cunctis, tum ipse (dixit), etc.,

    Just. 12, 15, 6.
    III.
    Particular connections.
    A.
    With other particles of time.
    1.
    Jam tum, already at that time, i. e. earlier than might be anticipated:

    jam tum erat suspitio Dolo malo haec fieri,

    Ter. Eun. 3, 3, 8; cf. id. ib. 4, 4, 58; id. Phorm. 5, 8, 34:

    quippe etenim jam tum divom mortalia saecla Egregias animo facies vigilante videbant,

    Lucr. 5, 1169; 5, 1037:

    ut mihi jam tum divinasse ille (Romulus) videatur hanc urbem sedem aliquando summo esse imperio praebituram,

    Cic. Rep. 2, 5, 10; 2, 7, 12; id. Div. 2, 57, 118; id. Tusc. 4, 2, 4:

    jam tum in Palatio monte Lupercal hoc fuisse ludicrum ferunt,

    Liv. 1, 5, 1; 1, 7, 16; 1, 41, 7; 10, 21, 14;

    24, 49, 1: ut jam tum qualis futurus esset ostenderet,

    Suet. Dom. 1; Curt. 4, 6, 29.—
    2.
    Tum demum and tum denique, then only, then at length, then at last, not till then, i. e. later than might be expected, implying delayed action.
    a.
    Tum demum.
    (α).
    In gen.:

    adversisque in rebus noscere qui sit. Nam verae voces tum demum pectore ab imo Eiciuntur,

    Lucr. 3, 58:

    tum demum Liscus, oratione Caesaris adductus, quod antea tacuerat proponit,

    Caes. B. G. 1, 17; 5, 33; Sall. J. 46, 1:

    nec ante in campum degressi sunt quam, etc. Tum demum castra Etruscorum pro moenibus Fidenarum posita,

    Liv. 4, 17, 12; 45, 12, 6; 2, 20, 11; 5, 39, 2; 23, 19, 15 et saep.; Val. Max. 1, 6, 10; 1, 7, 4; Curt. 3, 12, 12; Tac. A. 3, 18; 3, 47.—
    (β).
    In partic., referring to clauses introduced by cum, ubi, si, or abl. absol. (v. II. A. B. L. M.), denoting absolute restriction to the terms of the clause:

    imo etiam ubi expolivero, magis hoc tum demum dices,

    Plaut. Poen. 1, 1, 60:

    tum demum mihi procax Academia videbitur si aut consenserint omnes, aut, etc.,

    Cic. N. D. 1, 6, 13:

    cum is Casilini eo die mansurum dixisset, tum demum cognitus est error,

    Liv. 22, 13, 8; Vell. 2, 115, 4; Val. Max. 3, 8, 1 fin.; 7, 2, 4; Curt. 3, 11, 6; Plin. Ep. 8, 20, 7.—
    (γ).
    Sometimes = nunc demum (anteclass.): victus es, Chaline. St. Tum nos demum vivere. Olympio. Gaudeo, Plaut. Cas. 2, 6, 65.—
    b.
    Tum denique.
    (α).
    In gen.:

    tum denique tauros in gregem redigo,

    Varr. R. R. 2, 5:

    injecta glaeba tumulus is (locus) ubi humatus est vocatur, ac tum denique multa religiosa jura complectitur,

    Cic. Leg. 2, 22, 57; id. Fin. 3, 22, 76; id. Tusc. 3, 26, 61: nequiquam temptati ut tum denique desisterent impediendo bello, Liv. 4, 55, 5; Ov. M. 4, 519; 7, 857; 10, 664.—
    (β).
    Referring to clauses with cum, etc. (v. II. A. B. L. M.):

    tum denique homines nostra intellegimus bona quom quae in potestate habuimus ea amisimus,

    Plaut. Capt. 1, 2, 33:

    quo cum venerimus, tum denique vivemus,

    Cic. Tusc. 1, 31, 75; 3, 31, 75; id. Leg. 2, 4, 10; id. Rep. 1, 6, 11; so,

    tum denique si,

    id. Fam. 14, 2, 3; id. Q. Fr. 1, 1, 10, § 29; id. Verr. 2, 2, 1, § 1:

    indicandum primum fuisse, dein petendum praesidium, postremo ni impetraretur, tum denique querendum,

    Liv. 23, 43, 2; Cato ap. Plin. 17, 18, 29, § 126 (for tum vero denique after ut, Cic. Phil. 9, 4, 9, v. II. D. 2. a).—
    3.
    Tum primum (rarely primo), then for the first time:

    tum genus humanum primum mollescere coepit,

    Lucr. 5, 1014:

    ludorum gratia quos tum primum anniversarios in circo facere constituisset,

    Cic. Rep. 2, 7, 12; id. Sen. 21, 78; Caes. B. G. 7, 11:

    ponte sublicio tum primum in Tiberi facto,

    Liv. 1, 33, 6; 2, 41, 3; 39, 22, 2; 2, 20, 6; 39, 49, 4; Vell. 2, 37, 5; Tac. A. 2, 27; id. H. 4, 57; Curt. 3, 12, 26. —
    4.
    With deinde, hic, postea, with consecutive force emphatic.
    a.
    Deinde tum (very rare):

    primum ea quae sumus acturi cogitare debemus, deinde tum dicere ac facere,

    Varr. L. L. 6, 6, 62.—
    b.
    Tum deinde.
    (α).
    = tum demum or tum denique, then at length, not till then, then only:

    nonne optime patronus occurrat prius conviciis luxuriae, etc., tum deinde narret de bonis Pallae? etc.,

    Quint. 4, 2, 27; 12, 10, 11:

    emam, aedificabo, credam, exigam, honores geram: tum deinde lassam senectutem in otium referam,

    Sen. Ep. 101, 4; Plin. 16, 44, 95, § 251.—So corresp. with cum:

    quas cum solus pertulisset, tum deinde comitia collegae subrogando habuit,

    Liv. 2, 8, 3 (Weissenb. demum, by conj.); Col. R. R. 1, 6, 13. —
    (β).
    = an emphatic deinde: nam praetermisit quod in prima parte sumere debuit;

    tum deinde eodem ipso quod omiserat quasi proposito ad confirmandum aliud utitur,

    Gell. 2, 8, 3; 13, 24 (23), 1; Just. 2, 1, 19.—
    c.
    With hic:

    hic tum repente Pacilius quidam accedit, ait, etc.,

    Cic. Verr. 2, 2, 38, § 94:

    hic ego tum ad respondendum surrexi,

    id. Clu. 18, 51; 27, 73:

    hic tum injectus est hominibus scrupulus,

    id. ib. 28, 76; id. Sest. 11, 25.—
    d.
    Tum postea:

    tum postea complorantibus nostris, dies quidem tandem inluxit,

    Gell. 19, 1, 3; so id. 14, 3, 10 (for quid tum postea, v. D. 1.).—
    5.
    With interim:

    unum, alterum, tertium annum Sassia quiescebat... Tum interim, Q. Hortensio, Q. Metello coss.... despondet ei filiam suam,

    Cic. Clu. 64, 179.—
    B.
    With particles of emphasis.
    1.
    Tum vero (sometimes tum enimvero or enimvero tum), then indeed, at that crisis, then if not before, etc., or merely = emphatic then, denoting either coincidence or sequence of action.
    (α).
    In gen.:

    discedit a Melino Cluentia. Tum vero illa egregia mater palam exsultare... coepit,

    Cic. Clu. 5, 14; 22, 61; id. Agr. 1, 1, 3; id. Verr. 2, 5, 41, § 107:

    semper equidem magno cum metu incipio dicere... tum vero ita sum perturbatus ut, etc.,

    id. Clu. 18, 51:

    tum vero dubitandum non existimavit quin ad eos proficisceretur,

    Caes. B. G. 2, 8; 5, 37; id. B. C. 1, 82; 2, 42:

    Aruns Tarquinius et Tullia minor... junguntur nuptiis. Tum vero in dies infestior Tulli senectus... coepit esse,

    Liv. 1, 47, 1; 2, 22, 6; 4, 49, 13; 10, 19, 12; 21, 45, 9; 21, 58, 5; Ov. M. 2, 227; 7, 685; Curt. 4, 13, 1; 3, 11, 5; Tac. Agr. 37.—And in enumerations:

    deinde... post autem... tum vero ipsam veterem Karthaginem vendunt,

    Cic. Agr. 1, 2, 5.—
    (β).
    As correlative of temporal or conditional clauses, and after abl. absol.:

    quod ubi Romam est nuntiatum, senatui metum injecit ne tum vero sustineri nec in urbe seditio, nec in castris posset,

    Liv. 5, 7, 4; Sall. J. 94, 3:

    tum vero... si,

    Cic. Fin. 1, 19, 63; Liv. 6, 14, 4 (v. II. M. 1. a, b).—With cum, Liv. 32, 12, 1:

    quae postquam frustra temptata rogumque parari... vidit, Tum vero gemitus... Edidit,

    Ov. M. 2, 621; Sall. J. 106, 6; 84, 1; id. Cat. 51, 40; v. C. 1. b. (so, tum vero denique after ut, Cic. Phil. 9, 4, 9; v. II. D. 2. and M. 1.).—
    2.
    Tum quidem, at that time, thereupon, then at least (usu. opposed to a later time): dixit sibi in somnis visum esse, etc. Et tum quidem incolumis exercitum liberavit; post triennium autem devovit se, etc., Cic. Div. 1, 24, 51; so,

    actum quidem,

    id. Fl. 25, 59; id. Lael. 11, 39:

    et tum quidem ab Dio Perseus in interiora regni recepit se... post dies paucos, etc.,

    Liv. 42, 39, 1; 1, 57, 10; 3, 2, 10;

    7, 17, 3.—Often in resuming the narrative after a digression: ac tum quidem regem... filium appellat,

    Curt. 4, 7, 25.—Merely emphatic:

    Duillio Cornelioque coss. etiam mari congredi ausus est. Tum quidem ipsa velocitas classis comparatae victoriae auspicium fuit,

    Flor. 1, 18 (2, 2), 7; so id. 1, 22 (2, 6), 20; 1, 40 (3, 5), 12.—With cum, Tac. Dial. 11.—
    3.
    Ne tum quidem, not even then:

    num quis horum miser hodie? Ne tum quidem, post spiritum extremum,

    Cic. Tusc. 1, 37, 89; id. Div. 1, 26, 55; id. Verr. 2, 2, 40, § 98:

    ubi ne tum quidem eos prodire intellexit,

    Caes. B. G. 1, 50; 7, 53; Tac. H. 5, 21; Curt. 3, 2, 18.—With cum:

    ille vere ne tum quidem miser cum ab Oroete in crucem actus est,

    Cic. Fin. 5, 30, 92; so id. Tusc. 5, 20, 57; id. Verr. 2, 5, 23, § 59; Liv. praef. 12; 39, 39, 11.—
    4.
    Tum maxime (sometimes tum cummaxime).
    (α).
    Especially at that time, chiefly then: illi sumposia, nos convivia quod tum maxime simul vivitur, Cic. Fam. 9, 24, 35; id. Leg. 2, 11, 26.—With cum:

    quae quidem vis tum maxime cognita est cum... M. Cato, legem suadens, in Galbam multa dixit,

    Cic. Brut. 23, 89; id. Sest. 21, 47; id. Par. 4, 1, 29.—
    (β).
    Just then, just at that moment (not ante-Aug.):

    regi, tum maxime captivos ex Illyrico vendenti,

    Liv. 43, 20, 3; 1, 10, 1:

    per totam aciem vulgatum est, castra amissa esse, et tum cummaxime ardere,

    id. 40, 32, 1; so,

    tum cummaxime,

    id. 43, 7, 8:

    corpus enim suum a caupone trucidatum tum maxime plaustro ad portam ferri,

    Val. Max. 1, 7, ext. 10; 2, 10, 2; 3, 2, 2 fin.; Curt. 3, 4, 14; 6, 6, 10; Plin. 2, 63, 63, § 154; Quint. 2, 15, 30; 2, 61, 31; Suet. Caes. 65; id. Calig. 53.—So with cum:

    et quod tum maxime Abydum oppugnaret cum rex ab Attalo et Rhodiis ultro se bello lacessitum diceret,

    Liv. 31, 18, 2; Sen. Ira, 1, 15, 2.—
    (γ).
    Strengthening the co-ordinate tum after cum, so especially; v. I. C. 3. e. b (for cum maxime... tum maxime and tum maxime... cum plurimum, v. II. A. 3. a. b.).—
    5.
    Tum potissimum = tum maxime, just then (rare):

    C. Caesar... tum potissimum acie commissa impeditos religione hostes vicit,

    Front. Strat. 2, 1, 16.—
    6.
    Etiam tum.
    (α).
    Even then:

    etiam tum vivit cum esse credas mortuam,

    Plaut. Pers. 3, 1, 28:

    totum se Servilio etiam tum tradidit,

    even then, at so late a time, Cic. Sest. 62, 130:

    etiam tum cum verisimile erit,

    id. Rosc. Am. 20, 57.— So with cum, Cic. Verr. 2, 1, 59, § 154; id. Dom. 13, 23; id. Sest. 38, 81.—
    (β).
    Still, as yet (also as one word; cf. etiamtum, and v. the foll. additional passages), Cic. Verr. 2, 4, 19, § 41; id. Fin. 3, 14, 48; id. Rep. 2, 12, 24; id. Arch. 3, 5; id. de Or. 2, 3, 12; id. Brut. 20, 80; id. Off. 2, 14, 47; Caes. B. C. 3, 93; Liv. 5, 40, 10; Val. Max. 9, 6, 3; Tac. A. 3, 72; Suet. Claud. 27 fin.; id. Dom. 22.—

    And with a negation, = nondum: ipsa ego non longos etiam tum scissa capillos,

    not yet long, Ov. H. 8, 79.—
    7.
    Tum etiam.
    (α).
    Followed by si or cum, even if, even when:

    atque equidem filium Tum etiam si nolit, cogam,

    Ter. Ad. 5, 3, 65:

    qui tum etiam cum... circumfusi erant caligine,

    Cic. Tusc. 1, 19, 45.—
    (β).
    Then also, then too, besides:

    tum etiam illud cogitatote, sic vivere Cornelium ut, etc.,

    Cic. Balb. 28, 65; id. N. D. 1, 16, 43; so id. Leg. 1, 13, 35; id. Fin. 2, 16, 53; Col. 12 praef.—
    8.
    Tum quoque.
    (α).
    Also then, then likewise, then as before, then as on another occasion mentioned before: ceu lapidem si Percutiat lapis aut ferrum;

    nam tum quoque lumen Exsilit,

    Lucr. 6, 162:

    tum quoque homini plus tribui quam nescio cui necessitati,

    Cic. Prov. Cons. 11, 28:

    tum quoque multis milibus Latinorum in civitatem acceptis,

    Liv. 1, 33, 5; 2, 52, 2; 21, 22, 4; Caes. B. C. 3, 37; Ov. M. 14, 369.—
    (β).
    Even then, = etiam tum (rare):

    et tamen tum quoque se absentes triumphare credunt,

    Liv. 45, 38, 13; 39, 41, 3; 39, 47, 11; Ov. H. 17 (18), 190.—
    (γ).
    In orat. obliq. (v. I. A. 2.), even now:

    quod si Romani tum quoque aequa aspernarentur,

    Liv. 42, 62, 7. —
    (δ).
    = sic quoque, even under the circumstances, even as it was, etc. (v. sic, V. 3.): ut si effugium patuisset in publicum, impleturae urbem tumultu fuerint. Tum quoque [p. 1912] aliquotiens integro corpore evaserunt, Liv. 24, 26, 13; 40, 16, 6; 43, 4, 1;

    9, 13, 9: tum quoque, amputata dextra, navem sinistra comprehendit,

    Just. 2, 9, 18.—
    9.
    Tum ipsum = eo ipso tempore, at the very time, just then, even then (only in Cic. in four passages; cf.:

    nunc ipsum): tota igitur ratio talium largitionum vitiosa est, temporibus necessaria, et tum ipsum... moderanda est,

    Cic. Off. 2, 17, 60:

    quem quidem cum sua voluntate ex patria Karthaginem revertisset, tum ipsum cum vigiliis et fame cruciaretur, clamat virtus beatiorem fuisse quam Thorium,

    id. Fin. 2, 20, 65 Madv. ad loc.:

    tum ipsum cum immolare velis extorum fieri mutatio potest,

    id. Div. 1, 52, 118:

    ita (oratores), non injuria, quotienscunque dicerent, id quod aliquando posset accidere, ne tum ipsum accideret, timere,

    id. Or. 1, 27, 123.—
    C.
    Tum with co-ordinating particles.
    1.
    Tum autem.
    (α).
    = praeterea, and then, besides (v. I. C. 1.): turpilucricupidum te vocant cives tui;

    tum autem sunt alii qui te volturium vocant,

    Plaut. Trin. 1, 2, 64:

    oves scabrae sunt... Tum autem Surorum nemo exstat qui ibi sex menses vixerit,

    id. ib. 2, 4, 141; id. Mil. 4, 2, 13; id. Pers. 4, 2, 3; id. Poen. 5, 5, 34; 5, 7, 22; Ter. And. 1, 5, 34; id. Eun. 5, 9, 7; id. Hec. 2, 1, 14; 3, 2, 10:

    tum autem qui non ipso honesto movemur... callidi sumus, non boni,

    Cic. Leg. 1, 14, 41; id. Or. 1, 58, 247; 2, 19, 80.—
    (β).
    = tum... tum:

    visne igitur inter hos populos inambulantes, tum autem residentes quaeramus eisdem de rebus?

    Cic. Leg. 1, 5, 15.—
    (γ).
    = eo tempore, with autem as connective:

    tum illic autem Lemnius... uxorem duxit, etc.,

    Plaut. Cist. 1, 3, 25:

    tum autem ex omnibus montibus nives proluit,

    Caes. B. C. 1, 48.—
    (δ).
    But in this instance:

    uxori emunda ancilla'st: tum autem pluscula Supellectile opus est,

    Ter. Phorm. 4, 3, 60; 5, 7, 25 sq.—
    2.
    For tum etiam, v. B. 7. b.—
    3.
    Tum praeterea:

    nam tui similis est probe. Tum praeterea talem, nisi tu, nulla pareret filium,

    Ter. Heaut. 5, 3, 20; so id. Ad. 3, 2, 47; id. Phorm. 3, 2, 33; Cic. Verr. 1, 18, 56 (v. I. C. 3. e. l).—
    4.
    Tum porro:

    tum porro venti magnam quoque tollere partem Umoris possunt,

    Lucr. 6, 623; 4, 829 (827).—
    D.
    Quid tum?
    1.
    In dialogue, what then? what next? what further? novi ego hos pugnos meos. Ca. Quid tum? Th. Quid tum? Rogitas? Hisce ego, si tu me inritaveris, placidum te hodie reddam, Plaut. Curc. 5, 3, 49; so id. As. 2, 2, 83; Ter. Eun. 2, 2, 47; 3, 5, 66; id. Phorm. 3, 3, 8.—And strengthened:

    quid tum postea?

    Plaut. Trin. 3, 3, 41; id. As. 2, 2, 68; 2, 2, 79; Ter. Eun. 2, 3, 78; 4, 2, 9; 4, 7, 23; id. Ad. 4, 5, 15; id. Hec. 4, 1, 36: videsne abundare me otio? A. Quid tum? Cic. Tusc. 2, 11, 26.—
    2.
    In imitation of a dialogue:

    at mulctantur bonis exsules. Quid tum? Parumne multa de toleranda paupertate dicuntur?

    Cic. Tusc. 5, 37, 107; so id. Quint. 22, 72; 27, 84; id. Verr. 2, 4, 59, § 132; id. Dom. 47, 123; id. Dejot. 7, 22; id. Phil. 1, 10, 26; Hor. S. 2, 3, 230.—
    3.
    As emphatic co-ordinative in quoting the different items of a document, law, etc.: quive in senatu sententiam dixit, dixerit. Quid tum? Qui eorum coiit, coierit, etc., what next? i. e. and then, listen! Cic. Clu. 54, 148; so id. Agr. 1, 5, 16; 3, 3, 11; id. Mur. 12, 26; id. Fl. 23, 55.—
    E.
    Tum temporis = eo tempore (post class. and rare; cf.:

    tunc temporis): postera die civitas principem suum, ac tum temporis consulem in foro expectabat,

    Just. 31, 2, 6.

    Lewis & Short latin dictionary > tum

  • 11 ango

    ango, xi, ctum, and anxum, 3, v. a. ( perf. and sup. rest only on the assertion in Prisc. p. 895 P.; Diom. p. 366 P.; part. anctus, Paul. ex Fest. p. 24 Müll.; acc. to Prisc. l. c., the sup. is sometimes anxum; cf. Struve, 214) [the root of this word is widely diffused: ankos, a bend, hollow; whence, valley, ravine; from the notion of closeness, come anchô = to press tight, to strangle, throttle; ango; Germ. hangen, hängen; Engl. hang; angustus, anxius, anxietas; old Germ. Angust; Germ. Angst = Engl. anguish; from the notion of being bent, come ancus anculus, a crouching slave, ancora = Gr. ankura; angulus = Germ. Angel, Engl. angle; old Germ. Angul, a hook; Gael. ingle = nook for the fire, fireplace; ancale = ankalê, Engl. ankle; ancon, and the pr. names Ancon and Ancona; uncus, curved, crooked; ungula, claw; unguis, claw, nail; cf. Sanscr. ahus, close; ahas, anguish; ankāmi, to bend; ankas, the lap (sinus), a hook; for the other Greek words belonging to this group, v. L. and S. s. vv. ankos and anchô].
    I.
    Lit., to bind, draw, or press together; of the throat, to throttle, strangle (so anchô; in this signif. antiquated; hence, in class. perh. only in the poets; in prose, instead of it, suffocare; cf. Diom. p. 361 P.):

    angit inhaerens Elisos oculos et siccum sanguine guttur,

    Verg. A. 8, 260; so id. G. 3, 497:

    cum colla minantia monstri Angeret,

    Stat. Th. 4, 828; 6, 270; Sil. 13, 584.—Hence, of plants, to choke, Col. 4, 2, 2; 6, 27, 7 al.—
    II.
    Metaph.
    A.
    To cause (physical) pain; hence, angi, to feel or suffer pain, Plin. 10, 60, 79, § 164. —
    B.
    Most freq. of the mind, to distress, torment, torture, vex, trouble; and angi, to feel distressed, to suffer torment, etc.:

    illum incommodis dictis angam,

    Plaut. Cas. 2, 1, 11: cura angit hominem, * Ter. Phorm. 1, 3, 8; * Lucr. 4, 1134:

    cruciatu timoris angi?

    Cic. Off. 2, 7, 25:

    multa sunt, quae me sollicitant anguntque,

    id. Att. 1, 18:

    angebar singularum horarum exspectatio ne,

    id. ib. 9, 1 et saep.; Liv. 2, 7; 21, 1 al.:

    ne munere te parvo beet aut incommodus angat (cruciet, cum non vult dare quod poscis, Cruqu.),

    Hor. Ep. 1, 18, 75:

    ad humum maerore gravi deducit et angit,

    id. A. P. 110:

    poëta, meum qui pectus inaniter angit,

    puts in torturing suspense, id. Ep. 2, 1, 211 al.:

    Pompeius... curis animum mordacibus angit,

    Luc. 2, 680 sq.:

    Ea res animum illius anxit,

    Gell. 1, 3:

    (aemula eam) vehementer angebat,

    Vulg. 1 Reg. 1, 6.—With de (in respect to):

    de Statio manumisso et non nullis aliis rebus angor,

    Cic. Att. 2, 18 fin.:

    de quo angor et crucior,

    id. ib. 7, 22.—Sometimes with gen. (on this const. cf. Roby, II. §

    1321): absurde facis, qui angas te animi,

    Plaut. Ep. 3, 1, 6:

    (Sthenius) angebatur animi necessario, quod etc.,

    Cic. Verr. 2, 34, 84. But Cic. also uses the abl.:

    angor animo,

    Brut. 2, 7: audio te animo angi, Fam. 16, 142; and acc. to some edd. Tusc. 1, 40, 96 Seyff. (v. further on this gen. s. v. animus).

    Lewis & Short latin dictionary > ango

  • 12 hacetenus

    hac-tĕnus (a strengthened archaic form, hacĕtĕnus, acc. to Mar. Victor. p. 2457 P.—Separated per tmesin, Verg. A. 5, 603; 6, 62; Ov. M. 5, 642), adv. [hic- tenus; lit., as far as to this side; hence], to indicate a limit, so far, thus far (cf. hucusque).
    I.
    In space.
    A.
    Lit. (very rare), to this place, thus far:

    hactenus summus inaurato crater erat asper acantho,

    Ov. M. 13, 700:

    hactenus dominum est illa secuta suum,

    id. Tr. 1, 10, 22; id. Am. 2, 11, 16; cf.:

    hactenus in occidentem Germaniam novimus,

    Tac. G. 35 init.:

    hac Trojana tenus fuerit fortuna secuta,

    Verg. A. 6, 62.—Far more freq. and class. (esp. freq. in Cic.),
    B.
    Transf., to indicate the limit of a discourse or of an extract, thus far, to this point, no further than this:

    hactenus mihi videor de amicitia quid sentirem potuisse dicere,

    Cic. Lael. 7, 24:

    hactenus admirabor corum tarditatem, qui, etc.,

    id. N. D. 1, 10, 24:

    hactenus fuit, quod caute a me scribi posset,

    id. Att. 11, 4, 2:

    externae arbores hactenus fere sunt,

    Plin. 14, 1, 1, § 1; cf. id. 14, 3, 4, § 36:

    sed me hactenus cedentem nemo insequatur ultra,

    Quint. 12, 10, 47:

    verum hactenus evagari satis fuerit,

    id. 2, 4, 32;

    so after a quotation: hactenus Trogus,

    Plin. 11, 52, 114, § 276:

    hactenus Varro,

    id. 14, 14, 17, § 96.—
    b.
    In this sense usually ellipt., esp. as a formula of transition:

    sed, si placet, in hunc diem hactenus: reliqua differamus in crastinum,

    thus far for to-day, Cic. Rep. 2, 44, 4 fin.: ergo [p. 837] haec quoque hactenus:

    redeo ad urbana,

    id. Att. 5, 13, 2: sed haec hactenus: nunc, etc., so much for this (very freq.), id. Div. 2, 24, 53; id. Lael. 15, 55; id. Att. 13, 21, 4; Quint. 4, 2, 30 et saep.:

    haec hactenus,

    Cic. Att. 16, 6, 2:

    sed de hoc loco plura in aliis: nunc hactenus,

    id. Div. 2, 36, 76:

    hactenus haec,

    Hor. S. 1, 4, 63:

    sed hactenus, praesertim, etc.,

    Cic. Att. 5, 13, 1; so,

    sed hactenus,

    id. ib. 9, 7, 3; 13, 9, 1; 14, 17, 2; Plin. 36, 6, 5, § 46:

    de litteris hactenus,

    Cic. Fam. 2, 1, 1; 3, 7, 3; 16, 24, 1; id. Att. 6, 2, 1 al.:

    hactenus de soloecismo,

    Quint. 1, 5, 54:

    hactenus ergo de studiis... proximus liber, etc.,

    id. 1, 12, 19:

    hactenus de poëtis,

    Lact. 1, 5, 15:

    hactenus de mundo,

    Plin. 2, 38, 38, § 102; 15, 8, 8, § 34:

    hactenus, et pariter vitam cum sanguine fudit,

    Ov. M. 2, 610:

    hactenus et gemuit,

    id. ib. 10, 423:

    hactenus: ut vivo subiit,

    id. F. 5, 661:

    hactenus Aeacides,

    id. M. 12, 82; 14, 512.—
    II.
    In time, to indicate a limit, up to this time, thus far, so long, till now, hitherto, no longer than this ( poet. and post-Aug.):

    hactenus quietae utrimque stationes fuere: postquam, etc.,

    Liv. 7, 26, 6:

    hactenus pro libertate, mox de finibus pugnatum est,

    Flor. 1, 11, 5; Ov. M. 5, 250:

    hac celebrata tenus sancto certamina patri,

    Verg. A. 5, 603; 11, 823:

    dispecta est et Thule, quam hactenus nix et hiems abdebat,

    Tac. Agr. 10; id. A. 13, 47.—
    III.
    In extent.
    A.
    Absol., opp. to more, to this extent, so much, only so much, only (very rare, and not anteAug.):

    Burrum sciscitanti hactenus respondisse: ego me bene habeo,

    Tac. A. 14, 51;

    so ellipt.,

    Suet. Dom. 16.—Far more freq. and class.,
    B.
    Relat., like eatenus, to this extent that, so much as, so far as, as far as;

    corresp. with quatenus, quoad, quod, si, ut (so most freq.), ne: hactenus non vertit (in rem), quatenus domino debet: quod excedit, vertit,

    Dig. 15, 3, 10, § 7:

    hactenus existimo nostram consolationem recte adhibitam esse, quoad certior ab homine amicissimo fieres iis de rebus, etc.,

    Cic. Fam. 4, 3, 3:

    patrem familiae hactenus ago, quod aliquam partem praediorum percurro,

    Plin. Ep. 9, 15, 3: meritoria officia sunt;

    hactenus utilia, si praeparant ingenium, non detinent,

    Sen. Ep. 88.—With ut:

    haec artem quidem et praecepta duntaxat hactenus requirunt, ut certis dicendi luminibus ornentur,

    Cic. de Or. 2, 27, 119; id. Div. 1, 8, 13; Hor. S. 1, 2, 123; Ov. H. 15, 156.—With ne:

    curandus autem hactenus, ne quid ad senatum, etc.,

    Cic. Att. 5, 4, 2; Quint. 6, 2, 3; Tac. A. 14, 7; cf.:

    (eum) interficere constituit, hactenus consultans, veneno an ferro vel qua alia vi,

    id. ib. 14, 3 init.

    Lewis & Short latin dictionary > hacetenus

  • 13 hactenus

    hac-tĕnus (a strengthened archaic form, hacĕtĕnus, acc. to Mar. Victor. p. 2457 P.—Separated per tmesin, Verg. A. 5, 603; 6, 62; Ov. M. 5, 642), adv. [hic- tenus; lit., as far as to this side; hence], to indicate a limit, so far, thus far (cf. hucusque).
    I.
    In space.
    A.
    Lit. (very rare), to this place, thus far:

    hactenus summus inaurato crater erat asper acantho,

    Ov. M. 13, 700:

    hactenus dominum est illa secuta suum,

    id. Tr. 1, 10, 22; id. Am. 2, 11, 16; cf.:

    hactenus in occidentem Germaniam novimus,

    Tac. G. 35 init.:

    hac Trojana tenus fuerit fortuna secuta,

    Verg. A. 6, 62.—Far more freq. and class. (esp. freq. in Cic.),
    B.
    Transf., to indicate the limit of a discourse or of an extract, thus far, to this point, no further than this:

    hactenus mihi videor de amicitia quid sentirem potuisse dicere,

    Cic. Lael. 7, 24:

    hactenus admirabor corum tarditatem, qui, etc.,

    id. N. D. 1, 10, 24:

    hactenus fuit, quod caute a me scribi posset,

    id. Att. 11, 4, 2:

    externae arbores hactenus fere sunt,

    Plin. 14, 1, 1, § 1; cf. id. 14, 3, 4, § 36:

    sed me hactenus cedentem nemo insequatur ultra,

    Quint. 12, 10, 47:

    verum hactenus evagari satis fuerit,

    id. 2, 4, 32;

    so after a quotation: hactenus Trogus,

    Plin. 11, 52, 114, § 276:

    hactenus Varro,

    id. 14, 14, 17, § 96.—
    b.
    In this sense usually ellipt., esp. as a formula of transition:

    sed, si placet, in hunc diem hactenus: reliqua differamus in crastinum,

    thus far for to-day, Cic. Rep. 2, 44, 4 fin.: ergo [p. 837] haec quoque hactenus:

    redeo ad urbana,

    id. Att. 5, 13, 2: sed haec hactenus: nunc, etc., so much for this (very freq.), id. Div. 2, 24, 53; id. Lael. 15, 55; id. Att. 13, 21, 4; Quint. 4, 2, 30 et saep.:

    haec hactenus,

    Cic. Att. 16, 6, 2:

    sed de hoc loco plura in aliis: nunc hactenus,

    id. Div. 2, 36, 76:

    hactenus haec,

    Hor. S. 1, 4, 63:

    sed hactenus, praesertim, etc.,

    Cic. Att. 5, 13, 1; so,

    sed hactenus,

    id. ib. 9, 7, 3; 13, 9, 1; 14, 17, 2; Plin. 36, 6, 5, § 46:

    de litteris hactenus,

    Cic. Fam. 2, 1, 1; 3, 7, 3; 16, 24, 1; id. Att. 6, 2, 1 al.:

    hactenus de soloecismo,

    Quint. 1, 5, 54:

    hactenus ergo de studiis... proximus liber, etc.,

    id. 1, 12, 19:

    hactenus de poëtis,

    Lact. 1, 5, 15:

    hactenus de mundo,

    Plin. 2, 38, 38, § 102; 15, 8, 8, § 34:

    hactenus, et pariter vitam cum sanguine fudit,

    Ov. M. 2, 610:

    hactenus et gemuit,

    id. ib. 10, 423:

    hactenus: ut vivo subiit,

    id. F. 5, 661:

    hactenus Aeacides,

    id. M. 12, 82; 14, 512.—
    II.
    In time, to indicate a limit, up to this time, thus far, so long, till now, hitherto, no longer than this ( poet. and post-Aug.):

    hactenus quietae utrimque stationes fuere: postquam, etc.,

    Liv. 7, 26, 6:

    hactenus pro libertate, mox de finibus pugnatum est,

    Flor. 1, 11, 5; Ov. M. 5, 250:

    hac celebrata tenus sancto certamina patri,

    Verg. A. 5, 603; 11, 823:

    dispecta est et Thule, quam hactenus nix et hiems abdebat,

    Tac. Agr. 10; id. A. 13, 47.—
    III.
    In extent.
    A.
    Absol., opp. to more, to this extent, so much, only so much, only (very rare, and not anteAug.):

    Burrum sciscitanti hactenus respondisse: ego me bene habeo,

    Tac. A. 14, 51;

    so ellipt.,

    Suet. Dom. 16.—Far more freq. and class.,
    B.
    Relat., like eatenus, to this extent that, so much as, so far as, as far as;

    corresp. with quatenus, quoad, quod, si, ut (so most freq.), ne: hactenus non vertit (in rem), quatenus domino debet: quod excedit, vertit,

    Dig. 15, 3, 10, § 7:

    hactenus existimo nostram consolationem recte adhibitam esse, quoad certior ab homine amicissimo fieres iis de rebus, etc.,

    Cic. Fam. 4, 3, 3:

    patrem familiae hactenus ago, quod aliquam partem praediorum percurro,

    Plin. Ep. 9, 15, 3: meritoria officia sunt;

    hactenus utilia, si praeparant ingenium, non detinent,

    Sen. Ep. 88.—With ut:

    haec artem quidem et praecepta duntaxat hactenus requirunt, ut certis dicendi luminibus ornentur,

    Cic. de Or. 2, 27, 119; id. Div. 1, 8, 13; Hor. S. 1, 2, 123; Ov. H. 15, 156.—With ne:

    curandus autem hactenus, ne quid ad senatum, etc.,

    Cic. Att. 5, 4, 2; Quint. 6, 2, 3; Tac. A. 14, 7; cf.:

    (eum) interficere constituit, hactenus consultans, veneno an ferro vel qua alia vi,

    id. ib. 14, 3 init.

    Lewis & Short latin dictionary > hactenus

  • 14 ad-eō

        ad-eō adv.    I. To designate a limit, to this, thus far, so far, as far.—Of space, fig.: postremo adeo res rediit, finally it comes to this, T.—Of time, so long (as), so long (till): nusquam destitit... orare usque adeo donec perpulit, T.: usque adeo in periculo fuisse, quoad, etc.—In comparison, in the same degree... in which; so very, so much... as (comic): adeon esse infelicem quemquam, ut ego sum? T.: gaudere adeo, quasi qui cupiunt nuptias, just like those who desire marriage, T.—    II. To give emphasis, so, so much, so very, to such a degree: neminem adeo infatuare, ut crederet, etc.: adeoque inopiā est coactus Hannibal, ut, etc., L.: usque adeo ille pertimuerat, ut, etc.: adeone est fundata leviter fides, ut, etc., L.: Non obtunsa adeo gestamus pectora Poeni, i. e. not so blunt but that we know, V. — Hence, adeo non ut... adeo nihil ut... so little that, so far from... that: adeo nihil moverunt quemquam, ut, etc., had so little effect, etc., L.: qui adeo non tenuit iram, ut, etc., was so far from curbing his anger that, etc., L. — Esp., atque adeo, and even, yet more, or rather, I may even say, still further: insector, posco atque adeo flagito crimen: ducem... intra moenia atque adeo in senatu videmus.— Enclitically after an emphatic word (cf. quidem), even, indeed, just, precisely: Haec adeo iam speranda fuerunt, even this, V.: nullā adeo ex re fit, etc., arises from no cause whatever, T.—Often to be translated by and, and just, etc.: idque adeo haud scio mirandumne sit, Cs.: id adeo, si placet, considerate, just that: id adeo malum ex provocatione natum, L.—After a pers. pron.: Teque adeo, te consule, in no consulate but yours, V.: Tuque adeo, thou chiefly, V.—With si or nisi, if indeed, if truly, even if: Si. Num illi molestae haec sunt nuptiae? Da. Nil Hercle: aut si adeo, etc., or even if they are so, T.—With adverbs: magis adeo id facilitate quam culpā meā contigit: nunc adeo, forthwith, V.: iam adeo, at this moment, V.: inde adeo, ever since, T.: hinc adeo, just at this point, V.: sic adeo, thus it is that, V.: Vix adeo adgnovit, scarcely even recognized, V.—With adjectives, indeed, even, very, fully (cf. vel): Trīs adeo incertos soles erramus, three whole days, V.: Quinque adeo urbes, no less than five, V.: Multa adeo gelidā se nocte dedere, V. —With the conjj. sive, aut, et si, or indeed, or rather, or even, etc.: tu virum me aut hominem deputas adeo esse? even a human being? T.: ratio, quā... sive adeo, quā, etc., or rather: et si adeo, and if even, V.—With the imperative, for emphasis, now, I pray: propera adeo puerum tollere hinc ab ianuā, T.—Rarely with other moods: ibo adeo, T. —Poet., indeed, truly, so very, so entirely: eius fratrem repperisse, adulescentem adeo nobilem, so very noble, T.: nec sum adeo informis, nor am I so very ugly, V.—Beginning a clause giving a reason, so, thus (prop. ellipt., to such a degree is it true that, so true was it that, etc.): adeo quanto rerum minus, tanto minus cupiditatis erat, indeed, the less there was of property, the less of greed, L.: adeo prope omnis senatus Hannibalis erat, such was the preponderance of Hannibal's party in the Senate, L.—So introducing a parenthesis: adeo civitates eae perpetuo in Romanos odio certavere, L.—With a negative after ne... quidem or quoque, still less, Ta.

    Latin-English dictionary > ad-eō

  • 15 demum

    dēmum (also demus, like prorsus, quorsus, rursus, deorsus, Liv. Andr. ap. Paul. ex Fest. p. 70, 8 Müll.; Plaut. Trin. 3, 3, 51 Ritschl and Brix), adv. [a sup. form from de, downmost; cf.: sub, summus], used to give prominence to an idea in opposition to or restriction of another, at length, at last, not till then; just, precisely; only, etc.
    I.
    In Latin of every period and description of writing (for syn. cf.: tandem, denique, postremum, primo).
    A.
    Enclitically with pronouns, like adeo (but less freq.), just, precisely, especially, exactly, indeed; also translated by an emphasis of the pronoun:

    id demum lepidumst,

    Plaut. Pers. 2, 3, 14; cf.:

    sic sentio, id demum aut potius id solum esse miserum, quod turpe sit,

    Cic. Att. 8, 8 init.:

    idem velle atque idem nolle, ea demum firma amicitia est,

    Sall. C. 20, 4; cf. id. ib. 12 fin.:

    relinquere aculeum in audientium animis is demum potest, qui, etc.,

    Plin. Ep. 1, 20, 18:

    tamquam ad eam linguam demum natus esset,

    Quint. 6 prooem. §

    11: me fortuna hac demum voluit consistere terra,

    Verg. A. 1, 629; cf. id. ib. 2, 743 al.:

    ille demum antiquis est adulescens moribus,

    Plaut. Capt. 1, 2, 20:

    per quaedam parva sane, si ipsa demum aestimes, ducunt,

    Quint. 1, 10, 5:

    vos demum, ut video, legem antiquastis sine tabella. Sed ego, etc.,

    Cic. Leg. 3, 17, 38 (but Bait. vos quidem):

    quae demum causae secundam valetudinem praestent, Cels. praef.: jam vero exsilium, si rerum naturam, non ignominiam nominis quaerimus, quantum demum a perpetua peregrinatione differt?

    Cic. Tusc. 5, 37, 107:

    sciscitando eo demum pervenit, ut haud procul esset, quin Remum agnosceret,

    Liv. 1, 5 fin.
    (β).
    Strengthened by a preceding verum enim vero, or a following profecto:

    verum enim vero id demum juvat, si quem, etc.,

    Ter. Ad. 2, 3, 2; Sall. C. 2, 9; cf. Liv. 4, 4:

    is demum profecto vitam aequa lance pensitabit, etc.,

    Plin. 7, 7, 5.—
    (γ).
    Separated from the pronoun:

    hoc est demum quod percrucior,

    Plaut. Bac. 5, 1, 13:

    illa seges demum,

    Verg. G. 1, 47.—
    B.
    Enclitically with the adverbs nunc, tum, or tunc, post, modo, jam, ibi, sic, etc.; just, precisely, not till; also freq. expressed by more strongly accenting those particles.—
    a.
    Nunc demum, Gr. nun dê, now, now at length, at last (cf.: nunc adeo, under 2. adeo, no. B. 2. c.):

    nunc demum ego cum illa fabulabor libere,

    Plaut. Poen. 5, 3, 40;

    so with scio,

    id. Epid. 3, 4, 22; id. Mil. 2, 6, 62;

    with intellego,

    Ter. Heaut. 2, 3, 12; cf.:

    nunc demum rescribo iis litteris, quas, etc.,

    Cic. Att. 16, 3; and:

    undevicesimo aetatis anno dicere in foro coepi et nunc demum, quid praestare debeat orator, adhuc tamen per caliginem video,

    yet it is only now that I am at length beginning to see, Plin. Ep. 5, 8, 8 et saep.—
    (β).
    In Plautus with following conjunctions, cum, quoniam, etc.:

    nunc demum a me insipienter factum esse arbitror, Cum rem cognosco,

    Plaut. Mil. 2, 6, 80; cf. id. Rud. 4, 4, 78.—
    (γ).
    Separated by pol, edepol, or other words:

    nunc pol demum ego sum liber,

    Plaut. Cas. 4, 4, 14:

    nunc edepol demum in memoriam regredior, cum cogito, etc.,

    id. Capt. 5, 4; 25; id. Cas. 4, 4, 14; id. Aul. 1, 2, 1:

    heu, nunc misero mihi demum Exsilium infelix!

    Verg. A. 10, 849.—
    b.
    Tum demum, then at length, then indeed (so most freq., esp. in the historians;

    in Caes. only in this connection): tum demum Liscus oratione Caesaris adductus, etc.,

    Caes. B. G. 1, 17; 1, 50, 2; 1, 51, 2; Liv. 2, 20; 3, 12; Plin. Ep. 6, 20, 6; Verg. A. 6, 330; 573; id. G. 3, 205; Ov. F. 4, 615 et saep.:

    utraque re satis experta tum demum consules,

    Liv. 2, 29.—
    (β).
    With foll. conjunct. ubi, si, cum, etc. (and in Plautus also separate; cf. above, no. 1. b. and c.):

    ubi expolivero, Magis hoc tum demum dices,

    Plaut. Poen. 1, 1, 61; Sall. J. 46; Cels. 7, 27 fin.:

    si id facies, tum demum scibis, etc.,

    Plaut. Mil. 4, 8, 56; id. Men. 2, 2, 71; Cic. Rep. 1, 24; cf. with quodsi, Att. ap. Cic. Att. 9, 10, 4:

    ac tum demum, cum medium tenuere, etc.,

    Plin. Ep. 8, 20, 7:

    tum tu igitur demum id adulescenti aurum dabis, Ubi, etc.,

    Plaut. Trin. 3, 3, 52.—Once in this connection demum alone:

    servata res est demum, si illam videro,

    Plaut. Merc. 5, 2, 68.—
    c.
    Tunc demum (cf. Drak. Liv. 41, 3, 5):

    tunc demum intelleges, etc.,

    Sen. Ep. 121; Suet. Calig. 9; Vulg. Gen. 41, 9; and with cum, Col. praef. fin.;

    with ubi,

    Cels. 3, 6, and 10.—
    d.
    Post demum, afterwards, not till after:

    post eum demum huc cras adducam,

    Plaut. As. 5, 2, 65:

    post igitur demum, etc.,

    id. Amph. 3, 1, 16.—With post as praep.: unas enim post idus Martias, Asin. Pollio ap. Cic. Fam. 10, 31, 4:

    post biduum demum,

    Suet. Aug. 10 fin.
    e.
    Modo demum, only now, now for the first time:

    modone id demum sensti,

    Ter. And. 5, 3, 11.—
    f.
    Jam demum, now at last, now (cf. dê... êdê, Eurip. Suppl. 980;

    Troad. 235),

    Ov. Tr. 2, 8.—
    g.
    Ibi demum, just there:

    illic ibi demum'st locus, ubi, etc.,

    Plaut. Capt. 5, 4, 3; Quint. 10, 3, 13:

    ibi demum morte quievit,

    Verg. A. 9, 445; cf. id. ib. 1, 629; Stat. Th. 2, 474; id. Silv. 2, 3, 14; cf.

    also ibi demum, of time,

    Ter. Hec. 1, 2, 53.—
    h.
    Sic demum:

    sic demum socios consumpta nocte reviso,

    Verg. A. 2, 795; 6, 154.—
    k.
    Ita demum, Vulg. 2 Mac. 6, 15.—
    2.
    With the abl. temp. or absol.:

    ego novus maritus anno demum quinto et sexagesimo fiam?

    Ter. Ad. 5, 8, 15:

    decimo demum pugnavimus anno,

    Ov. M. 13, 209:

    quarta vix demum exponimur hora,

    Hor. S. 1, 5, 23:

    hieme demum,

    Plin. Ep. 7, 2, 2:

    pontificatum maximum, quem numquam vivo Lepido auferre sustinuerat, mortuo demum suscepit,

    Suet. Aug. 31; cf.:

    appellato demum collegio obtinuit,

    id. Caes. 23:

    his demum exactis,

    Verg. A. 6, 637:

    noctu demum rex recessit,

    Curt. 7, 11, 20.—And once with the nominative of the part. perf.:

    damnatus demum, vi coactus reddidit Mille et ducentos Philippos,

    i. e. not until condemned, Plaut. Bac. 2, 4, 38.—
    C.
    To add emphasis to the idea contained in a proposition, in fact, in very truth, certainly, indeed (rare):

    ea sunt enim demum non ferenda in mendacio, quae, etc.,

    Cic. Rep. 2, 15:

    immemor est demum, nec frugum munere dignus, qui, etc.,

    Ov. M. 15, 122; Quint. 10, 6, 5;

    so to strengthen a comparative (cf.: adeo, etiam): latius demum ire,

    further yet, Plaut. Most. 3, 2, 156:

    num expositio haec longior demum esse debeat,

    Quint. 4, 2, 79.—
    II.
    In postAug. Latin.
    A.
    Only, solely, exclusively ( = duntaxat, tantum, solum, tantummodo, modo): ne vulgarem viam ingressus, alienis demum vestigiis insisterem, Quint. prooem. § 3; id. 2, 15, 1:

    adeo suis demum oculis credidit,

    id. 11, 3, 68: quaedam (verba) tertiae demum personae figura dicuntur, ut licet, piget, id. 1, 4, 29: [p. 545] qui (Cicero) non assecutus esset docendo judicem tantum et utiliter demum ac Latine perspicueque dicendo, ut, etc., id. 8, 3, 3 et saep.:

    nihil magis pro contione testatus est, quam id demum se habiturum, quod, etc.,

    but just that, Suet. Oth. 6 et saep.:

    ut non is demum sit veneficus, qui vitam abstulit data potione, sed etiam qui mentem,

    Quint. 9, 2, 105; cf.

    with the following verum etiam,

    id. 7 prooem. § 1.—
    b.
    Ita demum, only so; then or in that case only; not till then ( = tum demum);

    esp. freq. in conditional propositions: si plus humoris excernitur quam assumitur, ita demum secundae valetudinis spes est,

    Cels. 3, 21; Plin. Ep. 3, 3, 2; Suet. Claud. 25 al.—
    B.
    To point out something as taking place only after previous delay, at length, at last = tandem:

    quod oppidum Hispaniae frustra diu oppugnatum illitis demum galbano facibus succenderit,

    Suet. Galb. 3; cf. corresp. with tandem, id. Calig. 6.—
    * 2.
    For denique no. II. 2, finally, in fine:

    ex quibus alium Ciceroni, alium Caesari, singulis demum singulos opponeremus,

    Tac. Or. 26 fin. Cf. Hand Turs. II. p. 250-260; Zumpt ad Curt. 6, 39, 25; Mützell ad Curt. 3, 7, 8; 3, 22, 26.

    Lewis & Short latin dictionary > demum

  • 16 censeo

    1.
    cēnseo (on the long e, v. Corss. Ausspr. 1, p. 257 sq.), ui, censum (late Lat. censitum, Cod. Just. 11, 47 tit.; 11, 49 tit.; 11, 47, 4 al.; but not in Monum. Ancyr.; cf. Neue, Formenl. 2, 557), 2, v. a. [etym. dub.; often referred to root cas-, whence carmen, camoenus; but prob. from centum, orig. centere, to hundred or number the people; cf. Fischer, Gram. 1, p. 373].
    I.
    To tax, assess, rate, estimate.
    A.
    In reference to the census (v. census).
    1.
    Of the censor (v. censor).
    (α).
    Rarely act. with acc. of the persons or objects assessed or rated; but usu. pass., with subj. -nom.:

    censores populi aevitates, suboles, familias, pecuniasque censento,

    Cic. Leg. 3, 3, 7:

    census quom sum, juratori recte rationem dedi,

    Plaut. Trin. 4, 2, 30:

    censor ad quojus censionem, id est arbitrium, populus censeretur,

    Varr. L. L. 5, § 81 Mull.:

    census... indicat eum qui sit census se jam tum gessisse pro cive,

    Cic. Arch. 5, 11: absentis censere jubere, P. Scipio ap. Gell. 5, 19, 16: ne absens censeare. Cic. Att. 1, 18, 8:

    sub lustrum censeri,

    id. ib.:

    milia octoginta eo lustro civium censa dicuntur,

    Liv. 1, 44, 2:

    censa civium capita centum septendecim milia trecenta undeviginti,

    id. 3, 24, 10; id. Epit. lib. 11; 13; 14:

    censebantur ejus aetatis lustris ducena quinquagena milia capitum,

    id. 9, 19, 2:

    cum capitum liberorum censa essent CLII. milia,

    Plin. 33, 1, 5, § 16: quid se vivere, quid in parte civium censeri, si... id obtinere universi non possint? Liv 7, 18, 5.—
    (β).
    With the amount at which the property was rated, in the acc.: or abl.:

    praesertim census equestrem Summam nummorum,

    being assessed with the estate necessary to a Roman knight, Hor. A. P. 383:

    primae classis homines quicentum et viginti quinque milia aeris ampliusve censi erant... Ceterarumque omnium classium qui minore summa aeris censebantur,

    Gell. 7 (6), 13, 1 sq.—Hence, capite censi, those who were assessed ac cording to their ability to labor: qui nullo [p. 312] aut perquam parvo aere censebantur capite censi vocabantur. Extremus autem census capite censorum aeris fuit trecentis septuaginta quinque, Jul. Paul. ap. Gell. 16, 10, 10; Sall. J. 86, 2; Gell. 16, 10, 11; 16, 10, 14; Val. Max. 2, 3, 1; 7, 6, 1;

    and in the finite verb: omnia illius (i. e. sapientis) esse dicimus, cum... capite censebitur,

    Sen. Ben. 7, 8, 1. —
    (γ).
    Absol. in gerund.: censendi, censendo, ad censendum = census agendi, censui agendo, etc.: haec frequentia quae convenit ludorum censendique causa (i.e. census agendi causa, for the sake of the census), Cic. Verr. 1, 18, 54:

    mentio inlata apud senatum est, rem operosam... suo proprio magistratu egere... cui arbitrium formulae censendi subiceretur,

    the scheme for taking the census, Liv. 4, 8, 4:

    quia is censendo finis factus est,

    id. 1, 44, 2:

    civis Romanos ad censendum ex provinciis in Italiam revocarunt,

    Vell. 2, 15:

    aetatem in censendo significare necesse est... aetas autem spectatur censendi tempore,

    Dig. 50, 15, 3.—
    (δ).
    Censum censere = censum agere, only in the gerundial dat.:

    illud quaero, sintne illa praedia censui censendo, habeant jus civile,

    are they subject to the census, Cic. Fl. 32, 80: censores... edixerunt, legem censui censendo dicturos esse ut, etc., that he would add a rule for the taking of the census, according to which, etc., Liv. 43, 14, 5: censui censendo agri proprie appellantur qui et emi et venire jure civili possunt, Paul. ex Fest. p. 58, 5 Mull.—
    2.
    Of the assessment of the provinces under provincial officers (censores, and, under the later emperors, censitores).
    (α).
    Pass., with the territory as subject-nom.: quinto quoque anno Sicilia tota censetur;

    erat censa praetore Paeducaeo... quintus annus cum in te praetorem incidisset, censa denuo est,

    Cic. Verr. 2, 2, 56, § 139:

    omne territorium censeatur quoties, etc.,

    Cod. Just. 11, 58 (57), 4.—
    (β).
    The persons assessed as subject:

    ubi (coloni) censiti atque educati natique sunt,

    Cod. Just. 11, 48 (47), 6:

    quos in locis eisdem censitos esse constabit,

    ib. 11, 48 (47), 4.—With part. as attribute:

    rusticos censitosque servos vendi,

    Cod. Just. 11, 48 (47), 7.—
    (γ).
    To determine by the census:

    cum antea per singulos viros, per binas vero mulieres capitis norma sit censa,

    Cod. Just. 11, 48 (47), 10:

    nisi forte privilegio aliquo materna origo censeatur,

    Dig. 50, 1, 1, § 2.—
    (δ).
    Act. with acc.:

    vos terras vestras levari censitione vultis, ego vero etiam aerem vestrum censere vellem,

    Spart. Pescen. Nig. 7.—
    3.
    Of the person assessed, to value, make a statement of one ' s property in the census.
    (α).
    Act. with acc.:

    in qua tribu ista praedia censuisti?

    Cic. Fl. 32, 80.—
    (β).
    Censeri, as dep. with acc.:

    census es praeterea numeratae pecuniae CXXX. Census es mancipia Amyntae... Cum te audisset servos suos esse censum, constabat inter omnes, si aliena censendo Decianus sua facere posset, etc.,

    Cic. Fl. 32, 80; cf. Ov. P. 1, 2, 140; v. B. 2. c.—
    4.
    Hence, subst.: cēnsum, i, n.: quorum luxuries fortunata censa peperit, i.e. high estimates of property in the census, Cic. ap. Non. 202, 23 (Fragm. vol. xi. p. 134 B. and K.).
    B.
    Transf., of things and persons in gen., to value, estimate, rate.
    1.
    By a figure directly referring to the Roman census: aequo mendicus atque ille opulentissimus Censetur censu ad Acheruntem mortuus, will be rated by an equal census, i.e. in the same class, without considering their property, Plaut. Trin. 2, 4, 93: vos qui potestis ope vostra censerier, referring to a part of the audience, you, who may be rated according to your intelligence, analog. to capite censi (v. I. A. 1. b), id. Capt. prol. 15:

    nam argumentum hoc hic censebitur,

    will be rated, its census-class will be determined here, id. Poen. prol. 56: id in quoque optimum esse debet cui nascitur, quo censetur, according to which he is rated, i.e. his worth is determined, Sen. Ep. 76, 8.—And with two acc.: quintus Phosphorus, Junonia, immo Veneris stella censetur, is ranked as the fifth, App. de Mundo, p. 710.—
    2.
    With direct reference to the census.
    a.
    = aestimo, to estimate, weigh, value, appreciate.
    (α).
    With gen. of price:

    dic ergo quanti censes?

    Plaut. Rud. 4, 8, 8.—
    (β).
    In the pass.: si censenda nobis atque aestimanda res sit, utrum tandem pluris aestimemus pecuniam Pyrrhi? etc., if we have to weigh and estimate a thing, etc., Cic. Par. 6, 2, 48:

    anule... In quo censendum nil nisi dantis amor,

    Ov. Am. 2, 15, 2:

    interim autem facta sola censenda dicit atque in judicium vocanda,

    Gell. 7 (6), 3, 47.—
    b.
    = honorari, celebrari, with de aliquo, = for the sake of somebody (in Ovid):

    pro quibus ut maneat, de quo censeris, amicus, Comprecor, etc.,

    the friend for the sake of whom you are celebrated, who is the cause of your renown, Ov. P. 2, 5, 73:

    hoc domui debes de qua censeris,

    id. ib. 3, 1, 75.—
    c.
    Censeri, dep., = to distinguish, with acc. only once or twice in Ovid (v. I. A. 3. b):

    hanc semper... Est inter comites Marcia censa suas,

    has always distinguished her, Ov. P. 1, 2, 140.—
    d.
    Censeri aliqua re.
    (α).
    = to be appreciated, distinguished, celebrated for some quality, as if the quality were a standard determining the census, analog. to capite censeri (v. I. A. 1. b), very freq. in post-class. writings:

    Democritus cum divitiis censeri posset,

    when he might have been celebrated for his wealth, Val. Max. 8, 7, ext. 4:

    Aristides quo totius Graeciae justitia censetur (quo = cujus justitia),

    id. 5, 3, ext. 3 med.: te custode matronalis stola censetur ( = tua, i.e. pudicitiae, custodia), the stola, etc., is appreciated for thy custody, id. 6, 1 prooem.:

    una adhuc victoria Carius Metius censebatur,

    Tac. Agr. 45:

    ut ipsi quoque qui egerunt non aliis magis orationibus censeantur,

    id. Dial. 39 fin.: non vitibus tantum censeri Chium, sed et operibus Anthermi filiorum, is celebrated not only for its grapes, but, etc., Plin. 36, 5, 2, § 12:

    et Galliae censentur hoc reditu,

    id. 19, 1, 2, § 7:

    quisquis paulo vetustior miles, hic te commilitone censetur,

    is distinguished for the fact that you were his fellow-soldier, Plin. Pan. 15 fin.:

    multiplici variaque doctrina censebatur,

    Suet. Gram. 10:

    felix quae tali censetur munere tellus,

    Mart. 9, 16, 5: censetur Apona Livio suo tellus, = for the fact that Livy was born there, id. 1, 61, 3:

    hi duo longaevo censentur Nestore fundi,

    for the fact that Nestor used them, id. 8, 6, 9:

    nec laude virorum censeri contenta fuit (Iberia),

    Claud. Laud. Seren. 67:

    libri mei non alia laude carius censentur, quam quod judicio vestro comprobantur,

    App. Flor. 4, 18, 3.—Hence,
    (β).
    = to be known by something (Appuleian):

    hoc nomine censebatur jam meus dominus,

    App. M. 8, p. 171:

    nomen quo tu censeris aiebat,

    id. ib. 5, p. 106: pro studio bibendi quo solo censetur, either known by, or distinguished for, id. Mag. p. 499:

    globorum caelestium supremum esse eum qui inerrabili meatu censetur,

    which is known by its unerring course, id. Phil. Nat. 1, p. 582.— And,
    (γ).
    As gram. t. t., to be marked by some peculiarity, according to which a word is classified: neque de armis et moeniis infitias eo quin figura multitudinis perpetua censeantur, that they are marked by the form of constant plurality, i. e. that they are pluralia tantum, Gell. 19, 8, 5; 10, 20, 8; 19, 13, 3.
    II.
    Of transactions in and by the Senate, to judge (in the meanings II. and III. the passive voice is not in class. use, while in I. the passive voice is by far the most freq.).
    A.
    To be of opinion, to propose, to vote, to move, referring to the votes of the senators when asked for their opinions (sententiam dicere).
    1.
    With a (passive) inf.-clause, denoting what should be decreed by the Senate (esse usu. omitted): rex his ferme verbis patres consulebat... Dic, inquit ei, quid censes? tum ille Puro pioque duello quaerendas (res) censeo, I am of the opinion ( I move, propose) that satisfaction should be sought, etc., ancient formula ap. Liv. 1, 32, 11 sq.:

    primum igitur acta Caesaris servanda censeo,

    Cic. Phil. 1, 7, 16:

    hoc autem tempore ita censeo decernendum,

    id. ib. 5, 17, 45; 5, 6, 16; 5, 12, 31; 5, 12, 34; 5, 13, 36; 5, 14, 38; 5, 19, 53; 6, 1, 2; 9, 6, 14; 11, 15, 40; 12, 7, 17; 14, 1, 1; 14, 13, 35; cf.

    Regulus's advice in the Senate, being represented as a vote: captivos in senatu reddendos non censuit,

    Cic. Off. 1, 13, 39; 3, 31, 111:

    quare ita ego censeo... de confessis more majorum supplicium sumendum,

    Sall. C. 52, 36; 51, 8; 52, 14:

    Appius imperio consulari rem agendam censebat,

    Liv. 2, 23, 15:

    ut multi (senatores) delendam urbem censerent,

    id. 9, 26, 3; 2, 29, 7; 3, 40, 13; 10, 12, 1; 34, 4, 20; 38, 54, 6: cum ejus diei senatus consulta aureis litteris figenda in curia censuisset, Tac. A. 3, 57:

    ut nonnulli dedendum eum hostibus censuerint,

    Suet. Caes. 24; so id. ib. 14; id. Aug. 100; id. Tib. 4; id. Calig. 60; id. Claud. 26; id. Ner. 2; id. Vesp. 2. Of the emperor's vote in the Senate:

    commutandam censuit vocem, et pro peregrina nostratem requirendam,

    Suet. Tib. 71; so id. ib. 34; id. Aug. 55.—And with the copula expressed (very rare):

    qui censet eos... morte esse multandos,

    Cic. Cat. 4, 4, 7.—Sometimes referring to sententia as subject:

    sententia quae censebat reddenda bona (inst. of eorum qui censebant),

    Liv. 2, 4, 3.—Sometimes with oportere for the gerundial predic. inf.:

    quibusdam censentibus (eum) Romulum appellari oportere,

    Suet. Aug. 7.—With pres. inf., inst. of a gerundial:

    hac corona civica L. Gellius in senatu Ciceronem consulem donari a re publica censuit,

    Gell. 5, 6, 15 (cf. II. B. 1. b.).—If the opinion of the senator does not refer to the chief question, but to incidental points, the predic. inf. may have any form:

    eas leges quas M. Antonius tulisse dicitur omnes censeo per vim et contra auspicia latas, eisque legibus populum non teneri,

    Cic. Phil. 5, 4, 10:

    cum magna pars senatus... cum tyrannis bellum gerendum fuisse censerent... et urbem recipi, non capi, etc.,

    Liv. 26, 32, 2.—
    2.
    With ut, and negatively, ut ne or ne, generally when the clause has an active predicate, but also with passives instead of the gerundial inf.-clause:

    de ea re ita censeo uti consules designati dent operam uti senatus Kal. Jan. tuto haberi possit,

    Cic. Phil. 3, 15, 37:

    censeo ut iis qui in exercitu Antonii sunt, ne sit ea res fraudi, si, etc.,

    id. ib. 5, 12, 34:

    censebant omnes fere (senatores) ut in Italia supplementum meis et Bibuli legionibus scriberetur,

    id. Fam. 3, 3, 1:

    Cn. Pompeius (in senatu) dixit, sese... censere ut ad senatus auctoritatem populi quoque Romani beneficium erga me adjungeretur,

    id. Sest. 34, 74:

    quas ob res ita censeo: eorum qui cum M. Antonio sunt, etc.... iis fraudi ne sit quod cum M. Antonio fuerint,

    id. Phil. 8, 11, 33:

    Calidius, qui censebat ut Pompeius in suas provincias proficisceretur,

    Caes. B. C. 1, 2:

    censuerunt quidam (senatores) ut Pannonicus, alii ut Invictus cognominaretur,

    Suet. Tib. 17:

    iterum censente ut Trebianis... concederetur (of the emperor's vote in the Senate),

    id. ib. 31.—And an inf.-clause, with neu or ut:

    sed ita censeo: publicandas eorum pecunias, etc.: neu quis postea de his ad senatum referat, etc.,

    Sall. C. 51, 43:

    qui partem bonorum publicandam, pars ut liberis relinqueretur, censuerat,

    Tac. A. 4, 20.—
    3.
    With a subj.-clause, without ut (rare in this connection;

    v. III. C. 3.): K. Fabius censuit... occuparent patres ipsi suum munus facere, captivum agrum plebi quam maxime aequaliter darent,

    Liv. 2, 48, 2.— And ironically with regard to incidental points: vereamini censeo ne... nimis aliquid severe statuisse videamini, I propose you should be afraid of having decreed too severe a punishment = of course, you will not be afraid, etc., Cic. Cat. 4, 6, 13: misereamini censeo—deliquere homines adulescentuli per ambitionem—atque etiam armatos dimittatis, I propose that you pity them, etc., or I advise you to be merciful, Sall. C. 52, 26.—
    4.
    Ellipt., with a gerundial clause understood:

    dic quid censes (i. e. decernendum),

    Liv. 1, 32, 11: quod ego mea sententia censebam (i.e. decernendum), Cato ap. Cic. Fam. 15, 5, 2:

    senati decretum fit, sicut ille censuerat,

    Sall. C. 53, 1:

    quas ob res ita censeo... senatui placere, etc. ( = ita decernendum censeo, etc.),

    Cic. Phil. 9, 7, 15, § 17 sq.; 10, 11, 25 sq.; 11, 12, 29 sq.; 14, 14, 36 sq.—
    5.
    = sententiam dicere, to tell, to express one ' s opinion in the Senate (post-class.).
    (α).
    Absol.: Priscus Helvidius.. contra studium ejus (sc. Vitellii) censuerat, had voted, or had expressed an opinion against his wishes, Tac. H. 2, 91:

    cum parum sit, in senatu breviter censere, nisi, etc.,

    id. Dial. 36 fin.:

    sententias... prout libuisset perrogabat... ac si censendum magis quam adsentiendum esset,

    Suet. Aug. 35:

    igitur Cn. Piso, quo, inquit, loco censebis, Caesar? si primus, etc.,

    Tac. A. 1, 74.—
    (β).
    With adjectives in the neuter, substantively used: nec quoquam reperto (in senatu) qui... referre aut censere aliquid auderet, who dared to express an opinion on any [p. 313] thing, Suet. Caes. 20:

    per dissensionem diversa censentium,

    of the senators who expressed different opinions, id. Claud. 10.—
    (γ).
    With interrog. or rel.-clause:

    deinde ageret senatorem et censeret quid corrigi aut mutari vellet,

    Tac. A. 16, 28:

    cum censeat aliquis (in senatu) quod ex parte mihi placeat,

    Sen. Ep. 21, 9.
    B.
    Of the decrees or resolutions of the Senate, = decernere, placere, to resolve, decree.
    1.
    With inf.-clause.
    a.
    With gerund, without copula (v. II. A. 1.):

    eum, cujus supplicio senatus sollennes religiones expiandas saepe censuit,

    Cic. Mil. 27, 73:

    eos senatus non censuit redimendos,

    id. Off. 3, 32, 114; so id. N. D. 2, 4, 10; id. Verr. 2, 3, 6, § 15:

    senatus Caelium ab republica removendum censuit,

    Caes. B. C. 3, 21:

    senatus censuit frequens coloniam Labicos deducendam,

    Liv. 4, 47, 6; 5, 24, 4:

    cum bello persequendos Tusculanos patres censuissent,

    id. 6, 25, 5; 3, 42, 6; 3, 49, 8; 7, 19, 7 et saep.—
    b.
    With pres. inf. pass. or act., with the force of a gerundial:

    de bonis regiis quae reddi antea censuerant ( = reddenda),

    Liv. 2, 5, 1:

    munera mitti legatis ex binis milibus aeris censuerunt (i.e. patres),

    id. 43, 5, 8; so id. 45, 44, 15 (v. 2. b.):

    eundem jus dicere Romae... patres censuerant,

    id. 45, 12, 13:

    cum senatus unum consulem, nominatimque Gnaeum Pompeium fieri censuisset,

    Suet. Caes. 26.—With both act. and pass. inf.:

    censuere patres, duas provincias Hispaniam rursus fieri... et Macedoniam Illyricumque eosdem... obtinere,

    Liv. 45, 16, 1.—With both pres. pass. and gerund. inff.:

    haec ita movere senatum, ut non expectanda comitia consuli censerent, sed dictatorem... dici,

    Liv. 27, 5, 14.—

    And with velle: senatus verbis nuntient, velle et censere eos ab armis discedere, etc.,

    Sall. J. 21, 4.—
    2.
    With ut or ne.
    a.
    In the words of the Senate, according to formula: quod L. Opimius verba fecit de re publica, de ea re ita censuerunt uti L. Opimius consul rem publicam defenderet, etc., ancient S. C. ap. Cic. Phil. 8, 4, 14: quod, etc., de ea re ita censuerunt ut M. Pomponius praetor animadverteret curaretque ut si, etc., S. C. ap. Suet. Rhet. 1; Gell. 15, 4, 1.—And with gerundial inf.-clause: quod C. Julius pontifex... de ea re ita censuerunt, uti M. Antonius consul hostiis majoribus... procuraret... Ibus uti procurasset satis habendum censuerunt, S. C. ap. Gell. 4, 6, 2.—
    b.
    As related by the historians, etc.:

    quoniam senatus censuisset, uti quicunque Galliam provinciam obtineret... Aeduos defenderet,

    Caes. B. G. 1, 35:

    patres censuerunt uti consules provincias inter se compararent,

    Liv. 30, 40, 12:

    senatus censuit ut domus ei... publica impensa restitueretur,

    Suet. Claud. 6;

    so with reference to the civil law,

    Dig. 49, 14, 15 quater. —With ne:

    senatum censuisse, ne quis illo anno genitus educaretur,

    Suet. Aug. 94.—And with inf -clause:

    filio regis Nicomedi ex ea summa munera dari censuerunt, et ut victimae... praeberentur,

    Liv. 45, 44, 15.—
    3.
    With a subj.-clause (very rare):

    senatus consulto quo censeretur, darent operam consules, etc.,

    Aur. Vict. Vir. Ill. 73, 10.—
    4.
    With neutr. acc. pron. in place of a clause:

    cum vero id senatus frequens censuisset (sc. faciendum),

    Cic. Pis. 8, 18:

    ite in suffragium, et quae patres censuerunt vos jubete,

    Liv. 31, 7, 14:

    quodcunque vos censueritis,

    id. 34, 7, 15:

    quodpatres censuissent,

    id. 28, 45, 2.—
    5.
    With accusative of a noun, or a noun as passive subject, to decree or vote a thing (postclass.):

    nec tamen repertum nisi ut effigies principum, aras deum, templa et arcus aliaque solita... censuere,

    Tac. A. 3, 57:

    aram Clementiae, aram Amicitiae, effigiesque... censuere,

    id. ib. 4, 74: cum censeretur clipeus auro et magnitudine insignis inter auctores eloquentiae ( to be placed among, etc.), id. ib. 2, 83.—
    6.
    With both acc. and dat.
    (α).
    The dat. = against:

    bellum Samnitibus et patres censuerunt et populus jussit,

    Liv. 10, 12, 3.—
    (β).
    The dat. = in behalf of:

    censentur Ostorio triumphi insignia,

    Tac. A. 12, 38.—And with ut:

    sententiis eorum qui supplicationes et... vestem Principi triumphalem, utque ovans urbem iniret, effigiesque ejus... censuere,

    id. ib. 13, 8.
    III.
    Transf.
    A.
    Of the opinions and resolutions of other deliberating bodies, or of their members, to resolve, or to be of opinion.
    1.
    With inf.-clause.
    a.
    Gerundial:

    erant qui censerent de tertia vigilia in castra Cornelia recedendum (council of war),

    Caes. B. C. 2, 30:

    erant sententiae quae conandum omnibus modis castraque Vari oppugnanda censerent,

    id. ib.; so id. ib. 2, 31; id. B. G. 2, 31 fin.; 7, 21; 7, 77:

    pontifices, consules, patres conscripti mihi... pecunia publica aedificandam domum censuerunt,

    Cic. Pis. 22, 52: nunc surgendum censeo, I move we adjourn (in a literary meeting), id. de Or. 2, 90, 367:

    cum... pontifices solvendum religione populum censerent,

    Liv. 5, 23, 9:

    nunc has ruinas relinquendas non censerem (in an assembly of the people),

    id. 5, 53, 3:

    ego ita censeo, legatos extemplo Romam mittendos (in the Carthaginian Senate),

    id. 21, 10, 13:

    ante omnia Philippum et Macedonas in societatem belli... censeo deducendos esse (Hannibal in a council of war),

    id. 36, 7, 3; 5, 36, 8; Curt. 10, 6, 22; 10, 8, 12:

    cum septem judices cognovissent, duo censuerunt, reum exilio multandum, duo alii pecunia, tres reliqui capite puniendum,

    Gell. 9, 15, 7.—And with oportere inst. of a gerundial clause (referring to duty):

    neque sine gravi causa eum locum quem ceperant, dimitti censuerant oportere,

    Caes. B. C. 1, 44.—With opus esse ( = expediency):

    Parmenio furto, non proelio opus esse censebat,

    Curt. 10, 8, 12.—
    b.
    With ordinary pres. inf.
    (α).
    In place of a gerundial:

    Antenor censet belli praecidere = praecidendam causam (in a council of war),

    Hor. Ep. 1, 2, 9.—
    (β).
    Denoting opinion about an existing state:

    Hasdrubal ultimam Hispaniae oram... ignaram adhuc Romanorum esse, eoque Carthaginiensibus satis fidam censebat,

    Liv. 27, 20, 6:

    Parmenio non alium locum proelio aptiorem esse censebat,

    Curt. 3, 7, 8.—
    2.
    With ut or ne:

    censeo ut satis diu te putes requiesse et iter reliquum conficere pergas (in a literary meeting),

    Cic. de Or. 2, 71, 290:

    plerique censebant ut noctu iter facerent (council of war),

    Caes. B. C. 1, 67:

    et nunc magnopere censere, ut unam anum... triginta milibus talentum auri permutet (council of war),

    Curt. 4, 11, 12:

    censeout D. Claudius ex hac die deus fiat (council of the gods),

    Sen. Lud. Mort. Claud. 9, 5: antiquos audio censuisse, ne (praenomina) cui ejusdem gentis patricio inderentur, resolved (family council), Gell. 9, 2, 11 (cf. Liv. 6, 20, 14).—
    3.
    With subj.-clause:

    nunc quoque arcessas censeo omnes navalis terrestrisque copias (Hannibal in council of war),

    Liv. 36, 7, 17: censeo relinquamus nebulonem hunc, eamus hinc protinus Jovi Optimo Maximo gratulatum (assembly of the people), Scipio Afric. ap. Gell. 4, 18, 3.—
    4.
    With acc. neutr. of a pron. or adj. substantively used:

    ego pro sententia mea hoc censeo: quandoquidem, etc.,

    Sen. Lud. Mort. Claud. 11, 4:

    nec dubitavere quin vera censeret,

    that his opinion was correct, Curt. 10, 6, 18.—
    5.
    Ellipt.:

    sententiis quarum pars deditionem, pars eruptionem censebat (i.e. faciendam),

    Caes. B. G. 7, 77 init.:

    ita uti censuerant Italici deditionem facit,

    Sall. J. 26, 2; so Caes. B. G. 7, 75.
    B.
    Of the orders of persons in authority (cf. II. B.).
    1.
    Of commanders, etc., by courtesy, inst. of velle, imperare, or a direct imperative sentence.
    (α).
    With gerundial inf. - clause: non tam imperavi quam censui sumptus legatis quam maxime ad legem Corneliam decernendos, I said, not strictly as an order, but as an opinion that, etc. (Cicero as proconsul), Cic. Fam. 3, 10, 6.—
    (β).
    With subj.-clause: arma quae ad me missuri eratis, iis censeo armetis milites quos vobiscum habetis, you had better, etc., Pomp. ap. Cic. Att. 8, 12, A, 4. —
    2.
    Of an order by the people (rare;

    gen. populus jubet): ita id (foedus) ratum fore si populus censuisset (i. e. confirmandum esse),

    Liv. 21, 19, 3.—
    3.
    Of the later emperors, in their ordinances (censemus = placet nobis, sancimus, imperamus, from the custom of the earlier emperors, who conveyed their commands in the form of an opinion in the senate; v. II. A. 1.).—With inf.clause, ut, ne, and subj.-clause:

    sex mensium spatium censemus debere servari,

    Cod. Just. 11, 48 (47), 7:

    censemus ut, etc.,

    ib. 12, 37 (38), 13:

    censemus ne, etc.,

    ib. 12, 44 (45), 1: censemus vindicet, remaneat, ib. 11, 48 (47), 23:

    in commune jubes si quid censesve tenendum, Primus jussa subi,

    Claud. IV. Cons. Hon. 296.
    C.
    Of advice, given by one person to another (further development of III. A.).
    1.
    Ante-class. formula: faciundum censeo = I advise, with ut-clause, with quid, sic, etc.: censeo faciundum ut quadringentos aliquos milites ad verrucam illam ire jubeas, etc., I advise you to order, etc., Cato ap. Gell. 3, 7, 6:

    ego Tiresiam... consulam, Quid faciundum censeat,

    consult Tiresias as to what he advises, for his advice, Plaut. Am. 5, 1, 80:

    consulam hanc rem amicos quid faciundum censeant,

    id. Men. 4, 3, 26; id. Most. 3, 1, 23:

    sic faciundum censeo: Da isti cistellam, etc.,

    id. Cist. 4, 2, 104:

    ego sic faciundum censeo: me honestiu'st Quam te, etc.,

    id. As. 4, 2, 11; id. Ep. 2, 2, 91:

    sane faciundum censeo,

    id. Stich. 4, 2, 38.—
    2.
    With ordinary gerundial inf.-clauses:

    narrandum ego istuc militi censebo,

    I advise you to let the soldier know that, Plaut. Mil. 2, 4, 42:

    exorando sumendam operam censeo,

    id. Stich. 1, 2, 22:

    quid nunc consili captandum censes?

    id. As. 2, 2, 91; id. Mil. 5, 25; id. Most. 1, 3, 115:

    idem tibi censeo faciendum,

    Cic. Off. 10, 1, 3:

    quos quidem tibi studiose et diligenter tractandos magno opere censeo,

    id. Fin. 4, 28, 79; id. Fam. 12, 28, 2.—Sometimes by aequum censere with an inf.-clause (in the comic poets):

    amicos consulam quo me modo Suspendere aequom censeant potissumum,

    Plaut. Poen. 3, 5, 50: qui homo cum animo... depugnat suo, Utrum ita se esse mavelit ut eum animus aequom censeat, An ita potius ut parentes... velint i. e. as his mind prompts him, id. Trin. 2, 2, 29; cf. E. 1. b. 8.—
    3.
    With a subj.clause (so esp. with censeo in 1 st pers.): censen' hominem interrogem? do you advise me to ask the man? etc., Plaut. Poen. 3, 4, 20:

    tu, si videbitur, ita censeo facias ut... supersedeas hoc labore itineris (cf.: faciundum censeo ut, 1. supra),

    Cic. Fam. 4, 2, 4:

    immo plane, inquam, Brute, legas (Gracchum) censeo,

    id. Brut. 33, 125:

    tu, si forte quid erit molestiae te ad Crassum et Calidium conferas censeo,

    id. Q. Fr. 1, 3, 7:

    tu, censeo, tamen adhibeas Vettium,

    id. Att. 2, 4, 7:

    quae disputari de amicitia possunt, ab iis censeo petatis qui ista profitentur,

    id. Lael. 5, 17: tu, censeo, Luceriam venias: nusquam eris tutius, Pomp. ap. Cic. Att. 8, 1, 1; 8, 11, A:

    censeo Via Appia iter facias, et celeriter Brundusium venias,

    id. ib. 8, 11, C: ad Caesarem mittas censeo, et ab eo hoc petas, Anton. ib. 10, 10, 2: sed hos tamen numeros censeo videas hodou parergon, Gell. 17, 20, 5:

    quam scit uterque, libens censebo exerceat artem,

    Hor. Ep. 1, 14, 44 (cf. Liv. 36, 7, 17, and Gell. 4, 18, 3, quoted III. A. 3.).—Of an advice given to an adversary, with irony:

    cetera si qua putes te occultius facere posse... magnopere censeo desistas,

    I strongly advise you to give up that idea, Cic. Verr. 2, 5, 68, § 174:

    sed tu, Acci, consideres censeo diligenter, utrum censorum judicium grave esse velis an Egnatii,

    id. Clu. 48, 135:

    postulant ut excipiantur haec inexplicabilia. Tribunum censeant: aliquem adeant: a me... numquam impetrabunt,

    id. Ac. 2, 30, 97:

    ibi quaeratis socios censeo, ubi Saguntina clades ignota est,

    Liv. 21, 19, 10:

    solvas censeo, Sexte, creditori,

    Mart. 2, 13, 2.—And in jest:

    Treviros vites censeo, audio capitalis esse,

    Cic. Fam. 7, 13, 2:

    hi Plebei fuerunt, quos contemnas censeo... qua re ad patres censeo revertare,

    id. ib. 9, 21, 3:

    vites censeo porticum Philippi: si te viderit Hercules, peristi,

    Mart. 5, 49, 13; so id. ib. 11, 99, 8; 12, 61, 7.—For ironical senatorial advice, by which the contrary is meant, v. Cic. Cat. 4, 6, 13; Sall. C. 52, 26, quoted II. A. 3.—
    4.
    With an ut-clause (with monere;

    very rare): illud tamen vel tu me monuisse vel censuisse puta... ut tu quoque animum inducas, etc.,

    Cic. Fam. 4, 8, 2.—
    5.
    With a clause understood: quo me vortam nescio: Pa. Si deos salutas, dextrovorsum censeo (i.e. id facias or faciundum censeo), Plaut. Curc. 1, 1, 70: quo redeam? Pe. Equidem ad phrygionem censeo (i. e. redeas), id. Men. 4, 2, 53:

    quid nunc censes, Chrysale? (i. e. faciundum),

    id. Bacch. 4, 8, 112:

    ita faciam ut frater censuit,

    Ter. Phorm. 5, 2, 11:

    tibi igitur hoc censeo (i. e. faciendum): latendum tantisper ibidem, etc.,

    Cic. Fam. 9, 2, 4: tu [p. 314] potes Kalendis spectare gladiatores, et ita censeo, id. ib. 16, 20:

    quid censes igitur? Ecquidnam est tui consilii ad? etc.,

    id. Att. 9, 12, 4: quid igitur censet (sapientia)? What is wisdom ' s advice? id. Phil. 13, 3, 6:

    scribi quid placeat, quid censeas,

    id. Att. 9, 19,4:

    ibitur igitur, et ita quidem ut censes,

    id. ib. 10, 15, 3:

    disce, docendus adhuc, quae censet amiculus,

    Hor. Ep. 1, 17, 3.
    D.
    Of opinions and views on general questions, to be of opinion, think, believe, hold (cf.: statuo, existimo, puto, aio, dico; freq. in class. prose; very rare in post-class. writers except Gellius; never with ut, ne, or subj.-clause).
    1.
    With inf.-clause:

    Plato mundum esse factum censet a deo sempiternum,

    Cic. Ac. 2, 37, 118:

    Cyrenaici non omni malo aegritudinem effici censent, sed insperato,

    id. Tusc. 3, 13, 28:

    (Hieronymus) censet summum bonum esse sine ulla molestia vivere,

    id. Fin. 2, 5, 16:

    Aristoteles eos qui valetudinis causa furerent, censebat habere aliquid in animis praesagiens,

    id. Div. 1, 38, 81:

    Pythagoras censuit animum esse per naturam rerum omnem intentum et commeantem,

    id. ib. 1, 11, 27; so id. Ac. 1, 11, 40; 2, 42, 131; id. Fin. 1, 6, 20; 3, 15, 49; 3, 19, 64; 3, 21, 70; 4, 7, 17; 5, 7, 17; id. N. D. 1, 2, 3; 1, 2, 4; 1, 12, 29; 1, 13, 35 and 37; 1, 43, 120; 1, 44, 121; 2, 22, 57; 2, 16, 44; id. Sen. 12, 41; id. Leg. 1, 13, 36; id. Tusc. 1, 9, 18; 1, 10, 22; 1, 30, 72; 1, 45, 108; 3, 5, 11; 3, 22, 52; 4, 7, 14; id. Off. 1, 25, 88:

    Plato in civitate communis esse mulieres censuit,

    Gell. 18, 2, 8; 14, 5, 2; 18, 1, 4; 19, 12, 6.—If the opinion refers to what should be observed, oportere or debere is used, or a gerundial predicate with esse (so in Cic., but in Gell. 7, 15, 3, without esse):

    oportere delubra esse in urbibus censeo,

    Cic. Leg. 2, 10, 26:

    M. Varro aeditumum dici oportere censet,

    Gell. 12, 10, 4; 14, 5, 2;

    so with debere,

    id. 17, 5, 5; 13, 8, 4:

    Cyrenaici... virtutem censuerunt ob eam rem esse laudandam,

    Cic. Off. 3, 33, 116:

    (Ennius) non censet lugendam esse mortem quam immortalitas consequatur,

    id. Sen. 20, 73.—
    2.
    An inf.-clause understood:

    (dissensio est), a quibus temporibus scribendi capiatur initium. Ego enim ab ultimis censeo (i. e. exordiendum esse),

    Cic. Leg. 1, 3, 8:

    si, Mimnermus uti censet, sine amore jocisque Nil est jucundum,

    Hor. Ep. 1, 6, 65:

    sic enim censuit,

    Cic. Off. 3, 33, 117.—
    3.
    With neutr. acc. of a pron.: hoc amplius censeo, in addition to the opinions mentioned I hold, etc., Sen. Vit. Beat. 3, 2:

    nullo (medico) idem censente,

    Plin. 29, 1, 5, § 11.—
    4.
    With a rel.-clause:

    Aesopus quae utilia... erant, non severe neque imperiose praecepit et censuit,

    he imparted his teachings and views, Gell. 2, 29, 1.—
    5.
    Absol.:

    non adligo me ad unum aliquem ex Stoicis proceribus. Est et mihi censendi jus,

    the right to impart my opinions, Sen. Vit. Beat. 3, 2.
    E.
    In gen., = arbitror, puto, existimo, judico (cf.: idem enim valet censere et arbitrari, Varr. ap. Non. p. 519, 29: censere nunc significat putare, nunc suadere, nunc decernere, Paul. ex Fest. p. 54, 11 Mull.).
    1.
    To judge, think, believe, suppose (freq. in ante-class. writings; very rare in Cic. except in the particular meanings, a.—ironically—and d.; always with inf.-clause expressed or understood).
    a.
    In gen.:

    atque ego censui abs te posse hoc me impetrare,

    Plaut. Cas. 2, 6, 12 sq.:

    satis jam delusam censeo: rem, ut est, nunc eloquamur,

    id. As. 3, 3, 141:

    nam si honeste censeam te facere posse, suadeam,

    id. Mil. 4, 8, 60:

    neque ego hac noctem longiorem me vidisse censeo,

    id. Am. 1, 1, 126:

    saluti quod tibi esse censeo,

    id. Merc. 1, 35; so id. Am. 4, 3, 2; id. Most. 1, 3, 127; id. Pers. 1, 1, 9; 2, 2, 8; 2, 3, 75 sq.; id. Truc. 2, 2, 60; id. As. 2, 2, 33; id. Aul. 2, 4, 30; 2, 4, 36; id. Cas. 2, 8, 38; Ter. Heaut. 3, 1, 53; id. Phorm. 2, 2, 13: aut domino, cujum id censebis esse, reddes, Cincius, Re Mil. l. iii., de ap. Gell. 16, 4, 2:

    eo namque omnem belli molem inclinaturam censebant (consules),

    Liv. 7, 32, 3:

    nec facturum aequa Samnitium populum censebant, si... oppugnarent,

    id. 7, 31, 7:

    quaeso ut ea quae dicam non a militibus imperatori dicta censeas,

    id. 7, 13, 8:

    at illa purgare se, quod quae utilia esse censebat... suasisset,

    Curt. 8, 3, 7: Alexander, tam memorabili victoria laetus, qua sibi Orientis fines apertos esse censebat, id. 9, 1, 1; so id. 10, 8, 22.—
    b.
    With reference to an erroneous opinion, to imagine, suppose, falsely believe:

    censebam me effugisse a vita marituma Ne navigarem, etc.,

    Plaut. Bacch. 2, 3, 108:

    omnes eum (sc. Jovem) esse (Amphitruonem) censent servi,

    id. Am. prol. 122, 134:

    jam hic ero, quom illic censebis esse me,

    id. ib. 3, 3, 14:

    ardere censui aedes,

    id. ib. 5, 1, 15:

    ego hunc censebam esse te,

    id. Men. 5, 9, 13; so id. As. 5, 2, 20; id. Aul. 3, 5, 55; id. Bacch. 1, 2, 14; id. Men. 3, 3, 32; 5, 9, 76; id. Merc. 1, 2, 87; id. Poen. 1, 1, 54; 3, 1, 60; 3, 4, 25; id. Rud. 2, 4, 31; 4, 7, 35; id. Stich. 4, 2, 24; id. Truc. 1, 1, 72 et saep.: censuit se regem Porsenam occidere, Cass. Hem. ap. Non. p. 4, 88:

    non ipsa saxa magis sensu omni vacabant quam ille... cui se hic cruciatum censet optare,

    Cic. Tusc. 1, 44, 107.—And ironically:

    nisi forte Diagoram aut Theodorum... censes superstitiosos fuisse,

    Cic. N. D. 1, 42, 117:

    nisi forte etiam illi Semproniano senatus consulto me censes adfuisse, qui ne Romae quidem fui,

    id. Fam. 12, 29, 2:

    neminem me fortiorem esse censebam,

    Curt. 8, 14, 42.—
    c.
    Referring to what should take place.
    (α).
    With gerundial inf.-clause:

    navis praedatoria, Abs qua cavendum nobis sane censeo,

    Plaut. Men. 2, 2, 70:

    soli gerundum censeo morem,

    id. Most. 1, 3, 69:

    neque vendundam censeo Quae libera est,

    Ter. Ad. 2, 1, 39; so id. Eun. 4, 4, 53; 5, 8, 42; id. Hec. 4, 4, 94; id. Phorm. 2, 4, 17:

    ceterum ei qui consilium adferret opem quoque in eam rem adferendam censebant esse,

    Liv. 25, 11, 14.—
    (β).
    With oportere, debere, or an ordinary inf.-clause:

    solam illi me soli censeo esse oportere obedientem,

    Plaut. Most. 1, 3, 47:

    quibus declaraveram, quo te animo censerem esse oportere, et quid tibi faciendum arbitrarer,

    Cic. Fam. 4, 9, 1:

    rursus interrogatus quid ipse victorem statuere debere censeret,

    Curt. 8, 14, 43: impudens postulatio visa est, censere... ipsos id (bellum) advertere in se, agrosque suos pro alienis populandos obicere, to entertain the idea that they should direct that war against themselves and their own lands, etc., Liv. 21, 20, 4:

    munere eum fungi prioris censet amici = eum fungi oportere,

    Hor. Ep. 1, 9, 5:

    quae nos quoque sustinere censebat,

    App. M. 11, p. 253.—
    (γ).
    By aequum censere with ordinary inf.clause, expressed or understood, either = it is fair ( right) to do something, or something ought or should be done (so very freq. in the comic poets and Livy; rare in other writers): non ego istunc me potius quam te metuere aequom censeo, I do not think it right to fear him, etc., Plaut. Capt. 2, 2, 51: quid me aequom censes pro illa tibi dare? What do you think I should give as a fair price? etc., id. As. 1, 3, 76: meum animum tibi servitutem servire aequom censui, I thought it my duty that my mind should, etc., id. Trin. 2, 2, 27: ecquis est tandem qui vestrorum... aequom censeat poenas dare ob eam rem quod arguatur male facere voluisse? Cato ap. Gell. 6 (7), 3, 36:

    quis aequum censeret... receptos in fidem non defendi?

    Liv. 21, 19, 5; so id. 24, 37, 7; 5, 3, 8; 22, 32, 6.—And without emphasis upon the idea of fairness or right:

    si sunt ita ut ego aequom censeo,

    as I think they ought to be, Plaut. Stich. 1, 2, 55; so id. Trin. 3, 2, 87; 2, 3, 1; id. Merc. 3, 3, 8; id. Aul. 4, 1, 11; id. Ep. 4, 1, 29; id. Stich. 2, 2, 20; 4, 1, 42:

    qui aequom esse censeant, nos jam a pueris ilico nasci senes,

    who believe that we should be born as old men right from childhood, Ter. Heaut. 2, 1, 2; so id. ib. 5, 5, 11; id. Ad. 4, 3, 10:

    qui aequom censeant rem perniciosam utili praeponi,

    Auct. Her. 2, 14, 22: (tribuni) intercedebant;

    senatum quaerere de pecunia non relata in publicum... aequum censebant,

    Liv. 38, 54, 5:

    cives civibus parcere aequum censebat,

    Nep. Thras. 2, 6.—
    d.
    Very freq., esp. in Cic., when a question, rhetorical or real, is addressed to a second person, often referring to erroneous opinions:

    an fores censebas nobis publicitus praeberier?

    Plaut. Am. 4, 2, 7:

    clanculum istaec te flagitia facere censebas potesse?

    id. Men. 4, 2, 47:

    hicine nos habitare censes?

    id. Trin. 4, 3, 72:

    omnes cinaedos esse censes, tu quia es?

    id. Men. 3, 2, 48; so id. As. 2, 4, 78; 5, 2, 37; id. Bacch. 4, 6, 41; 5, 2. 82; id. Capt. 4, 2, 66; 4, 2, 74; 5, 2, 16; id. Cas. 2, 6, 29; id. Men. 5, 5, 25: continuo dari Tibi verba censes? Ter. And. 3, 2, 25; so id. ib. 3, 3, 13; 4, 4, 55; id. Heaut. 4, 3, 38; id. Hec. 4, 1, 32; 4, 4, 53; id. Phorm. 5, 6, 35:

    adeone me delirare censes ut ista esse credam?

    Cic. Tusc. 1, 6, 10:

    nam cum in Graeco sermone haec... non videbantur, quid censes in Latino fore?

    id. Fin. 3, 4, 15:

    quid igitur censes? Apim illum nonne deum videri Aegyptiis?

    id. N. D. 1, 29, 82:

    quis haec neget esse utilia? quem censes?

    id. Off. 3, 26, 99:

    an censes me tantos labores... suscepturum fuisse, si, etc.,

    id. Sen. 23, 82:

    an vos Hirtium pacem velle censetis?

    id. Phil. 12, 4, 9; so id. Brut. 50, 186; 85, 294; id. Tusc. 1, 5, 10 fin.; 2, 4, 11; 3, 13, 27; id. Fin. 1, 10, 34; id. N. D. 1, 8, 20; 1, 28, 78; 1, 44, 122; id. Leg. 2, 10, 23; id. Div. in Caecil. 16, 54; id. Phil. 1, 6, 13; 4, 3, 7; 7, 4, 14; 11, 1, 3; 11, 5, 10; 12, 3, 7; 12, 6, 13; 12, 8, 21; 12, 9, 22; 13, 2, 4; 14, 4, 10; id. Att. 10, 11, 4:

    quid censes munera terrae?... quo spectanda modo, quo sensu credis et ore?

    Hor. Ep. 1, 6, 5 sqq.; so id. ib. 2, 2, 65; Lucr. 1, 973 (with obj.inf.).—With conditional period inst. of an inf.-clause:

    num censes faceret, filium nisi sciret eadem haec velle,

    Ter. And. 3, 3, 46.—

    Sometimes censemus? is used in the same way as censes?

    Cic. Tusc. 1, 2, 4; id. Off. 2, 7, 25; id. Fam. 4, 9, 2.—
    e.
    With an inf.clause understood: itane tu censes? Pa. Quid ego ni ita censeam? Plaut. Mil. 4, 3, 27: quid ergo censes? Tr. Quod rogas, Censeo, id. Rud. 4, 8, 7 sq.: quid illum censes? (i. e. eo loco facere?) Ter. And. 5, 2, 12:

    quid illas censes? (i. e. posse dicere),

    id. Ad. 4, 5, 22; so Plaut. Curc. 1, 1, 59; Ter. Heaut. 3, 3, 9; 5, 3, 21.—So, very freq. in the comic poets, censeo, absol., as an approving answer; also sic censeo, istuc censeo, ita censeo (Cic.) to be variously rendered: ego divinam rem intus faciam... So. Censeo, that will be right! Plaut. Am. 3, 3, 11: auscultemus quid agat: Ph. Sane censeo, so we will, indeed, id. Curc. 2, 2, 29: quid si recenti re aedis pultem? Ad. Censeo, do so! id. Poen. 3, 4, 18: quin eloquamur? Ag. Censeo, hercle, patrue, id. ib. 5, 4, 93: patri etiam gratulabor? Tr. Censeo, I think so (and after answering several questions with censeo): etiamne complectar ejus patrem? Tr. Non censeo. Pl. Nunc non censet quom volo, id. Rud. 4, 8, 6 sqq.; id. Ps. 2, 2, 69; id. Stich. 5, 4, 53; id. Truc. 2, 4, 73; id. Cas. 4, 3, 14; Ter. Eun. 2, 1, 11; id. Heaut. 3, 3, 27: male habeas! Mu. Sic censeo, Plaut. Men. 4, 1, 11: aliquem arripiamus, etc.: Ly. Hem, istuc censeo, id. Merc. 3, 3, 19 (cf.:

    prorsus ita censeo, referring to general questions, as in D.,

    Cic. Leg. 2, 10, 23);

    once similarly censeas: Quid gravare? censeas!

    Say yes, Plaut. Stich. 3, 2, 22.—
    2.
    To resolve, as a merely mental act, with gerundial inf.-clause (rare; cf. II. B.): quibus rebus cognitis, Caesar maturandum sibi censuit, resolved to hasten, lit., thought he must hasten ( = statuit, existimavit), Caes. B. G. 7, 56 init.:

    censuimus igitur amplius quaerendum,

    Gell. 12, 14, 7.—
    3.
    To consider, i. e. after carefully weighing the circumstances, with inf.-clause (rare):

    sed cum censerem... me et periculum vitare posse, et temperatius dicere... ea causa mihi in Asiam proficiscendi fuit,

    Cic. Brut. 91, 314.—
    4.
    = pu tare, habere, judicare, to consider as, to hold, with two acc., or inf.-clause.
    a.
    With double acc.:

    quom dispicias tristem, frugi censeas (i.e. eum),

    you would consider him thrifty, Plaut. Cas. 3, 2. 32:

    auxilio vos dignos censet senatus,

    considers you worthy of help, Liv. 7, 31, 2:

    has... indagines cuppediarum majore detestatione dignas censebimus si, etc.,

    Gell. 7 (6), 16, 6: cum Priscum nobilitas hostem patriae censuisset, judged, declared him the enemy, etc., Aur. Vict. Caes. 29, 4.—
    b.
    In the pass. with nom. and inf., = haberi (in Manil. and Gell.):

    praeter illas unam et viginti (comoedias) quae consensu omnium Plauti esse censebantur,

    Gell. 3, 3, 3:

    quae terrena censentur sidera sorte (i. e. esse),

    are considered as being of the terrestrial kind, Manil. 2, 226; so id. 2, 293; 2, 653; 2, 667; 3, 96; so, sub aliquo censeri, to be considered as being under one ' s influence, id. 4, 246; 4, 705; cf. id. 3, 598 (with per).—
    5.
    To wish, with subj.-clause or ne (in App.):

    de coma pretiosi velleris floccum mihi confestim adferas censeo,

    App. M. 6. [p. 315] p. 117:

    censeo ne ulla cura os percolat,

    id. Mag. p. 411.
    2.
    censeo, ēre, = succenseo, to be angry: ne vobis censeam, si, etc., Varr. ap. Non. p. 267, 24.

    Lewis & Short latin dictionary > censeo

  • 17 certus

    certus, a, um [orig. P. a. from cerno; hence], adj., determined, resolved, fixed, settled, purposed: non dubius.
    I.
    (Acc. to cerno, II. D.) Certum est (mihi), it is determined, it is my ( thy, his, etc.) decision, resolution, will, I am resolved, I mean, etc. (mostly ante-class.; most freq. in Plaut.); with inf.: quorum virtuti belli Fortuna pepercit, Eorundem me libertati parcere certum est, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38 (Ann. v. 206 Vahl.):

    certum'st hominem eludere,

    Plaut. Am. 1, 1, 109:

    tibi credere,

    id. Aul. 4, 9, 7; cf. id. Capt. 3, 1, 32; id. Curc. 2, 1, 1; id. Cas. 2, 4, 15; id. Cist. 3, 1, 16; id. Ep. 5, 1, 57; id. Bacch. 5, 2, 37; id. Most. 1, 3, 80; id. Men. 5, 6, 12; id. Mil. 2, 3, 32; id. Merc. 3, 1, 7; id. Ps. 1, 5, 138; id. Poen. 5, 5, 25; id. Pers. 2, 2, 39; id. Rud. 3, 3, 22; id. Stich. 5, 4, 2; id. Trin. 2, 1, 34; id. Truc. 2, 6, 68; Ter. And. 2, 1, 11; id. Eun. 1, 2, 108: certum est deliberatumque, quae ad causam pertinere arbitror, omnia dicere, Cic. Rosc. Am. 11, 31:

    certum atque decretum est non dare signum,

    Liv. 2, 45, 13:

    certum est igni circumdare muros,

    Verg. A. 9, 153.—Certum'st mihi with inf., Plaut. As. 1, 3, 94; 3, 3, 23; id. Cas. 1, 1, 3; id. Mil. 3, 1, 154; id. Ps. 4, 8, 2; Cic. de Or. 2, 33, 144; Liv. 35, 46, 13; Ov. M. 9, 53 al.—Without inf., esp. parenthet., with expression of purpose by a fut. tense:

    certum est, malam rem potius quaeram cum lucro,

    Plaut. Aul. 4, 6, 15:

    certum est, jam dicam patri,

    id. Bacch. 3, 1, 15:

    certum est, ibo ad medicum,

    id. Merc. 2, 4, 4: An. Certumn' est tibi? Ly. Certum, id. Poen. 2, 48; cf. id. Stich. 4, 2, 33.—With pron. or subst.: Ar. Certumne'st tibi istuc? He. Non moriri certius, Plaut. Capt. 3, 5, 74;

    so further with istuc,

    id. ib. 2, 1, 20; Ter. Eun. 3, 3, 30:

    mihi autem abjurare certius est quam dependere,

    Cic. Att. 1, 8, 3:

    ad eum senem oppugnare certum est consilium,

    Plaut. Ep. 1, 2, 60:

    quae nunc sunt certa ei consilia, etc.,

    Ter. And. 2, 3, 16:

    certa res hanc est objurgare,

    Plaut. Am. 2, 2, 73; so id. Merc. 5, 2, 16; id. Mil. 2, 4, 45; Ter. And. 2, 2, 31; Plaut. Most. 3, 2, 16.—
    b.
    (From the time of the Aug. poets.) Transf. to the person who is determined upon something, determined, resolved, bent.
    (α).
    With inf.:

    certa mori,

    Verg. A. 4, 564 (cf. id. ib. 4, 475:

    decrevitque mori): certi non cedere,

    Ov. M. 9, 43:

    certa sequi,

    Val. Fl. 5, 47.—
    (β).
    With gen. (cf. Ramsh. Gr. p. 323; Zumpt, Gr. § 437, n. 1;

    A. and S. § 213, R. 1): certus eundi,

    Verg. A. 4, 554; Ov. M. 11, 440:

    desciscendi,

    Tac. H. 4, 14:

    relinquendae vitae,

    id. A. 4, 34:

    necis,

    Sil. 6, 27:

    fugae,

    Plin. Ep. 6, 16, 12:

    destinationis,

    Tac. A. 12, 32:

    sceleris,

    id. ib. 12, 66:

    consilii,

    id. H. 2, 46.—
    (γ).
    With an:

    nec sat certa an cederet armis,

    Sil. 9, 480.—
    II.
    An epithet of all those objects whose existence or reality is fixed, determined (hence in connection with definitus, Quint. 7, 10, 7;

    with praefinitus,

    Suet. Galb. 14), or in respect to which there can be no doubt (hence opp. dubius, Quint. 7, 6, 3; 5, 12, 3; 12, 3, 6 al.).
    A.
    Object.
    1.
    Of things whose external qualities, number, etc., are invariable, established, settled, fixed, particular, specified, etc. (class.):

    Arboribus primum certis gravis umbra tributa,

    Lucr. 6, 783:

    fruges, bacae,

    Cic. Leg. 2, 8, 19:

    jam ad certas res conficiendas certos homines delectos ac descriptos habebat,

    id. Cat. 3, 7, 16:

    concilium in diem certam indicere,

    Caes. B. G. 1, 30 fin.;

    so with dies,

    a fixed term, Cato, R. R. 149, 1; Cic. Att. 6, 2, 9; Nep. Chabr. 3, 1; Liv. 1, 50, 1; Tac. G. 9 al.; cf.:

    certis diebus,

    Verg. G. 2, 329:

    quaerere ab judicibus cur in certa verba jurent, cur certo tempore conveniant, certo discedant,

    Cic. Inv. 2, 45, 132; cf. Suet. Aug. 41:

    certum praefinitumque tempus,

    id. Galb. 14; and:

    certum statumque vectigal,

    id. Calig. 40:

    pecunia (opp. arbitraria), v. arbitrarius: finis aerumnarum,

    Lucr. 1, 108; cf. id. 2, 512; 8, 1091; Hor. S. 1, 1, 106; id. Ep. 1, 2, 56:

    locus,

    Caes. B. G. 5, 1, 6:

    numerus,

    id. ib. 7, 75:

    signum,

    fixed, agreed upon, id. B. C. 1, 27:

    naves,

    fixed in number and quality, id. ib. 1, 56:

    pecuniae imperabantur,

    id. ib. 3, 32 fin.:

    conviva,

    i. e. a daily, constant guest, Hor. Ep. 1, 7, 75 Schmid:

    ecquem tu illo certiorem nebulonem,

    Cic. Att. 15, 21, 2.—
    b.
    But sometimes indef., like quidam, and our certain, of things, the certainty of whose existence is given, but whose nature is not more definitely designated, or comes not into consideration (cf. aliquis):

    Cephaloedi mensis est certus, quo mense sacerdotem maximum creari oporteat,

    Cic. Verr. 2, 2, 52, § 128:

    habet certos sui studiosos,

    id. Brut. 16, 64:

    (hunc) certis rebus imperatis regnare jussit,

    id. Sest. 27, 58:

    certi homines ad eam rem periti,

    id. ib. 18, 41:

    res a certis hominibus corrupta,

    id. Fam. 1, 2, 3; 4, 9, 2; 16, 11, 2; id. Marcell. 6, 16; id. Deiot. 4, 11; Liv. 34, 61, 7.—Hence in Quint. several times in connection with quidam and aliquis:

    ad certas quasdam dicendi leges alligati,

    Quint. 8, prooem. § 2; so id. 8, prooem. § 12; 4, 2, 28; 5, 10, 2; 5, 10, 5; 9, 4, 8;

    11, 2, 28: aliquos compositionis certos pedes,

    id. 10, 2, 13; so id. 7, prooem. § 4; and subst.:

    in his certos aliquos docebit,

    id. 2, 8, 13.—
    2.
    Trop., of things whose internal moral qualities are established, fixed, can be relied upon, sure, unerring, to be depended upon, true, faithful, [p. 321] etc. (so most freq. in all periods and species of composition; syn.: firmus, confirmatus, exploratus, indubitatus, manifestus al.).
    a.
    Of persons: amicus certus in re incertā cernitur, Enn. ap. Cic. Lael. 17, 64; cf.:

    tu ex amicis certis mi es certissimus,

    Plaut. Trin. 1, 2, 57:

    certi homines, quibus dem litteras,

    Cic. Fam. 1, 7, 1; cf. id. Cat. 3, 7, 16; Nep. Paus. 2, 4; id. Alcib. 10, 1; Cic. Rosc. Am. 19, 53; id. Verr. 2, 2, 64, § 156:

    certus enim promisit Apollo, etc.,

    Hor. C. 1, 7, 28:

    auctor (mortis),

    Quint. 6, 3, 68; cf. Suet. Tib. 5:

    adversus hostem nec spe nec animo certiorem, i. e. firmiorem,

    Liv. 10, 35, 17: apud latera certos collocaverat, Sall. ap. Serv. ad Verg. A. 1, 576 (H. 1, 53 Dietsch); cf. Nep. Dion, 9, 2:

    per litora certos dimittam,

    Verg. A. 1, 576:

    certissimus auctor (Phoebus),

    id. G. 1, 432.—
    b.
    Of things:

    satis animo certo et confirmato,

    Cic. Quint. 24, 77; cf.

    pectora,

    Verg. A. 9, 249, and certior indoles, Suet. Ner. 10:

    promissa,

    Cic. Fam. 6, 12, 1:

    parata dicendi copia et certa,

    Quint. 10, 6, 6; id. 6, prooem. §

    9: jus,

    id. 12, 3, 6 et saep.:

    jactus (telorum),

    Tac. A. 14, 37; cf.

    in this sense certa hasta,

    Verg. A. 11, 767:

    sagitta,

    Hor. C. 1, 12, 23:

    fides segetis,

    id. ib. 3, 16, 30:

    spes,

    id. C. S. 74:

    trames,

    id. S. 2, 3, 49:

    lar,

    id. Ep. 1, 7, 58 al.:

    plana et certa,

    Plaut. Pers. 2, 2, 1:

    certa et clara,

    Ter. Hec. 5, 4, 1 Ruhnk.; so Liv. 22, 39, 22; cf. Hor. S. 2, 6, 27.—Subst., with gen.:

    certa maris,

    Tac. H. 4, 81.—
    B.
    Subject., of that which is established by evidence, etc., placed beyond doubt, certain, sure, true, proved, established (class.; esp. freq. in neutr.):

    cum ad has suspitiones certissimae res accederent,

    Caes. B. G. 1, 19; 5, 29:

    incerta pro certis malebant,

    Sall. C. 17, 6; cf.:

    incerta pro certis mutare,

    id. J. 83, 1:

    postremo certior res,

    Liv. 29, 6, 12:

    certiora esse dicunt quam, etc.,

    Cic. N. D. 3, 5, 13; id. Att. 3, 11, 2; Liv. 10, 35, 12: So. Satin hoc certum'st? Ge. Certum:

    hisce oculis egomet vidi,

    Ter. Ad. 3, 2, 31:

    jam satis certumst virginem vitiatam esse?

    id. Enn. 4, 4, 36:

    cum certius tibi sit me esse Romae quam mihi te Athenis,

    Cic. Att. 1, 9, 1:

    id parum certum est,

    Liv. 5, 35, 3:

    cum de altero intellectu certum est, de altero dubium,

    Quint. 7, 6, 3; cf. id. 7, 3, 4: non certum traditur, with interrog.-clause, Liv. 2, 8, 8:

    nec quicquam certi respondes mihi?

    Ter. Hec. 4, 4, 84:

    neque tanto spatio certi quid esset explorari poterat,

    Caes. B. G. 7, 45:

    certum inveniri non potest ne... an,

    id. B. C. 1, 25:

    si quicquam humanorum certi est,

    Liv. 5, 33, 1: Ph. Civemne? Th. Arbitror:

    Certum non scimus,

    Ter. Eun. 1, 2, 31; cf. id. Phorm. 1, 2, 98; Cic. Att. 12, 23, 2.—So, certum scire, to know for a certainty, Ter. Eun. 5, 3, 12; id. Hec. 3, 1, 44; Cic. Fam. 9, 23 init.:

    certum habere,

    to reckon certain, id. Att. 1, 13, 1; Liv. 36, 28, 4; 5, 3, 2; Quint. 2, 3, 9; Col. 2, 22, 5 al.:

    certum respondeo,

    Cic. Ac. 2, 29, 92:

    cognoscere, Auct. B. Alex. 53: comperire, Auct. B. Hisp. 22.—So also pro certo habere,

    Cic. Att. 10, 6, 3; Matius ap. Cic. Att. 9, 15, A med.; Sall. C. 52, 17; Suet. Dom. 23:

    negare,

    Cic. Att. 5, 21, 5:

    polliceri,

    id. Agr. 2, 37, 102:

    dicere aliquid,

    id. Brut. 3, 10:

    ponere,

    Liv. 23, 6, 8:

    scire,

    id. 25, 10, 1:

    affirmare,

    id. 27, 1, 13; 3, 23, 7; cf. id. 1, 3, 2 Drak.:

    creditur,

    Sall. C. 15, 2:

    coeperit esse,

    Quint. 5, 12, 2:

    certius cognoscere ex aliquo de aliquā re,

    Caes. B. G. 5, 52, 5.—Strengthened by comp.:

    quin nihil invenies magis hoc certo certius,

    Plaut. Capt. 3, 4, 111; cf.:

    et hoc certo certius est et saepissime constitutum,

    Dig. 42, 8, 10, § 14:

    certo certius,

    Ambros. in Ephes. 5; Paul. Vit. St. Ambros. 25; App. M. 9, p. 237, 27.—In Plaut. certum or certius facere alicui, to give certainty to one concerning any thing, make him certain, Plaut. Men. 2, 1, 17; 5, 2, 12; id. Ps. 2, 2, 4.—
    2.
    Transf. to the person who is made certain in reference to a thing, certain, sure:

    certi sumus periisse omnia,

    Cic. Att. 2, 19, 5:

    num quid nunc es certior?

    Plaut. Am. 1, 1, 191:

    posteritatis,

    i. e. of posthumous fame, Plin. Ep. 9, 3, 1:

    sententiae,

    Quint. 4, 3, 8:

    judicii,

    Sen. Ep. 45, 9:

    certus de suā geniturā,

    Suet. Vesp. 25:

    damnationis,

    id. Tib. 61:

    exitii,

    Tac. A. 1, 27:

    spei,

    id. H. 4, 3:

    matrimonii,

    id. A. 12, 3:

    certi sumus, etc.,

    Gell. 18, 10, 5.—In class. prose mostly in the phrase certiorem facere aliquem (de aliquā re, alicujus rei, with a foll, acc. and inf., with a rel.-clause or absol.), to inform, apprise one of a thing:

    me certiorem face,

    Ter. Phorm. 4, 3, 69:

    ut nos facias certiores,

    Plaut. Curc. 5, 2, 32:

    uti se (sc. Caesarem) de his rebus certiorem faciant,

    Caes. B. G. 2, 2:

    qui certiorem me sui consilii fecit,

    Cic. Att. 9, 2, a, 2:

    Caesarem certiorem faciunt, sese non facile ab oppidis vim hostium prohibere,

    Caes. B. G. 1, 11:

    faciam te certiorem quid egerim,

    Cic. Att. 3, 11, 1.— With subj. only:

    milites certiores facit, paulisper intermitterent proelium,

    Caes. B. G. 3, 5 fin.Pass.:

    quod crebro certior per me fias de omnibus rebus,

    Cic. Fam. 1, 7, 1; so Caes. B. G. 1, 7; Sall. J. 104, 1:

    Caesar certior factus est, tres jam copiarum partes Helvetios id flumen transduxisse,

    Caes. B. G. 1, 12; so id. ib. 1, 21; 1, 41; 2, 1; Sall. J. 82, 2; Nep. Att. 12, 3:

    factus certior, quae res gererentur,

    Caes. B. C. 1, 15:

    non consulibus certioribus factis,

    Liv. 45, 21, 4.—Also in posit., though rarely:

    fac me certum quid tibi est,

    Plaut. Ps. 1, 1, 16; 4, 6, 35; Verg. A. 3, 179:

    lacrimae suorum Tam subitae matrem certam fecere ruinae,

    Ov. M. 6, 268.— Hence, adv. in two forms.
    A.
    certō, with certainty, certainly, surely, of a truth, in fact, really, object. and subject. (cf. supra, II. A. and B.); only in the comic poets, and sometimes (most. freq. in his epistt.) in Cic., while the adverbial form certe belongs to all periods and all species of composition. The difference between them is, perhaps, merely historical; but v. infra, certe, B. I. 2. init.
    1.
    Object.:

    perii certo, haud arbitrario,

    Plaut. Poen. 3, 5, 42; cf. id. Merc. 2, 3, 106:

    mihi certo nomen Sosia'st,

    id. Am. 1, 1, 176; id. Men. 2, 2, 39; Ter. Phorm. 1, 3, 12:

    nihil ita exspectare quasi certo futurum,

    Cic. Tusc. 5, 28, 81 (cf. the passage cited under certo, I. 1., from id. Div. 2, 7, 18).—
    b.
    In affirm. answers: Me. Liberum ego te jussi abire? Mes. Certo, yes, certainly, Plaut. Men. 5, 8, 9; so id. ib. 5, 9, 50; 2, 3, 38; id. Poen. 5, 5, 21; Ter. Eun. 5, 1, 9.—
    2.
    Subject.
    a.
    In gen. (very rare):

    certo enim ego vocem hic loquentis modo mi audire visus sum,

    Plaut. Aul. 4, 5, 4:

    ego rus abituram me esse certo decrevi,

    Ter. Hec. 4, 4, 10: Th. Quid aīs? Py. Atqui certo comperi, id. Eun. 5, 1, 9.—
    b.
    Esp. in the formula of asseveration, certo scio, I certainly know, I am fully persuaded, beyond all doubt (class.):

    certo edepol scio, me vidisse, etc.,

    Plaut. Mil. 2, 3, 2; id. Truc. 1, 1, 49; Ter. And. 5, 4, 26; id. Ad. 4, 5, 14; id. Eun. 1, 2, 119; id. Heaut. 1, 1, 19:

    quod te moleste ferre certo scio,

    Cic. Att. 1, 12, 3; 2, 23, 2; id. Fam. 4, 13, 6; id. Q. Fr. 1, 2, 2, § 6; id. Rosc. Am. 8, 21; id. Phil. 3, 6, 17; id. Sen. 1, 1; 1, 2; Sall. J. 9, 2; id. C. 51, 16:

    veniunt in mentem mihi permulta: vobis plura, certo scio,

    Cic. Caecin. 19, 55 (cf. under certe, I. 2.).—
    B.
    certē (class.; cf. supra, certo init.).
    I.
    Affirming strongly, with certainty, certainly, undoubtedly, assuredly, surely, really.
    1.
    Object.:

    certe edepol, tu me alienabis,

    Plaut. Am. 1, 1, 243:

    ego quidem ab hoc certe exorabo,

    id. Bacch. 5, 2, 58:

    certe hercle,

    id. As. 2, 1, 15; cf. Ter. Phorm. 5, 1, 8; Plaut. Truc. 1, 2, 71; Ter. And. 2, 2, 10:

    quom is certe Renuntiarit,

    id. Heaut. 4, 4, 4:

    certe captus est!

    id. And. 1, 1, 55:

    certe ut videamur cernere eum,

    Lucr. 4, 760:

    si enim scit, certe illud eveniet: sin certe eveniet, nulla fortuna est,

    Cic. Div. 2, 7, 18; cf. id. N. D. 1, 2, 5:

    fuit certe id aequum et certe exspectatum est, etc.,

    id. Planc. 16, 38:

    ea certe vera sunt,

    id. Mil. 35, 96:

    M. Catoni certe licuit, etc.,

    id. Rep. 1, 1, 1:

    jam illa perfugia certe minime sunt audienda,

    id. ib. 1, 5, 9:

    cum se certe decessurum videret,

    id. Verr. 2, 3, 44, § 104; Cat. 62, 8:

    certe hinc Romanos olim fore ductores pollicitus,

    Verg. A. 1, 234:

    o dea certe,

    a goddess surely, id. ib. 1, 328:

    postremo expellet certe vivacior heres,

    Hor. S. 2, 2, 132:

    placuit tibi, Delphice, certe, Dum, etc.,

    Ov. M. 2, 543 al. — Comp.:

    speculatores mittere, qui certius explorata referant,

    Liv. 3, 40, 13; 35, 48, 3:

    si reperire vocas amittere certius,

    Ov. M. 5, 519; App. M. 2, p. 118, 1.— Sup., Tert. Pall. 4.—
    b.
    In an answer of affirmation:

    estne ipsus an non est! Is est, Certe is est, is est profecto,

    Plaut. Trin. 4, 3, 65; so Ter. Ad. 1, 1, 53; Cic. Tusc. 1, 5, 9; id. Clu. 54, 149; id. Phil. 1, 15, 37; id. Ac. 2, 35, 113; and in confirmation of a preceding fact: venerat, ut opinor, haec res in judicium. Certe, certainly, surely, Cic. Rosc. Com. 14, 42; id. Fam. 4, 2, 5; id. Or. 42, 144; cf. id. Off. 3, 29, 105; id. Fin. 2, 27, 91.—
    2.
    Subject., mostly in the phrase certe scio, I know to a certainty, I am sure (acc. to Klotz ad Cic. Sen. 1, 2, certe scio = certum est me scire, I am fully convinced: certo scio = certum est quod scio, my knowledge is accurate, etc.):

    certe edepol scio, si aliud quicquam est quod credam aut certo sciam, etc.,

    Plaut. Am. 1, 1, 115:

    edepol certo scio,

    id. Bacch. 2, 3, 20:

    scelestiorem me hac anu certe scio Vidisse numquam,

    id. Aul. 1, 1, 21; cf. Cic. Arch. 12, 32:

    ex litteris certe scire potuistis,

    id. Font. 4, 8; id. Phil. 12, 12, 29:

    quod iste certe statuerat ac deliberaverat non adesse,

    id. Verr. 2, 1, 1, § 1.—
    b.
    In affirm. answers: Ar. Ain' vero? Le. Certe, inquam, Plaut. As. 3, 3, 132: Ch. Ain'tu? So. Certe, sic erit, Ter. Heaut. 5, 3, 12.—
    c.
    In a subjective supposition or presumption that a thing is so, certainly, surely, assuredly, doubtless, of course; Gr. isôs:

    ah nugas agis, Certe habes,

    Plaut. Aul. 4, 4, 25; id. Bacch. 5, 2, 58:

    si me tanti facis, quanti certe facis,

    Cic. Fam. 11, 16, 3; 7, 8, 1; cf. Verg. A. 1, 234; Ov. M. 2, 423; Prop. 2, 7, 1. —
    (β).
    In interrog., Cic. Leg. 1, 1, 3; Suet. Aug. 33.—
    II.
    Affirming with restriction, yet surely, yet indeed, at least, notwithstanding (very freq. in prose and poetry, esp. after the class. per.).
    A.
    Alone:

    si non ipsā re tibi istuc dolet, Simulare certe est hominis,

    Ter. Ad. 4, 7, 16:

    cingitur, certe expedit se,

    Plaut. Am. 1, 1, 152:

    ut homines mortem vel optare incipiant, vel certe timere desistant,

    Cic. Tusc. 1, 49, 117:

    haec... sint falsa sane, invidiosa certe non sunt,

    id. Ac. 2, 32, 105:

    qui... ut non referat pedem, sistet certe,

    id. Phil. 12, 4, 8:

    res fortasse verae, certe graves,

    id. Fin. 4, 3, 7; cf. Liv. 9, 11, 13:

    consulatum unum certe plebis Romanae esse,

    id. 22, 34, 11:

    quos quoniam caeli nondum dignamur honore, Quas dedimus certe terras habitare sinamus,

    Ov. M. 1, 195 et saep.:

    quo quid sit beatius, mihi certe in mentem venire non potest,

    Cic. Tusc. 5, 28, 81; so,

    ego certe,

    Quint. 8, 3, 65; 9, 4, 57:

    certe ego,

    Sall. J. 31, 5; Ov. H. 19, 81; id. M. 13, 840; id. Tr. 4, 5, 13:

    mihi certe,

    Quint. 10, 3, 23:

    ipse certe,

    id. 8, 6, 30; Curt. 7, 4, 19; 7, 6, 22.—
    B.
    With other particles.
    1.
    With tamen:

    illud certe tamen, quod jam amplexi sumus,

    Cic. de Or. 3, 6, 22; id. Sen. 23, 84.—
    2.
    With at: quod (consilium) si non fuerit prudens, at certe ab optima fide proficiscetur, Balb. et opp. ap. Cic. Att. 9, 7, A, 1; Ov. F. 3, 351; cf. at II. 3.—
    3.
    With sed: non integrā re, sed certe minus infractā, quam, etc., Att. ap. Cic. Att. 9, 10, 8; cf. Cic. Leg. 1, 21, 56 dub. B. and K. —
    4.
    With quidem:

    ubi sit animus, certe quidem in te est,

    Cic. Tusc. 1, 29, 70:

    quoniam volumus quidem certe senes fieri,

    id. Sen. 2, 6; id. Quint. 15, 50:

    certe quidem vos estis Romani, etc.,

    Liv. 45, 22, 5. (But quidem does not belong with certe in such passages as the foll.:

    hic quidem certe memorat, etc.,

    Plaut. Am. 1, 1, 261 al.; v. quidem; cf. also aut and vel.)

    Lewis & Short latin dictionary > certus

  • 18 etiamnum

    ĕtĭam-num and (more freq., always in Cic. and Caes.) ĕtĭam-nunc (also written separately, etiam num... nunc), conj., yet, till now, still, even now, even to this time, even at this time.
    I.
    In gen. (in all periods): Ev. Etiamnunc mulier intu'st? Sy. Etiam, Plaut. Merc. 4, 5, 14; Varr. R. R. 3, 2, 3; Plaut. Stich. 5, 4, 16; Varr. ap. Non. 11, 15; Sen. Contr. 4, 26:

    de materia loquor orationis etiamnunc, non ipso de genere dicendi,

    Cic. Or. 34, 119:

    ut mihi permirum videatur quemquam exstare, qui etiamnunc credat, etc.,

    id. Div. 2, 47 fin.:

    vos cunctamini etiamnunc, quid intra moenia deprehensis hostibus faciatis?

    Sall. C. 52, 25; cf. id. J. 31, 3; Cic. Verr. 2, 3, 38; id. Rosc. Am. 28, 78; Val. Fl. 7, 454 et saep.—With negations:

    neque quicquam cum ea facit etiamnum stupri,

    not as yet, Plaut. Poen. prol. 99; cf. Cic. Mur. 12 fin.:

    nec Telamoniades etiam nunc hiscere quicquam Audet,

    Ov. M. 13, 231:

    quo de homine nihil etiamnunc dicere nobis est necesse,

    nothing further, Cic. Clu. 59, 163.—
    B.
    In respect to past time, i. q. etiam tum, till that time, till then, still:

    Athenis in Lyceo cum etiamnum platanus novella esset,

    Varr. R. R. 1, 37, 5; Cic. Fam. 10, 10, 1:

    dixisti, paululum tibi esse etiamnunc morae, quod ego viverem,

    id. Cat. 1, 4, 9:

    nullo etiamnunc usu rei militaris percepto,

    Caes. B. G. 6, 40, 6; cf. id. ib. 7, 62, 6: cum Balbus etiamnunc in provincia esset, Pollio ap. Cic. Fam. 10, 32 fin.; cf.:

    cum tristis hiems etiamnum frigore saxa Rumperet, etc.,

    Verg. G. 4, 135; Ov. F. 3, 155; Plin. 35, 3, 5, § 16 et saep.—
    II.
    Sometimes for etiam (post-Aug.), also, besides, moreover:

    his addemus etiamnum unam Graecae inventionis sententiam,

    Plin. 6, 33, 39, § 211; cf. id. 32, 5, 18, § 49:

    alia etiamnum generibus ipsis in sexu differentia,

    id. 16, 10, 19, § 47; cf. id. 22, 25, 64, § 133; Cels. 5, 26, 20; 7, 29 fin.:

    duas etiamnunc formulas praepositis adiciam,

    Col. 5, 3, 1:

    in quibus etiamnunc hodie, etc.,

    Plin. 25, 8, 47, § 85; Sen. Ep. 113 et saep.:

    si plus est, quod tolli opus est, adhibenda sunt etiamnum vehementiora,

    Cels. 5, 26, 30;

    so with comparatives (cf. etiam, II. A.),

    Cels. 5, 28, [p. 663] 17; 8, 20; Plin. 17, 22, 35, § 177; Sen. Ep. 87; 102 al. Vid. Hand Turs. II. pp. 580-587.

    Lewis & Short latin dictionary > etiamnum

  • 19 etiamnunc

    ĕtĭam-num and (more freq., always in Cic. and Caes.) ĕtĭam-nunc (also written separately, etiam num... nunc), conj., yet, till now, still, even now, even to this time, even at this time.
    I.
    In gen. (in all periods): Ev. Etiamnunc mulier intu'st? Sy. Etiam, Plaut. Merc. 4, 5, 14; Varr. R. R. 3, 2, 3; Plaut. Stich. 5, 4, 16; Varr. ap. Non. 11, 15; Sen. Contr. 4, 26:

    de materia loquor orationis etiamnunc, non ipso de genere dicendi,

    Cic. Or. 34, 119:

    ut mihi permirum videatur quemquam exstare, qui etiamnunc credat, etc.,

    id. Div. 2, 47 fin.:

    vos cunctamini etiamnunc, quid intra moenia deprehensis hostibus faciatis?

    Sall. C. 52, 25; cf. id. J. 31, 3; Cic. Verr. 2, 3, 38; id. Rosc. Am. 28, 78; Val. Fl. 7, 454 et saep.—With negations:

    neque quicquam cum ea facit etiamnum stupri,

    not as yet, Plaut. Poen. prol. 99; cf. Cic. Mur. 12 fin.:

    nec Telamoniades etiam nunc hiscere quicquam Audet,

    Ov. M. 13, 231:

    quo de homine nihil etiamnunc dicere nobis est necesse,

    nothing further, Cic. Clu. 59, 163.—
    B.
    In respect to past time, i. q. etiam tum, till that time, till then, still:

    Athenis in Lyceo cum etiamnum platanus novella esset,

    Varr. R. R. 1, 37, 5; Cic. Fam. 10, 10, 1:

    dixisti, paululum tibi esse etiamnunc morae, quod ego viverem,

    id. Cat. 1, 4, 9:

    nullo etiamnunc usu rei militaris percepto,

    Caes. B. G. 6, 40, 6; cf. id. ib. 7, 62, 6: cum Balbus etiamnunc in provincia esset, Pollio ap. Cic. Fam. 10, 32 fin.; cf.:

    cum tristis hiems etiamnum frigore saxa Rumperet, etc.,

    Verg. G. 4, 135; Ov. F. 3, 155; Plin. 35, 3, 5, § 16 et saep.—
    II.
    Sometimes for etiam (post-Aug.), also, besides, moreover:

    his addemus etiamnum unam Graecae inventionis sententiam,

    Plin. 6, 33, 39, § 211; cf. id. 32, 5, 18, § 49:

    alia etiamnum generibus ipsis in sexu differentia,

    id. 16, 10, 19, § 47; cf. id. 22, 25, 64, § 133; Cels. 5, 26, 20; 7, 29 fin.:

    duas etiamnunc formulas praepositis adiciam,

    Col. 5, 3, 1:

    in quibus etiamnunc hodie, etc.,

    Plin. 25, 8, 47, § 85; Sen. Ep. 113 et saep.:

    si plus est, quod tolli opus est, adhibenda sunt etiamnum vehementiora,

    Cels. 5, 26, 30;

    so with comparatives (cf. etiam, II. A.),

    Cels. 5, 28, [p. 663] 17; 8, 20; Plin. 17, 22, 35, § 177; Sen. Ep. 87; 102 al. Vid. Hand Turs. II. pp. 580-587.

    Lewis & Short latin dictionary > etiamnunc

  • 20 V

    V, v, a character derived from the Greek g, Mar. Victor. p. 2459 P. A consonant which, though originally written with the same sign as the vowel u (v. the letter U), was by the ancients themselves considered as essentially different from it, Charis. p. 57 P.; Diom. p. 416; 420 P.; Prisc. p. 539; 542; 544 sq. P.; Vel. Long. p. 2215; 2222 P.; just as the consonant i ( j) and the vowel i were regarded as two distinct letters; v. the letter J.
    I.
    The sound of V seems to have been the same with that of English initial W. It corresponded to the Æolic digamma;

    hence it is called,

    Quint. 12, 10, 29, Aeolica littera, and the emperor Claudius used the Greek digamma inverted F to represent it (because in its proper position it already formed the Latin letter F), Quint. 1, 7, 26; Prisc. p. 545 sq. P.; Gell. 14, 5, 2;

    v. also the inscrr. of the period during and immediately succeeding the reign of Claudius,

    Inscr. Orell. 710 sq.; Marini Atti, p. 97. In very many words which were originally common to both languages, the initial or medial v in Latin represents a lost digamma in Greek; cf.: ver, êr; vis, is; video, ID; vestis, esthês; vitulus, italos; vomo, emeô; voco, epô; volvo, eilô; vinum, oinos; viola, ion; vespera, hespera; Vesta, Hestia; silva, hulê; ovis, oïs; divus, dios; aevum, aiôn; scaevus, skaios; vicus, oikos; levis, leios al. (For a full discussion of the sound of V, see Roby, Gram. I. praef. p. xxxiii. sqq.).—
    II.
    V has the closest affinity to the vowel u, and hence, in the course of composition and inflection, it often passed into the latter: solvo, solutum, from solvĭtum, solŭĭtum; caveo, cautum, from cavitum; fautor, from faveo; lautum, from lavo; nauta, from navita; audeo, cf. avidus; neu, seu, from neve, sive; tui, cf. Sanscr. tvam; sui, Sanscr. sva-; suavis, Sanscr. svadus, and is resolved into it by the poets from prosodial necessity: silŭa (trisyl.) for silva; dissŏlŭo, evŏlŭam (quadrisyl.), for dissolvam, evolvam; dissŏlŭenda, evolŭisse (quinquasyl.), for dissolvenda, evolvisse, etc., just as, for the same cause, although less freq., u passed into v: gēnva, tēnvis (dissyl.), for gēnŭa, tĕnŭis; tēnvĭa, tēnvĭus (trisyl.), for tĕnŭĭa, tĕnŭĭus.—For the affinity of v to b, v. the letter B.—
    III.
    V as a medial between two vowels was very freq. elided, esp. in inflection, and the word underwent in consequence a greater or less contraction: amavisti, amāsti; deleverunt, delērunt; novisti, nōsti; audivisti, audīsti, or audiisti; siveris, siris, or sieris; obliviscor, oblitus; dives, dis; aeviternus, aeternus; divitior, ditior; bovibus, bubus, etc.; providens, prudens; movimentum, momentum; provorsus, prorsus; si vis, sis; si vultis, sultis; Jovis pater, Juppiter; mage volo, mavolo, malo; non volo, nolo, etc. An example of the elision of v without a further contraction of the word is found in seorsus, from sevorsus (v. seorsus).—This etymological suppression of v is to be distinguished from its purely orthographical omission before or after u in ancient MSS. and inscriptions, as serus for servus, noum for novum, festius for festivus, Pacuius for Pacuvius; cf. the letters J and Q.—V is sometimes elided after a mute: dis for dvis from duo; likewise after s: sibi for svibi (from su-ibi); sis, sas, sos, for suis, suas, suos; sultis for si vultis; so Lat. si corresponds to Umbr. sve and Osc. svai; v. esp. Corss. Ausspr. 1, p. 310 sqq.—
    IV.
    As an abbreviation, V (as the sign of the consonant) stands for vir, vivus, vixit, voto, vale, verba, etc.; V. C., or also VC., vir clarissimus; VCP., voti compos posuit; V. V., virgo Vestalis; V. F. Q. D. E. R. F. P. D. E. R. I. C., verba fecerunt. Quid de eā re fieri placeret, de eā re ita censuerunt.—As a numeral, the letter V stands for half of the geometrical cross X or ten, Zumpt, Gr. § 115 Anm. 1.

    Lewis & Short latin dictionary > V

См. также в других словарях:

  • Further education — (often abbreviated FE; called continuing education in U.S. English) is a term mainly used in connection with education in the United Kingdom and Ireland. It is post compulsory education (in addition to that received at secondary school), that is… …   Wikipedia

  • This Will Destroy You — performing at Fun Fun Fun Fest in November 2009. Background information Origin San Marcos, Texas …   Wikipedia

  • This I Believe — was a five minute CBS Radio Network program hosted by journalist Edward R. Murrow from 1951 to 1955. A half hour European version of This I Believe ran from 1956 to 1958 over Radio Luxembourg. The originating American show encouraged both famous… …   Wikipedia

  • Further (album) — Infobox Album | Name = Further Type = studio Artist = Solace Released = 2000 (re released 2005) Genre = Heavy Rock Heavy metal Doom metal Stoner metal Label = MeteorCity Records, People Like You Records Producer = Eric Rachel, Solace Reviews =… …   Wikipedia

  • This Is a Low — Song infobox Name = This Is a Low Type = Song Artist = Blur alt Artist = Album = Parklife Published = Released = April 25, 1994 track no = 15 Recorded = 1993 Genre = Britpop Length = 5:07 Writer = Composer = Damon Albarn Label = Food Records… …   Wikipedia

  • This Old House — infobox television show name = This Old House caption = format = How to runtime = 30 minutes creator = Russell Morash starring = Kevin O Connor Norm Abram Tom Silva Richard Trethewey Roger Cook country = USA network = PBS first aired = 1979 last… …   Wikipedia

  • Further Along — Infobox Album Name = Further Along Type = album Artist = The Dubliners Released = Nov 9, 1996 Recorded = Jan 1996 Mar 1996 Genre = Irish folk Length = Label = Baycourt Producer = Reviews = Chronology = The Dubliners Last album = Off to Dublin… …   Wikipedia

  • Further Mathematics — is the title given to a number of advanced secondary mathematics courses. Higher and Further Mathematics may also refer to any of several advanced mathematics courses at many institutions.In the United Kingdom Further Mathematics describes a… …   Wikipedia

  • This Magazine Is Haunted — was a horror comic published by Fawcett [Although Haunted s indicia identifies Fawcett as the publisher, the magazine never carried the company s logo on its covers. Speaking in an interview with Roy Thomas, Haunted s creator Sheldon Moldoff… …   Wikipedia

  • And the Band Played Waltzing Matilda — is a song, written by Eric Bogle in 1972, describing the futility, gruesome reality and the destruction of war, while criticising those who seek to glorify it. This is exemplified in the song by the account of a young Australian soldier on his… …   Wikipedia

  • Further — Fur ther, a. compar. [Positive wanting; superl. {Furthest}.] 1. More remote; at a greater distance; more in advance; farther; as, the further end of the field. See {Farther}. [1913 Webster] 2. Beyond; additional; as, a further reason for this… …   The Collaborative International Dictionary of English

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»